Dagblaðið Vísir - DV - 01.11.1984, Blaðsíða 6

6
DV. FIMMTUDAGUR1. NOVEMBER1984.
Neytendur Neytendur Neytendur Neytendur
Hvað veistu um haustlauka?
MikíO var að gara viö ráðleggingar ihaustlaukabás Blómavals.
Haustlaukavertíð stendur nú sem
hæst hjá blómaverslunum. Er blaða-
maður og ljósmyndari DV litu inn hjá
Blómavali, Sigtúni, föstudagssíðdegi
eitt, voru starfsmenn í óða önn aö leið-
beina viöskiptavinum um meðferð
haustlauka.
Hafsteinn Hafliöason, starfsmaöur
Blómavals, sagöi aö haustlaukamir
kæmu aUir frá Hollandi og eru þeir
seldir á lækkuðu verði þessa dagana.
Hafsteinn sagði að helst þyrfti aö fara
að gróðursetja laukana sem fyrst áður
en aö fer aö frysta verulega. „Fólk
kaupir þá lauka sem því finnast faUeg-
astir og eru túUpanar og ýmsir smá-
laukar, svo sem stjömuUljur og krók-
usar, vinsælastir.
TúUpanar endumýja sig á svipaöan
hátt og kartöflur, en smálaukarnir eru
fjölærir.
Eftirfarandi er meðferð túlípana,
lýsing á hvernig á aö fá þá til aö endast
og blómgast nokkur ár í röð:
Innfluttu laukamir em gróðursettir
á tímabiUnu september til nóvember.
Venjulega garöatúlípana á að gróður-
setja á 10 tU 15 cm dýpi í frjóa, sendna
og kalkríka mold. Bótaniskir túUpanar
em settir enn dýpra, eða 15 til 20 cm,
en smátúlipanar aftur á móti grynnra,
eða7 tUlOcm.
Þegar búið er aö moka yfir laukana
er 30 grömmum af blönduðum áburöi
stráö yfir hvem fermetra. Að lokum
er skýlt yfir með 5 til 10 cm lagi af
laufum og afraki sem látið er standa
þar tU túlípanarnir eru búnir að
blómstra.
Eftir blómstrun:
Þegar blómin sölna á að brjóta
frævuna af miðblómbotni, vökva um 15
til 25 g af brennisteinssúm kalí á hvern
fermetra og sjá til að raki sé nógur og
biöa uns blöö byrja að guina.
Eftirþroskun:
Þegar stönguU og blöð hafa fengið
gulan lit em laukamir grafnir varlega
upp. Hverri sort er haldiö sér og hún
merkt. Laukarnir eru flokkaðir eftir
stærð. Stórir laukar gefa stærri blóm.
Laukar sem ekki ná 7 cm í ummáli
blómstra varla, en þeir geta vaxið
næsta sumar. Þá má því gróöursetja
strax aftur í garöinn. Laukar sem hafa
náð 7 cm ummáli eru geymdir við 18
til 20°C þar tU þeir em settir niöur í
sept—nóv.
Laukanir mynda blómvísa
síðsumars aðeins ef hiti og þurrkar ná
til þeirra. Blómmyndunarskeiðið fer
eftir hitastiginu. Við 12—15°C tekur
það um 10—12 vikur. Sé hitinn hærri
styttist tíminn. Við 16—18°C myndast
blómvísamir á 8—10 vikum og við 19—
21 °C tekur það aðeins 6—7 vikur. Hærri
hiti en 23°C er ekki ráðlegur. Blóm-
unum hættir þá tU að afmyndast eða
þoma upp.
Geymsla lauka
ó blómmyndunartímanum
Laukarnir þurfa mikið loft og verður
því að geyma þá í pappírspokum, köss-
um eða netpokum. Aldrei má geyma
þá í plastpokum.
