Dagblaðið Vísir - DV - 21.12.1981, Blaðsíða 10

Dagblaðið Vísir - DV - 21.12.1981, Blaðsíða 10
10 DAGBLAÐ1D& VÍSIR. MÁNUDAGUR 21. DESEMBER 1981 ■ Útlönd Útlönd Útlönd Útlönd JARNKARL EÐA FÖDUR- LANDSVINUR? Þótt Jaruzelski hershöfðingi safn- aði í október í haust á eina hendi öllum lykilembættum pólska valda- kerfisins leit enginn á hann sem hern- aðarlegan einvald. Það hefur lengi verið siður austan járntjalds að þjóð- arleiðtoginn réði einnig yfir flokks- apparatinu, driffjöður valdakerfis- inseystra. En það gerist á tiltölulega stuttum tíma að Jaruzelski nær lykilað- stöðunni. Hann varð forsætisráð- herra í febrúar síðasta vetur og varn- armálaráðherra hafði hann verið frá 1%8. í október náði hann for- mennskunni í flokknum einnig. Og loks fyrir viku setur hann á laggirnar 20 manna herráð til þess að stýra Pól- landi í skjóli herlaga og lýsir sjálfan sig oddvita hennar. — Þar með féllu einvaldsklæðin eins og sniðin á hann. Þegar hann tók við forsætisráð- herraembættinu af Stanislaw Kania spáðu margir því að uppgangi verka- lýðshreyfingarinnar óháðu yrði mætt með meiri festu en í tíð fyrirrennara Jaruzelskis. Hann hafði verið yfirhershöfðingi herafla Póllands og var þetta í fyrsta sinn sem kommúnistariki austan- tjalds fól slíkum manni öll völd. Fram á sunnudaginn 13. desember hafði samt lítið borið á því að Jaru- zelski færði sér þá sérstöðu í nyt. Honum er lýst sem dæmigerðum pólskum foringja: beinn í baki og stífur en með óbeit á ofbeldi og eld- heitur föðurlandsvinur. — „Pólskir hermenn munu ekki skjóta á pólska verkamenn,” er eftir honum haft af einhverjum flokksráðsfundinum. Þó lýsti hann því yfir í júlí í sumar að færi þróun mála úr böndum mundi hann ekki hika við að beita því um- boði sem hann réði yfir. Ekki gerðu menn sér almennilega grein fyrir þvi þá hvað Jaruzelski hefði í huga en núna er það orðið deginum ljósara. Þá voru önnur viðbrögð Jaru- zelskis, sem stjórnanda hersins, þegar óeirðirnar brutust út fyrir ellefu árum. Ekki vildi hann þá taka að fullu gild rök Gómúlka fyrir því að verkfallsmenn væru gagnbyltingar- sinnar, jafnvel ekki þótt undir þær væri tekið í Kreml. Beitti hann hern- um vægilega og sendi einungis fá- menna herflokka til afskipta. Þótti það hafa átt drjúgam þátt í falli Gómúlka. Wi jciech Jaruzelski er fæddur 1923 og kominn af gamalli pólskri aðalsætt sem bjó i suðausturhluta landsins. Þegar Þjóverjar réðust inn í Pólland 1939 flúði Jaruzelski, þá ný- orðinn sextán ára, til Sovétríkjanna þar sem hann þrem árum síðar gekk í hinn nýstofnaða pólska her. Hann hlaut sína hernaðarskólun í sovézka foringjaskólanum í Rijazan og barðist undir stjórn Dabrowskis í pólsku herdeild Rauða hersins við Þjóðverja. — Framabraut hans hefur síðan öll verið innan hersins. 1%0 tók hann við stjórn hinnar pólitísku deildar hersins og varð síðar yfir- maður herráðsins. Jaruzelski varð eins og áður segir varnarmálaráðherra 1%8 og byrjar þá að klifra tröppur flokksbáknsins. Eftir setu í miðstjórninni hlaut hann sæti í æðstaráðinu fyrir tíu árum. Hefur hann margsinnis verið orðaður við forsetaembættið eða flokksfor- mennsku á þessum síðasta áratug. Má vera að það hafi ráðið einhverju um hversu tregur hann var að beita hernum í fyrri verkföllum að honum hafi þótt sinn hagur vænkast ef Gómúlka yrði að víkja. Þó