Dagblaðið Vísir - DV - 26.10.1982, Blaðsíða 13

DV. ÞRIÐJUDAGUR 26. OKTOBER1982.
13
Kjallarinn
Þorbjörn Broddason
I ljósi ofangreindra athugasemda
er aö mínu mati brýnt að þeir sem
um þessi mál eiga eftir aö fjaila, svo
sem opinberir aðilar, ríkisstjórn og
Alþingi, geri sér ljóst hvert stefnt er.
Tillaga útvarpslaganefndar víkur aö
því er best verður séö ófrávík janlega
(og e.t.v. óafturkallanlega) frá for-
sjárhyggju, en opnar fyrir markaös-
hyggju. Nú eru mjög margir orönir
þreyttir á forsjárhyggju, og sumir
þeirra eru einlægir markaöshyggju-
menn. En aðrir sem hafna forsjár-
stefnunni telja markaðsstefnuna
jafnvel enn verri kost. Hvort tveggja
sjónarmiðið hlýtur að teljast jafn-
rétthátt í sjálfu sér, en þau eru hins
vegar illsamrýmanleg, og þess
vegna er þaö að mínu viti stórvara-
samt þegar útvarpslaganefnd leggst
á sveif með annarri stefnunni, en tel-
ursig fylgja hinni.
Afnotagjöld
Sá vandi, sem útvarpslaganefnd
kemur sjálfri sér og þjóðinni í meö
því að mæla meö auglýsingasjón-
varpi, stafar af því að nefndin treyst-
i? sér ekki til að benda á aöra leið til
fjármögnunar á umræddum rekstri.
Þessu vil ég hér með bæta úr. Ekkert
er auðveldara en að innheimta af-
notagjöld af notendum annarra
stöðva en Ríkisútvarpsins. Það
mundi fara þannig fram að heildar-
afnotagjald yrði ákveðið einhver viss
upphæð og jafnframt væri ákveðið að
tiltekið hlutfall gjaldsins rynni til
Ríkisútvarpsins. Afgangi gjaldsins
ráðstafaði notandinn sjálfur á þann
hátt að hann krossaði við tiltekna
valkosti á greiðsluseðlinum eða
skrif aði á hann hvemig þessum hluta
afnotagjaldsins skuli varið. Þessi
leið er mjög einföld í framkvæmd,
kostar nánast ekki neitt, og hlýtur að
teljast bæði sanngjörn og lýðræðisleg
í garð útvarpsnotenda. Því má
skjóta hér inn að auglýsingasjón-
varp eða auglýsingahijóðvarp getur
ekki, þrátt fyrir þá kosti sem sumir
sjá á því, talist lýðræðislegt fyrir-
bæriísjálfusér.
Þessi lausn, sem ég legg hér til,
ætti að leiða til þess að þær stöðvar
sem fjöldanum félli við nytu vel-
gengni og góðrar afkomu, og mundu
þá væntanlega halda áfram á sömu
braut. Hin góða afkoma mundi gera
þeim kleift að gera enn betur og
þannig koll af kolli. Stöð sem nyti lít-
illar hylli almennings fengi það á
sinn hátt upplýst á mjög áþreif anleg-
anhátt.
Fyrirkomulag af þessu tagi ætti að
falla vel í geð þeim sem hafa áhuga á
því að stunda góða, heiðarlega og
skemmtilega f jölmiðlun. Ef þeir eru
vandanum vaxnir munu þeir hljóta
að launum verðskuldaöar vinsældir
auk góðrar afkomu. Að hinu leytinu
er ljóst að þetta fyrirkomulag mun
trauöla leiöa til ofsagróöa og.þess
vegna er nokkuð gefið að þeir sem
fyrst og fremst ætluðu út í þetta til að
græða peninga, munu hugsa sig um
tvisvar og vonandi snúa sér að ein-
hverju öðru, vegna þess aö þaö mun
flestra manna mál að ljósvakinn sé
og eigi að vera sameign okkar allra,
en eigi ekki að notast sem einka-
seðlaprentsmiöja einstaklinga.
Sjoppuleyfi eru góö til síns brúks, en
þau eiga ekki viö í hljóðvarpi og sjón-
varpi.
Þorbjörn Broddason
I Dagblaðinu og Vísi birtist 25.
sept. sl. grein eftir Lúðvík Gizurar-
son hrl. Þar leggur hann til, að einn
þáttur í því aö færa niður geipilegan
olíukostnað hjá útgeröinni verði að
sameina þau olíufélög, sem rekin eru
af samkeppnismönnum Shell og Olís
og aöeins yrðu tveir drefingaraðilar,
félag gróðamanna og félag sam-
vinnu- og félagshyggjumanna. Var
þetta skiljanlegt sjónarmið, sem
horfði í rétta átt. Litlu síöar, eða 5.
október sL, birtist í DV eins konar
svar frá forstjóra Olís, Þórði Ás-
geirssyni, þar sem hann fordæmir
tillögu Lúðvíks og telur hana engum
sparnaði geta valdið við olíusöluna.
