Eimreiðin - 01.05.1906, Blaðsíða 64

144
Island á nóg af fortíðarminningum og sögustöðvum, sem við þekkj-
um og við unnum, sem höfum alist upp við sögurnar frá blautu barns-
beini, en sem öllum útlendingum er enn þá grafinn fjársjóður, eða
óskygðir gimsteinar, þótt þeir eitthvað þekki til þeirra. Pað kostar
meira en meðalþrek og fyrirhöfn að læra svo mál okkar og lesa svo
fornbókmentir okkar, að útlendingur verði ástfanginn af þeim; enda eru
dæmin fá til þessa dags, og verða það að líkindum, unz þessar auðugu
námur verða gerðar þeim aðgengilegri. Það er ekkert áhlaupaverk að
semja söguleg skáldverk, syngja líf og anda í löngu liðnar aldir og töfra
fram gleymda og hálfgleymda atburði úr gröfum sínum með því listaafli,
að allir lifandi menn taki innilegan þátt í sorg þeirri eða gleði, er í
þeim felst. það er ekki heiglum hent að fást við slíkt, og það er ekki
oft, varla nema einu sinni á æfi heimsins, sem útlendir snillingar vekjast
upp til að gera það, eins og í Sviss. En einmitt á þann hátt verða þó
augu manna bezt opnuð. Walter Scott dró athygli alls heimsins að
þjóðarminningum og þjóðlífi Skotlands, um leið og hann opnaði augu
Skota sjálfra fyrir þjóðerni sínu Topelíus hefir gert það sama fyrir Svía
og Finna í »Sögum herlæknisins«. Zienkiewiczs hefir gert það fyrir allar
kristnar þjóðir með »Quo vadis« o. s. frv. Og Schiller gerði það fyrir
Svisslendinga með Vilhjálmi Tell. Enginn hefir enn þá orðið til þess að
gera þ;ið fyrir íslendinga; það verk er enn þá óunnið. En það verður
unnið fyr eða síðar — af íslendingum sjálfum eða einhverjum öðrum.
>Rómantíkin« er í útlegð nú sem stendur í heimi listarinnar; en hún
verður aftur kölluð til valda áður langt líður — í einhverri mynd, því
heimurinn getur ekki án hennar verið. Og þá leggur ísland til efnið í
ný skáldleg stórvirki.
Hversu innilega mundi ekki okkur þykja vænt um það, sem elskum
Island og sögu þess og fegurð. ef við vissum og sæjum að allur heimurinn
ynni því með o kur — ef við sæjum stóra skara ferðamanna koma ár-
lega í pílagrímsferðir til héraðanna, þar sem Njála, Egla, Vatnsdæla. Lax-
dæla eða einhverjir kaflar Sturlungu liefðu gerst? Og sæjum smátt og
og smátt rísa upp minnismerki löngu liðinna atburða á sögustöðvunum
fyrir auð, sem borist hefði inn í landið á höndum göfugra vina utan úr
heiminum. Og mundi ekki ást okkar sjálfra á minningum okkar og rækt
okkar við þær aukast um leið? í’jóðernistilfinningin glæðast? þjóðar-
metnaðurinn færast í aukana. Mundi ekki geta farið svo að lokum, að
þeir, sem heimsæktu okkur til að njóta gamalla minninga, sem fagrar listir
hefðu endurfætt, sæju annað um Ieið, sem þeir ekki áttu von á, og nýr
■oiðstír íslendinga bærist út um heiminn ásamt hinum gamla? — jú, því
ekkert hefir annað eins undraafl til að halda þjóðum og kynbálkum saman
og hvetja þær til að hefjast handa, eins og hinar sameiginlegu minningar.
Framtíðin er reikular vonir og hjáleitar hugsjónir. Samtíðin er strit
og stríð, sem misjafnlega gengur. En fortíðin er óraskanleg, óum-
breytanleg, því hún byggir á hinu heilaga fjalli sinna eigin dýrmætu
minninga, — minninga, sem allir geta elskað og heiðrað, og sem eru
sameign og óskiftur arfur.
Rvík, í janúar 1906.
G. M.