hefur Jaruzelski sýnt þetta árið sem hann hefur verið forsætisráð- herra að hann reyndi lengi framan af samkomulagsleiðir við Einingu. Því verður ekki á móti mælt að allan þann tíma dundu á stjórn hans „bróðurlegar aðvaranir” Kremlherr- anna við „eyðileggingaröflum gagn- byltingarsinna” sem taka þyrfti hörðum tökum. Lengur en margan hefði órað fyrir að unnt væri fékk hann haldið „stóra bróður i austri” í skefjum með því að fullvissa ná- grannana um að pólska stjórnin hefði örugg tök á þróun mála. Wojciech Jaruzelski hafði orð á sér fyrir að halda hernum fjarri afskiptum af verkföllum. Nú hefur hann sett upp járnhanzkann. En eins og Walesa átti hann í meiri erfiðleikum við hina bráðlyndari í röðum eigin föruneytis. Þegar ein til- raun til þess að láta herinn rýma brunavarðaskóla sem mótmælendur höfðu lagt undir sig tókst leikandi létt án blóðsúthellinga eða teljandi erfið- leika fékk Jaruzelski ekki lengur yfir- gnæft þær raddir sem kröfðust þess að silkikanzkarnir yrðu dregnir af höndum í viðureigninni við verkfalls- öflin. Á meðan allur hinn lýðræðissinn- aðri heimur harmar hvernig kæfð Útlönd Guðmundur Pétursson tecV* _ Ihlaupamaðurinn varð pólitískur Hsi Er Walesa í varðhaldi? Siiur hann í stofufangelsi eða er hann lokaður inni á bak við lás og slá? — „Hvaða máli skiptir það hvort leiðtogi 10 milljóna manna samtaka er fangi í dyblissu eða höll?” spurði einn nán- ustu samstarfsmanna hans í Gdansk þegar erlendur fréttaritari reyndi að afla frétta af Walesa á fyrstu dögum herlaganna. Lech Walesa virtist litill fyrir mann að sjá við fyrstu sýn en varð pólitfskur risi. Síðast höfðu menn séð Walesa isnemma á sunnudagsmorguninn þegar Pólverjar vöknuðu við að herinn hafði tekið völd. Frakka- klæddir menn sóttu hann og færðu með sér i járnbrautarlest til Varsjár. Hvert átti að fara með hann? — Að isamningaborðinu til Jaruzelski æðst- ráðandaí Póllandi. Samninga- maður Það hljómaði ekki lygilega. Ef það er eitthvað sem Walesa hefur lagt meiri stund á en annað þá eru það samningaviðræður. Frá því á ágúst- dögunum í Gdansk í fyrra hefur hann tekið þátt í öllum meiriháttar samn- ingaviðræðum Einingar við yFirvöld. Og í hópi félaga sinna hefur hann margoft staðið í samningastappi og málamiðlunum þegar menn greindi á um stefnumörk og leiðir. Þessi þrjátíu og sjö ára gamli Pól- verji var óþekktur rafvirki fyrir sautj- án mánuðum, ekki þó meðal verka- mannanna. Þegar hann klifraði yfir girðinguna aö lóð Lenínskipasmíða- stöðvarinnar i Gdansk til þess að slást í lið með verkfallsmönnum í ágúst i fyrra þekktu þeir vel manninn sem í fjórtán ár hafði barizt fyrir réttindum starfsfólks stöðvarinnar. Misstí vinnuna fyrir baráttuna Lech Walesa var aðeins 24 ára gamall jtegar hann var valinn úr starfsmannahópnum í rekstrarráð stöðvarinnar. í verkföllunum 1970 var hann í verkfallsnefndinni. Þegar óeirðimar brutust út 1976 var hann enn í fremstu víglínu. Hann starfaði sem rafvirki hjá skipasmíðastöðinni. En þegar þarna var komið sögu þótti stjórn stöðvar- ,innar nóg um þennan óróasegg. Walesa var sagt upp. í fjögur ár lifði hann á tilfallandi hlaupavinnu sem honum bauðst. Þegar þeir fóru í verkfall í ágúst í fyrra í Lenínskipasmíðastöðinni var Walesa reiðubúinn um leið og félagar hans kölluðu hinn reynda baráttu- mann til liðs við sig. Nóttina