Allt sé i svo góðu gengi á þeim bæjum
og hver hjálpi öðrum. Og þetta þre-
falda dreifikerfi sé öllu öðru betra.
Þetta er sama viðkvæðiö og alltaf
hefir verið, ef einhverhefirminnst á
lagfæringu á oliusölumálunum.
Vil ég nú fyrst í stórum dráttum
rekja olíusölumálin frá byrjun. Við
upphaf vélbátaútgerðar upp úr síð-
ustu aldamótum jókst notkun olíu til
mikilla muna. Danskt olíufélag
stofnsetti þá olíusölu á nokkrum
stöðum hér á landi, sem naut ekki
vinsælda. Tryggvi Gunnarsson vildi
leysa vandkvæði bátaeigenda og
flutti inn, í samráði við Fiskifélag
Islands, nokkum olíuforða á trétunn-
um og geymdi þær í Örfirisey. Hið
danska félag kunni illa þessari
sjálfsbjargarviðleitni Islendinga og
bauð olíu sína undir sannvirði. Ut-
gerðarmenn höfðu ekki þroska til að
standast gylliboöið, en keyptu oliuna
af þeim dönsku á niöursettu verði.
Birgðir Tryggva rýrnuðu á trétunn-
unum, og varð loks að selja olíuna
með miklu tapi.
Endalok
einkasölunnar
Á stríðsárunum fyrri, 1914—1918,
starfaöi hér Landsverslun með
margar vörutegundir, þar á meöal
tókbak í einkasölu. Forstjóri Lands-
verslunar var Magnús Kristjánsson
(síðar ráöherra). Til hans réöst
ungur maður nýkominn frá námi,
Héðinn Valdimarsson, og varð skrif-
stofustjóri. Um þessar mundir var
Samband ísl. samvinnufélaga búið
að stofna til heildsölu í Reykjavík
undir forsæti Hallgríms Kristinsson-
ar meö útibú í Kaupmannahöfn og
Edinborg. Vildi hann losa
olíuverslunina úr klóm Dana og bað
Guðmund Vilhjálmsson, sem var for-
stöðumaður útibús SÍS í Edinborg,
að leita fyrir sér um olíukaup í
Englandi. Guðmundur leysti málið
fljótt og vel og náði beinum
viðskiptum við British Petroleum.
Hallgrímur taldi hina nýstofnuðu
heildsölu SIS ekki nægilega öfluga til
„AUir viöskiptamenn skattlagðir tU að borga byggingu afgreiðslustöðva í hundraðatali.... ’
móti Landsverslun, en vildi ósvikna
samkeppni. Jafnframt gerðust
nokkrir leiötogar Ihaldsflokksins til
þess að ná sambandi við hollensk-
enska Shell-félagiö og stofna félag
um sölu á olíu hér á landi og reistu
mikla olíustöð við Skerjafjörð fyrir
erlent fjármagn. Aröur af skiptum
við SheU hlaut því að flytjast úr landi
að mestu leyti. Olíuverslun var með
degi hverjum þýðingarmeiri liður í
þjóðarbúskapnum. SheU var raunar
útlent fyrirtæki með fáeinum
íslenskum hjálparmönnum. Héöinn
Valdimarsson haföi stjórnað
oUusölunni hjá Landsverslun og þeg-
ar einkasalan var lögð niður stofnaði
hann með Magnúsi Kristjánssyni og
fleirum hlutafélag um oUusölu frá
B.P. Þegar Tryggvi ÞórhaUsson
myndaöi stjórn 1927 vildi hann
endurreisa einkasölu með oUu, en þá
var Héðinn orðinn allsráðandi hjá
B.P. og í Alþýðuflokknum og sá
flokkur neitaöi stuöningi viö einka-
sölulöggjöf. Fékk Héðinn aukiö fjár-
magn frá B.P. til að bæta söluað-
stööuna og byggði stóra geyma á
Kletti og síðan hina miklu olíustöð í
Kjallarinn
„Varan tekin úr einum krana í Rússlandi, en
seld úr þremur mislitum krönum á íslandi.”
þess aö hefja baráttu um oh'usöluna.
