Eimreiðin - 01.05.1906, Side 69

149
Hann er sjálfum sér samkvæmur, að svo miklu leyti sem slíkir trúkreddu-
menn geta verið það. Hann er heill, þar sem hann er, og það er
gaman að kynnast slíkum mönnum, næstum því hver þremillinn svo sem
það er, sem þeir halda fram og hafast að. Það er maður, sem er ekki
á báðum áttum um hinstu ráðgátur lífsins, hann séra Jón Bjarnason. Hann
veit ekki af myrkrinu í myrkheimum lífs og dauða, af því að frækorn
efans hafa ekki náð að festa rætur og fijóvgast í sálu hans.
Honum þykir mikil vantrúin á íslandi, að vonum, og »hálfkristin-
dómurinn« sem hann kallar svo. Hann minnist á »íslenzka oftrú« í vís-
indunum og gefur í skyn, að þau (o: vísindin) séu til vor komin allar
götur neðan »úr myrkraríkinu«. Það er ekki ofsagt um séra Jón Bjarna-
son, að hann sé trúarofstækismaður, og það að marki. Darwínskuna
vildi hann víst feginn bannsyngja niður í neðsta víti, ef kostur væri á,
Hann er óður og uppvægur, af því að íslendingum hefir verið sagt ofur-
lítið af Georg Brandes og Harald Hölfding, sem báðir eru í röð helztu
andans manna á Norðurlöndum. Og honum er ekki betur við »biblíu-
krítíkina«. Þó tekst honum fyrst upp, er hann minnist á »kristindóms-
deilur í fornöld« eftir hálærðan danskan vísindamann, J. L. Heiberg pró-
fessor — og birtist þýðing af henni í Eimreiðinni fyrir tæpum tveim árum.
Var þar sagt frá andmælum grískra spekinga gegn kristinni trú á fyrstu
öldum hennar. Þykir honum það svívirða, að þetta »guðlöstunarerindi«
— þar sem sögð er sönn saga — skuli koma »að ofan«. Áður hafi
menn að eins átt að venjast slíku af mönnnm, »er heima áttu allra neðst
í þjóðlífi voru, frá spiltum skríl, viltum angrgöpum«. Myndi svo ómildur
dómur hafa þóknast leikprédikaranum frá Nazaret, sem sagði þessi frægu
orð um skækjuna við Farísea: »Sá yðar, sem er syndlaus, kasti fyrstur
steini á hana« og »dæmið ekki!« ? Stafar þessi myrkfælni við frjálsar
umræður ekki af trúleysi á trúna og lífskraft hennar, þótt menn geri
sér ekki grein fyrir því? Gerum ráð fyrir, að kenningar vantrúarmanna
séu rangar. Er trú og kirkju þá búin nokkur hætta af þeim, er til lengdar
lætur? Þær kunna að verða ofan á í bili, en sannleikurinn sigrar að
lokum. Þær hafa og unnið trúnni það gagn, að þær hafa vakið menn
til umhugsunar um hana og trúin hefir orðið betur lifandi en ella. Ef
engin vantrú væri, yrði trúin líflaus og ónýt, alveg eins og einhver lík-
amshluti rýrnar og visnar, ef hann er ekki notaður. Ef kenningar van-
trúarmanna eru sannar, þá verða þær ekki bældar niður, eins og áður
var drepið á. Það ætti séra Jón Bjarnason að hafa numið af sögu og
lífi. Hefir kirkjan ekki látið myrða og brenna marga beztu menn mann-
kynsins, af því að þeir héldu fram nýjum skoðunum, er riðu { bága við
kenningar hennar og kreddur, og hún meira að segja seinna hefir fallizt
á? En það hefir stoðað hana lítið. Hugmyndir og skoðanir hafa lifað
feður sína.
»Aldrei þó — það lán var lént —
lubbar, dóm er sátu,
eitrað, höggvið, hengt né brent
hugmyndirnar gátu«.
Þær hafa ef til vill verið þaggaðar niður um skeið, en þeim hefir skotið
upp aftur á rás aldanna og þær hafa rutt sér rúm í hugum mannanna.