Dagblaðið Vísir - DV - 27.11.1982, Blaðsíða 30

30
DV. LAUGARDAGUR 27. NOVEMBER1982.
Kvikmyndir Kvikmyndir Kvikmyndir Kvikmyndir
Því miður bendir allt til þess að
lestur bóka og tímarita sé á hröðu
undanhaldi fyrir auknu sjónvarps-
og myndbandaglápi hjá yngri kyn-
slóðinni. Spyrja má hvers vegna
unglingarnir ættu að eyða tímanum í
að lesa einhverja ákveðna bók þegar
hægt er að fá myndsnældu leigða
sem byggir á efni bókarinnar og
tekur ekki nema um 90 mínútur aö
sýna. En bókin og kvikmyndin hafa
nú einu sinni hvor sinn frásagnar-
mátann sem ekki er hægt að bera
saman aö jöfnu. Rithöfundurinn
getur gefið sér góöan tíma til að ná
réttum anda i bókina meö skemmti-
legum samtölum eða umhverfislýs-
ingum meðan kvikmyndagerðar-
maðurinn reynir að láta alltaf
eitthvað vera að gerast á mynd-
rammanum til að halda athygli
áhorfandans alltaf vakandi.
Þótt alltaf sé skrifað töluvert af
frumsömdum kvikmyndahandritum
þá er miklu algengara aö kvik-
myndahandritin séu byggð á
einhverri bók. 1 því tilfelli gefst gott
tækifæritil að bera saman þessitvö
listform. Þessi samanburður er þó í
mörgum tilfellum mjög erfiður. Þeir
sem lesa einhverja ákveðna bók og
hrífast af, hafa þegar myndaö sér
fastákveðnar skoðanir um hvemig
kvikmyndin eigi að vera. Það sama
gildir svo um þá sem sjá einhverja
kvikmynd og ákveða siöan að lesa
bókina. Vill þá oft gleymast hve
ólíkir þessir tjáningamiðlar eru í frá-
sagnarmáta sínum.
Raymond Chandler
Það eru ekki margir rithöfundar
sem geta státaö sig af því aö allar
bækur þeirra hafi verið kvikmynd-
aðar. Einn þeirra er rithöfundurinn
Raymond Chandler (1888—1957) sem
skóp hinn ódauðlega einkaspæjara
Philip Marlowe. Bækumar voru The
Big Sleep (1939), Farewell my
Lovely (1940), The High Window
(1942), The Lady in the Lake (1943),
The Little Sister (1949), The Long
Goodbye (1953) og Playback (1958).
Þeir sem hafa lesiö þessar bækur
kannast vel við hinn sérstæða ritstil
Chandler. Hann er yfirleitt stutt-
orður og gagnorður en frásögn hans
hefur þó að bera ljóðrænan blæ sem
sést yfirleitt ekki i leynilögreglusög-
um. En það sem gerir líklega
gæfumuninn er góð kímnigáfa
hans. Þegar Chandler tekst vel upp
er einstaklega skemmtilegt að lesa
bækurhans.
Líkt og svo margir aðrir rithöf-
undar hóf Chandler feril sinn sem
smásagnahöfundur. Hann ritaði
smásögur fyrir Black Mask timaritiö
sem var mjög þekkt fyrir að birta
glæpa- og leynilögreglusögur. Einnig
birti hann ýmsar smásögur í öðrum
timaritum eins og Dime Detective
Magazine, eða Detective Story
Magazine.
Veikur efnisþráður
Það kom fljótlega í ljós að
Chandler þótti ekkert sérlega gaman
að skipuleggja atburðarásina eöa
„plottið” í bókum sínum. Þegar
fyrsta bókin kom út kom í ljós að
hann hafði notast við hugmyndir þær
sem hann setti fram í smásögunum.