Endurlagning
Þegar laukamir em tilbúnir má
leggja þá niður i beðin á sama hátt og
aöflutta lauka Laukar þurfa a.m.k. 8
vikur í frostlausum jarövegi til að ræta
sig, en þeim er samt engin hætta búin
af frostinu. Þeir halda áfram með
rótarvöxt þegar frostinu linnir en
blómgun tefst aö sama skapi og þar
meö sá tími sesm þeir þurfa til við-
halds og endurblómgunar.
Túlípanar nota alla næringu úr
útsæðislauknum í blómgunina en út frá
honum vaxa einn eða fleiri nýir laukar
sem þurfa aö ná lágmarksstærð til aö
getamyndaðblóm.
Hvaða sortir eru líklegastar
til að vaxa áfram og koma
aftur án þess að þurfi að
taka þá upp?
Flestar lágvaxnar sortir af
garðtúlípönum og þær sem blómstra
snemma eru einna lífseigastar. Dar-
winblendingur er á mörkunum. Kota-
túlípanar koma nokkur vor upp.
Bótanískir túlipanar eru nokkuð seigir
og geta blómstrað og f jölgað sér árum
saman ef vaxtarstaöurinn er þeim að
skapi og ef veður er hagstætt.
Ræktun krókusa og ýmissa annarra
smálauka er í flestum tilvikum eins.
Hæfilegt gróðursetningardýpi er 10—
15 cm með 7—10 crn bili milli lauka og
gott er að skýla yfir með laufum eða
mosa fyrsta veturinn. Flestar tegundir
blómgast snemma. Gott þykir aö setja
laukana í smáþyrpingar þar sem þær
fá að vera í friöi og sérstaklega kunna
smálaukajurtir vel við sig í
steinhæðum.
Jólin eru ekki langt undan og eflaust
eru margir farnir aö hugsa til jóla-
blóma, svo sem hýasintna eða jóla-
túlípana. Það eru venjulegir laukar af
völdum sortum sem fengið hafa sér-
staka kælimeðferð. Laukarnir eru
settir strax niður í potta með mold eða
í sérstök hýasintuglös, vökvað og
haldið jafnrökum á dimmum stað við
ca 9°C. Hýasintur eru hafðar í dimmu
uns neðstu blómhnapparnir sýna lit en
túlípanar eru óháðir birtu.
Hýasintur eru settar úti 20-25 cm
djúpt með ca 15 cm bili á milli lauka.
Til að hlífa laukunum gegn raka þarf
að setja grófan holtasand kringum þá.
Hýasintur blómgast sjaldan tvö ár í
röð og því gefur það besta raun að
endumýja laukana árlega.
-JI.
Haust —
laukarnir
1X0
•o
110
K
100 itm
•wM
90 s
cm
•d
a
X
SKYLISL/
Of
zs
■ íft
Blónigun u.þ.b,:
APRÍL/M í
Leiðbeiningar um haustíaukagróðursetningu.
MAI
JUNI
PLASTUMBÚÐIR
Nú i lok sláturtíöar, þegar fólk er
að kaupa sér hálfa og heila skrokka,
sem hlutaðir eru niður í kótelettur,
lærissneiðar og svo framvegis, er
nauösynlegt að fólk geri sér grein
fýrir muninum á hinum ýmsu plast-
umbúðum sem ætlaðar eru til pökk-
unar matvæla. Umbúðirnar skipta
miklu máli varðandi hámarks-
geymsluþol matvæla.
Pökkun matvæla
í plastfílmu
Algengasta plasttegundin sem
notuð er á heimilum og einnig tölu-
vert í verslunum er svokölluð plast-
filma á rúllum. Þetta plast er gert úr
polyvinylklorið og þaö sem gefur því
teygjanleikann eru mýkingarefni
sem blandaö er saman viö.
Sé þessu plasti pakkað utan um
fituríkar matvæiategundir, t.d. kjöt-
fars, kjöthakk, kæfu og sérstaklega
fiturikan ost, á sér stað efnamengun
matvælanna. Það er vegna þess að
mýkingarefnin berast greiðlega úr
plastinu í matvöruna. Þessi efna-
mengun virðist vera sérstaklega
mikil í feitum ostum og þá mest á
yfirborði þeirra. Best er þvi að skera
burt fyrstu sneiðina áður en ostsins
er neytt því mýkingarefnin eru mest
í yfirborössneiðlnni.