Og kom honum og Magnúsi
Kristjánssyni saman um að reynt
yrði að láta ríkið selja olíuna. Lands-
verslun flutti nú inn olíu á stáltunn-
um og kom þannig í veg fyrir óþarfa
rýmun. Hafði nú ríkið um hríð einka-
sölu á tóbaki og olíu og var friður í
landi. Eftú- kosningar 1923 breyttist
valdastaða á þingi þannig að flokkur
Jóns Þorlákssonar náði meirihluta
með eins atkvæðis mun. Var hann á
Laugarnesi. Stóöu svo málin þannig
til stríðsloka 1945. Þá hófst Vilhjálm-
ur Þór handa og stofnaði á vegum
SlS og nokkurra útgerðarfélaga
olíufélagið Essó, sem óx risaskrefum
og varð brátt stærsti aðili að
olíusölu. Þrátt fyrir þrefalt
dreifikerfi var aldrei um verðmun að
ræöa. En sá var munur að Essó
endurgreiddi viðskiptaaðilum hluta
hagnaðar, en Shell og B.P. létu
hagnaðinn ganga til hluthafa, sem
Sigurjón
Sigurbjömsson
margir voru erlendir, svo olíugróö-
inn flyst úr landi.
Það má merkilegt heita að engin
af þeim mörgu ríkisstjórnum, sem
með völd hafa farið undanfama ára-
tugi, hefur sýnt neina tilburði til
þess að koma olíusölunni í
skynsamlegra form. Meira aö segja
lá við að f jórða sölufélagið yrði sett
á stofn. Þegar Sigurður Jónasson
feröaðist kringum hnöttinn á vegum
Einars ríka, útvegaöi hann Einari
umboö fyrir stærsta olíuhring í
heimi, Texaco, og vildi fá Einar til
þess að hefja olíusölu. En Einar
gleypti ekki þá flugu. Upp úr stríðs-
lokum kom upp sú staða í
olíuviðskiptum Islendinga að öll olía
og bensín var keypt frá Rússlandi og
ríkisstjórnirnar sömdu árlega um
viðskipti þessi. Hingað er olían og
bensínið flutt að mestu meö rúss-
neskum skipum og dælt í tanka, sem
eru að öllu eins, nema málað er á þá
mismunandi firmamerki. Varan
tekin úr einum krana í Rússlandi, en
seld úr þremur mislitum krönum á
Islandi, á verði er ríkisstjómin
tiltekur.
Enginn sparnaður?
Upp á þetta aulafyrirkomulag,
sem helst minnir á frásagnir af
Bakkabræðrum hafa landsmenn
horft áratugum saman, og ef imprað
hefir verið á því að þessu þurfi að
breyta er alltaf sama svariö — eins
og þegar talaö er um að fækka
bönkum — aö það leiði ekki til neins
sparnaðar. Athugum nú nánar þessa
staðhæfingu.
Ríkið semur um olíu- og
bensínviöskiptin til eins árs í senn.
Þegar samningar eiga að hefjast
fara ekki aðeins fulltrúar ríkis-
stjórna til Rússlands heldur þrjár
forstjórafjölskyldur á kostnað olíu-
sölunnar, ein frá hverju félagi.
Samningar hafa oft tekiö nokkurn
tíma svo þarna fer fé forgörðum að
nauðsynjalausu. Öll hafa félögin há-
launaða forstjóra, stundum tvo hjá
sama félagiauk fjölmennsstarfsliðs.
Öll hafa þau til umráða ríflegt
húsnæði, sum heilar hallir. Allt sem
til þessa þarf, er lagt á olíusöluna og
notendur hennar látnir borga
brúsann í hærra verði olíu og
bensíns. Og síðast en ekki síst eru
allir viðskiptamenn skattlagðir til að
borga byggingu afgreiðslustööva í
hundraða tali, sem eru byggöar með
svo hóflausum íburði og lúxus, að
þar kemst ekkert til samjafnaöar
nema hin tilgangslausu bankaútibú.
Er bersýnilegt að hörð samkeppni er
milli félaganna um það hver eigi
glæsilegastar bensínafgreiðslur. Oft
eru félögin meö tanka sína á sama
hlaðinu og víða standa söluhúsin hlið
viö hlið. Fróðlegt væri að reikna út
hve mörg hundruð milljóna eru
bundin í þessari brjálæðislegu fjár-
festingu, þar sem þaö hálfa væri
meira en nóg.
Þessa fáránlegu yfirbyggingu
olíusölunnar, sem mergsýgur at-
vinnuvegina, veröur aö stöðva og til.
þess er aðeins ein leið, að taka upp
ráð þeirra Hallgríms Kristinssonar
og Magnúsar Kristjánssonar frá
1919, og láta ríkið eitt selja þær
olíuvörur, sem það semur um kaup á
árlega.
Sigurjón Sigurbjörasson.
Stórir tankar,stórir
tankar, allir eins