eftir að hann klifraði inn í portið til þeirra var hann ekki lengur óþekktur maður. Hann varð heimsfrægur. Andlitið með yfirskeggið hefur birzt í flestum blöðum heims. Það varð ímynd baráttuvilja pólsku verkalýðs- hreyfingarinnar í hugum manna um heim allan. Risií rœðustói Vestrænir fréttamenn sem tóku sér ferð á hendur austur fyrir járntjald til þess að hitta kempuna Walesa urðu margir hissa þegar þeir litu manninn fyrst augum. Hann var aðeins 1,60 á hæð og ekki mikill fyrir mann að sjá. í einkasamtölum fór lítið fyrir leið- toganum. En í ræðustólnum virtist Walesa hafa hamskipti. Hann var snillingur í að ná áheyrendum sínum á sitt vald hefur verið hin umbótasinnaöa verkalýðsbarátta Pólverja fæst kannski aldrei svar við þeirri spurn- ingu hvort Jaruzelski fórst í rauninni svo illa eða hvort hann forðaði með hörkunni löndum sínum frá enn verri örlögum. Þeir sem minnast Ung- verjalandsuppreisnarinnar, vorsins í Prag og innrásarinnar í Afghanistan hafa aldrei trúað því i alvöru að Sovétrikin eða Varsjárbandalagið léti þróunina í Póllandi afskiptalausa til lengdar. Dapurlegir hafa verið atburðir síð- ustu viku. Ægilegri hefði verið innrás Rauða hersinseða Varsjárbandalags- ins. Og er þó ekki fyrir það séð hvort henni hefur verið bægt frá. og á það reyndi oft, ekki einungis til þess að fylkja verkamönnum gegn andstæðingi út á við heldur einnig til þess að leiða þá inn á sína braut þegar að krossgötum kom, eins og sýndi sig á fyrsta landsþingi Einingar í haust. L ýðræðis sinni? Walesa hefur barizt fyrir lýðræðis- legum umbótum og mannréttindum. Hann þykir samt ekki ýkja lýðræðis- lega sinnaður sjálfur og aðferðir hans ekki allar í anda þingræðislegra at- hafna. Á landsþinginu sætti hann gagnrýni fyrir það. Engu að síður var hann endurkjörinn leiðtogi hreyfing- arinnar, ef til vill með minni meiri- hluta en hann hefði sjálfur óskað. Trúin heidur honum gangandi Menn hafa svo sem reynt að draga Walesa í einhvern þann flokksdilk sem menn þekkja betur í lýðræðis- ríkjum. Helzt hefur mönnum þá dottið í hug kristilegur demókrati, þá að visu alls ekki af íhaldssamasta tagi. — Hann er maður trúaður og setur það meir en annað mark sitt á hugmyndir hans. Fyrst og fremst er hann þó raunsæismaður í pólitík og hefur reynzt hafa gott auga fyrir því hvar undanlátssemi getur þokað bar- áttumálinu nær höfn en verkföll eða annar þrýstingur hefði megnað. Þeir einir sem þekkja hann náið vita gerla hvílíkt feikna álag hefur hvílt á manninum síðasta árið. í svefni og vöku hefur hann starfað að málefnum Einingar. Hann hefur gefið konu sinni og sex börnum þeirra nokkurn tíma frá störfum. Það er helzt að hann geri hlé á önn- unum til þess að fara í kirkju. „Það er trúin sem heldur mér gangandi,” sagði hann einhvern tíma. En í viðtali við ítölsku blaðakonuna Oriana Fall- achi gaf Walesa í skyn að hann væri ekki lengur eins hjartahraustur og áður. Þetta var um þær mundir sem hann hafði hótað að segja af sér ef félagar hans fylgdu ekki hans for- sögn. Lýðræðissinni eða ráðríkur kaþó- likki eða ekki. Hvað sem því öllu líður þá er hann fyrst og fremst Pól- verji.

x

Dagblaðið Vísir - DV

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagblaðið Vísir - DV
https://timarit.is/publication/255

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.