Þegar um frystingu matvæla er að
ræða, t.d. í verslunum, er mjög al-
gengt að pakka t.d. kjötfarsi, kjöt-
hakki, kótelettum og lærissneiöum
inn í plastfilmu. A þessum vörum má
yfirleitt sjá pökkunardag vörunnar
en alltof sjaldan er skráður síðasti
söludagur. Sá misskilningur virðist
vera ríkjandi að um leið og varan er
komin í frysti geymist hún von úr
viti.
öll matvara hefur takmarkað
geymsiuþol, eínnig sú sem er í kæli
eða frysíi. Hins vegar eru það
ákveðnir þættir sem hafa áhrif á það
hversu háu geymsluþoii er hægt aö
ná. Meðal þessara þátta eru umbúð-
irnar.
Plastfilma er afskaplega lélegar
geymsluumbúðir, hvort sem um er
að ræða geymslu matvara í kæli eða
frysti. Það er í fyrsta lagi vegna þess
að plastfilman hleypir auðveldlega í
gegnum sig vatnsgufu og veldur því
þomun matvælanna. Einnig er plast-
filman mjög stökk í frosti og rifnar
því auðveldlega, opin leið er þá fyrir
frostbruna og geymsluþol vörunnar
rýrnar.
Plastfilman getur því ekki gefið
kjöti t.d. lengra geymsluþol en ca 2
mánuði. Síöasti söludagur ætti því að
veraviðþaðmiðaður.
Aörar plasttegundir gefa mun
lengra geymsluþol og verða þeir sem
sjá um pökkun matvæla í verslunum
að gera sér grein fyrir nokkum
veginn hversu langan tíma frá pökk-
un vömnnar megi gera ráð fyrir að
varan geymist í umbúðunum. Ot frá
þessu á siðan aö áætia síðasta sölu-
dag eða neysludag.
Pökkun í kæli
Ef geyma á ferskt kjöt í kæli er
best að pakka þvi i plast, sem ekki
hieypir út vatnsgufu, þannig að
kjötið þorni ekki. Hins vegar má
piastið ekki hefta súrefnisstreymi til
kjötsins því ef slíkt á sér stað geta
orsakast hitabreytingar i kjötinu.
Utan um kjötið er best að nota
tveggja lagaplast.
Grænmeti og ávextir gefa frá sér
koldíoxíð við geymslu í kæli og því
þarf aö pakka þessum vömm í plast,
sem hleypir í gegnum sig koldíoxíði
eða gera göt á plastið. Besta plastið
til þessara nota er polyethylen.
Pökkun í frysti
Við geymslu matvöm í frysti þarf
að pakka henni í plastumbúðir sem
gefa ekki frá sér vatnsgufu, t.d. frá
kjöti. Þannig koma þær í veg fyrir
frostbruna. Plastið má ekki hleypa í
gegnum sig súrefni né lykt frá öðrum
matvörum. Besta plastið sem hér um
ræðir er plast sem gert er úr tveimur
lögum, annars vegar úr polyethylen
og hins vegar ár cellófan.
Af því sem á undan er komið sést
að mikilvægt er að velja rétta teg-
und plasts, sem hæfir hverri vöruteg-
und og geymsluaðferö, til þess aö
halda geymsluþoli vörunnar í há-
marki. Einnig verður að gera þá
kröfu að þeir sem sjá um pökkun
matvara í verslunum eöa fram-
- MATUROG
HOLLUSTA-
Gunnar Kristinsson
matvælafræðingur
skrifar
leiðslufyrirtækjum geri sér grein
fyrir þvi aö geymsluþol vörunnar fer
mikið til eftir þeím umbúðum sem
þeim er pakkað í og tii þeirra verður
að taka tillit þegar áætlaður er
síðasti söludagur eöa neysludagur.