Allar bækur Chandlers hafa verið
kvikmyndaðar að minnsta kosti einu
sinni og t.d. Farewell my Lovely
hefur verið kvikmynduð þrisvar
sinnum. Að vísu hefur myndin sem
gerð var eftir sögunni Playback
aldrei verið sett á markaðinn þótt
Chandler hafi gengiö frá handritinu
fyrir Universal Pictures á árunum
1947-1948. Það er dálítið sérstætt að
þótt Chandler hafi unniö mikið fyrir
stóru kvikmyndaverin í Hollywood á
árunum 1943—1950 þá skrifaði hann
aldrei handritin að þeim myndum
sem gerðar voru eftir bókum hans
fyrir utan undirbúningsvinnu að
handritinu The Lady in the Lake sem
MGM lét gera 1945. Svo lítilfjörlegt
þótti framlag hans að nafn
Chandlers kemur hvergi fram meðal
þeirra sem stóðu að gerð mynd-
arinnar.
„B" myndir
Tvær fyrstu tilraunirnar til að
kvikmynda sögur Chandlers þóttu
ekki takast of vel og urðu því
myndirnar lítt minnisstæðar. Það
var kvikmyndaverið RKO eða Radio*
Pictures Inc., sem reið á vaðið með
Window. Það var George Mont-
gomery sem lék Marlowe á mjög
hlutlausan og látlausan máta. En
sama ár kom mun framsæknari
mynd um Marlowe á markaðinn en
það var The Lady In The Lakc. Nú
var við stjórnvölinn Robert Mont-
gomery. Myndin var í alla staði
íburöarmikil og féll það að mörgu
leyti illa að efni myndarinnar. Því
miður reyndist handritið dálítið
gloppótt og gat góður leikur Lloyd
Nolan í hlutverki hins spillta
lögregluþjóns ekki vegið upp á móti
því. Handritahöfundar létu t.d.
Marlowe hafa áhuga á að leita fram
á sviði bókmennta og skildu við hann
í lok myndarinnar í New York þar
sem hann var farinn að skrifa bækur.
Þótti flestum aödáendum Philips
Marlowe þetta hin argasta móðgun.
Þad var rithöf undurinn Raymond Chandler sem skapadi
einkaspæjarann Philip Marlowe í bökum sínum sem
hafa veriö vinsælt kvikmyndaefni
myndinni The Falcon Takes Over
sem Irving Reis leikstýrði 1945.
Þetta var þriöja myndin sem RKO
framleiddi og fékk leikstjórinn sögu-
þráðinn úr bókinni Farewell My
hann gætti þess betur en Chandler að
gefa efnisþræðinum meira aðhald til
aö halda uppi meiri spennu. Átti
þetta sérstaklega viö um endi mynd-
arinnar. Leikstjórinn var Edward
Robert Mitchum lék einnig í myndinni The Big Sleep sem Michael
Winner leikstýrði.
Lovely, þótt einkaspæjarinn hafi
verið kallaöur í myndinni „Fálkinn”.
Hinni myndinni leikstýrði Herbert
I. Leeds sama ár og bar heitið Time
To Kill. Leeds byggði mynd sína á
The High Window og var hún unnin
fyrir 20th Century Fox kvikmynda-
verið. Hér var einnig um dæmigerða
„B” mynd að ræða með dæmi-
gerðum „B” mynda leikara, Michael
Shayne.
Upp úr 1940 fór að bera á nýrri
stefnu í kvikmyndagerð sem hlaut
nafniö Film Noir. Áriö 1944 bar mikið
á þessari stefnu og má nefna mynd-
irnar Laura, Phantom Lady og
Double Indemnity þar sem Chandler
skrifaöi handritið að hluta á móti
leikstjóranum Billy Wilder. Þetta
sama ár ákvaö RKO að kvikmynda
aftur Farewell My Lovely, en í þetta
sinn átti myndin að vera „A” mynd.
Var henni valið heitiö Murder My
Sweet.
Handritahöfundurinn John Paxton
var nokkuð trúr texta Chatidlers þótt
Dmytryk og bryddaði hann upp á
mörgu athyglisverðu eins og t.d.
„flashback” og ýmiss konar ljósa-
áhrifum til að reyna aö láta áhorf-
endur sjá hvemig Marlowe skynjaði
umhverfið eftir að honum hafði verið
byrlað deyfilyf.
Bogard — Bacall
Þá var komið að myndinni The Big
Sleep 1946. Þar fór úrvaíslið saman.
Leikstjórinn var Howard Hawks en
aöaleikendur voru sjálfur Humph-
rey Bogart og Laureen Bacall.
Utkoman reyndist harla bágborin.
Handritahöfundarnir breyttu tölu-
vert söguþræöinum, bættu inn brönd-
urum til að gefa myndinni undirtón
gamanmyndar ásamt lagi sem
Bacall fékk að syngja. Myndin hlaut
þó miklar vinsældir og var t.d.
endursýnd í Háskólabíói ekki fyrir
ýkja löngu.
Arið 1947 kom svo fram á sjón-
arsviðiö The Brasher Doubloon sem
unnin var eftir bókinni The High
Humpbrey Bogart í myndinni The BigSleep.
20 ár
Næst liöu yfir 20 ár þangað til
Marlowe birtist aftur á hvíta
tjaldinu. Að vísu hafði kempan
Marlowe komið fram í litlausum og
stuttlífum sjónvarpsþætti milli
1950—1960. Voru þetta 25 mínútna
þættir og var Phil Carey þar í aðal-
hlutverki. En 1969 kom fram á sjón-
arsviðið myndin Marlowe, byggð á
bókinni The Little Sister. Virtist í
tísku á þessurn tíma að skíra mynd-
irnar i höfuöiö á aöalpersónunum
eins og myndirnar Harper og Tony
Rome sýna. I þetta sinn var James
Garner í aðalhlutverki í annars lítt
minnisstæðri mynd fyrir utan efni-
legt byrjunaratriðL
Árið 1973 var komið að lengstu og
metnaðarfyllstu bók Chandler eða
The Long Goodbye. Leikstjórinn sem
fyrir valinu varð var Robert Altman
en fyrir utan Howard Hawk þá var
þetta í fyrsta sinn sem þekktur leik-
stjóri tók fyrir bók Chandler. Utgáfa
Altman var mjög myndræn en sú
mynd, sem hann dró upp af
Marlowe, gerði marga sanna aðdá-
endur Chandler bæði sára og reiða.
Lýsti Altman Philip Marlowe sem
gamaldags einkaspæjara sem ekkert
gekk í haginn og virtist vera hálf-
utanvelta í Kalifomíu nútímans.
Robert Mitchum
I tveim myndunum um
einkaspæjarann Marlowe er
Robert Mitchum í aöalhlutverki.
Þessi 65 ára gamli leikari virðist sem
sniðinn í hlutverkið og erfitt hefði
verið að ímynda sér þriðju útgáfuna
á Farewell My Lovely (1975) eins vel
heppnaöa og raun varð á ef hann
hefði ekki verið valinn í hlutverkið.
Að vísu hafði Raymond Chandler
sett Marlowe sem 38 ára gamlan í
bókinni en það kom lítið að sök. En
þótt leikstjóranum Dick Richard hafi
tekist að laða allt hið besta fram hjá
Mitchum þá varð útkoman ekki eins
góð þegar Michael Winner tók við
stjómartaumnum í myndinni Tbe
Big Sleep árið 1978. Hann lét söguna
gerast í London og endaði uppi með
hálfmislukkaða mynd.
Ekki er undirrituðum kunnugt um
að fleiri myndir hafi verið gerðar
eftir sögum Chandlers. Aftur á móti
skrifaði Chandler þó nokkur
frumhandrit með öðrum að kvik-
myndum eins og t.d. Double
Indemnity og að hluta Strangers On
A Train sem Alfred Hitchcock gerði.
Ekki virðist framlag Chandlers hafa
verið mikið í síðarnefndu myndinni
því að Hitchcock er sagður hafa sagt
við franska leikstjórann Franquis
Truffaut eitt sinn aö „þaö sem hann
skrifaði hafi verið hræðilegt.”
Chandler vann einnig með ýmsum
öðrum að handritagerð að myndum
á borð við And Now Tomorrow og
draugasöguna The Unseen (1945).
Eina kvikmyndahandritiö sem hann
stóð einn að var The Blue Dahlia
(1946), mynd sem náði ekki að skara
fram úr fjöldanum og féll því fljótt í
gleymskuna.
En höfðu kvikmyndirnar mikil
áhrif á Chandler sjálfan? Hann var
mikill kvikmyndamaður og fór oft á
bíó. Meöal uppáhaldsmynda hans
má nefna Bicycle Thieves, A
Streetcar Named Desire, Lust for
Life og Los Ollvidados.
Baldur Hjaltason.