Dagblaðið Vísir - DV - 13.04.1985, Síða 23
DV. LAUGARDAGUR13. APRIL1985.
23
senda hann í einangrun út í Bjamarey.
En mér finnst eyjan svo einstaklega
fallegur staöur aö ég stóröfunda hann
af dvölinni!”
DV: Hefur þú eitthvað fengist viö
kennslu, Siguröur?
SJ: „Já, ég kenndi þörungafræði viö
líffræðideild Háskóla Islands á tíma-
bilinu 1974 til 1981.”
Bókagrúsk
DV: Hvernig er áhugi þinn á
gömlum bókum til kominn ?
SJ: ,,Þótt ég sé búinn aö búa hér í
París í fjóra áratugi er það nú svo að
ég þykist alltaf vera á heimleið! Þess
vegna snýst þetta bókastúss í mér
mestmegnis um bækur sem tengjast
Islandi á einn eöa annan hátt. Héma í
Latínuhverfinu er fjöldi fornbókasala
og þegar ég geng um hverfiö mér til
heilsubótar lit ég gjaman inn hjá
nokkrum þeirra í leiðinni. Suma þeirra
er ég búinn aö þekkja árum saman. ”
DV: Hvemig hafðir þú upp á Mynda-
valsbók Pauls Gaimard?
SJ: „Það var eins og hver önnur til-
viljun. Ég hef lengi haft áhuga á Gaim-
ard og í gegnum árin hef ég lesið
nokkuö um og eftir hann. Náttúru-
gripasafniö hér á allar hans bækur og
þar hef ég skoöaö steinþrykksmyndir
úr feröum hans. Þess má geta að oft er
farið sorglega illa meö myndir úr
ferðabókum frá þessum tíma. I stað
þess aö selja bækumar í heilu lagi rífa
fornbókasalamir blaösíöurnar úr bók-
unum og selja aðskildar. Þannig geta
þeir grætt enn meira á öllu saman.”
yfir þær bækur sem mér þótti fengur í.
Á þessum lista var m.a. nafn Paul
Gaimard, en fombókasalinn haföi ekki
hugmynd um hver sá maður var. I
byrjun febrúar gerist þaö svo að áöur-
nefndur fornbókasali hefur samband
við mig bréflega og segist hafa undir
höndunum myndaval sem hafi verið í
eigu Pauls Gaimard. Því til sönnunar
bendir hann á aö við sumar myndanna
standi skrifaö „bon á tirer”, en það
þýöir að myndirnar séu tilbúnar til
prentunar. Rithöndin er Gaimards
sjálfs. Fornbókasalinn tekur þaö líka
fram, svona í leiðinni, að aftast í bók-
inni sé einhver nafnalisti, aö neöan viö
hann sé að finna dagsetninguna 16.
janúar 1839 og aö undir listann kvitti
tveir menn, þeir Finnur Magnússon og
Paul Gaimard.
SJ: „Já, ég hringdi í snarhasti í forn-
bókasalann og spurði hann hvort ein-
hver Jónas Hallgrímsson væri á list-
anum. „Já,” sagði maöurinn. „Ég
kem rétt strax!” sagði ég þá. Ég fór og
ræddi við hann og fletti bókinni fram
og aftur um leiö og ég reyndi aö halda
aftur af ákafanum. Ég spurði bóksal-
ann hvar hann heföi krækt í gripinn og
komst aö því aö bókin hefði komið úr
dánarbúi fransks aðmíráls. Loks fletti
ég upp á öftustu síðunni og sá hvar viö
mér blöstu öll þekktustu nöfnin úr sögu
nítjándu aldarinnar á Islandi! Menn
eins og Jón Sigurðsson, Grímur Thom-
sen, Jónas Hallgrímsson, Finnur
Magnússon og fleiri. „Ja héma,” sagöi
ég, „ég tek hana! „Borgaöi inn á hana
og flýtti mér út, því aö hann hafði ekki
hugmynd um hvaöa menn þetta voru á
listanum. Enda eins gott, því bókin var
nógudýr samt.”
DV: Hversudýr?
SJ: „Hún var dýr. Allt of dýr.
Segjum nokkur kýrverö, þú getur svo
reiknaöþaöút.”
Var Jónas yngri?
DV: Listinn er úr veislu sem haldin
var í Kaupmannahöfn til heiöurs Paul
Gaimard, ekki satt?
SJ: „Þaö er víst. Veislan var haldin
til að endurgjalda veislu sem Paul
Gaimard haföi haldið fyrir íslenska
vini sína á gamlárskvöld 1838. Á list-
anum frá 16. janúar 1839 er að finna
nöfn, fæðingarstaöi, daga og ár þeirra
þrjátíu og tveggja Islendinga sem þar
voru, allt ritaö með þeirra eigin rit-
hendi. Flestir þeirra voru ungir menn
við nám í Kaupmannahöfn á þessum
árum. Jón Sigurðsson var þarna
tuttugu og átta ára gamall og Grímur
Þorgrímsson Thomsen ekki nema
átján ára. Og það verður að teljast
merkilegt að samkvæmt þessu skjali
hefur Jónas Hallgrímsson staöið á
Holdsveikisjúklingar á íslandi. Úrferðabók Gaimards.
Myndirnar i bók Gaimards eru ómetanleg heimild um lifnaðarhætti á íslandi um miðja 19. öid. Hér má
sjá bæ i Hörgsdal og beljur á beit. . .
Fundurinn
DV: Þú hefur sem sagt veriö orðinn
fastakúnni hjá þeim.
SJ: „Já, þetta er veikur punktur á
mér! Ég keypti stundum eina og eina
mynd. Fyrir ári keypti ég svo
ferðabók Eggerts Olafssonar og
Bjarna Pálssonar í frumútgáfu af
franskri þýöingu frá árinu 1802. Forn-
bókasalinn sem seldi mér þessa bók
var einkar viðfelldinn, þess vegna
ákvað ég að skilja eftir hjá honum lista
Auðvitað kviknaði strax í mér því að
ég mundi eftir kvæðinu hans Jónasar
Hallgrímssonar sem heitir Til herra
Páls Gaimard. Þetta er eitt af fall-
egustu kvæðum Jónasar og byrjar
svona: Þú stóðst á tindi Heklu hám.
Kem strax!
DV: Þig hefur grunað að eitthvað
óvenjulegt væri, við bókina.
þrítugu er þetta var, því hann telur sig
fæddan 1808 en ekki 1807 eins og hingaö
til hefur verið talið.
En sagnfróðir menn segja mér að
þetta hafi verið algengt hér áður fyrr.
Barnsfæðingar voru ekki tilkynntar
fyrr en eftir dúk og disk og kirkju-
bækur óáreiðanlegar oft á tiöum.
Reglan er víst sú að ef kirkjubækur
stangast á við upplýsingar manns sem
kominn er til vits og ára eru síðar-
nefndu upplýsingarnar látnar ráða.
Undirskriftir Finns Magnússonar „veislustjóra" og Gaimards sjálfs.
i ...........:----------:------:-----:--------
— . í-í' U-.
f
/'ít#* *
* i~M._ 34--.- /4
/**** —
í/ * '
, -rri——
( St 'T' ** £
Þannig að ef örugg vissa fæst fyrir því
að undirskriftimar séu ófalsaðar
verður líklegast að breyta dagsetn-
ingunni á legsteininum á Þingvöll-
um!”
Um Pál
DV: Hver var Paul Gaimard?
SJ: „Þetta var merkiskarl. Hann
starfaði lengst af sem herlæknir í
franska sjóhernum. Frakkar voru á
þessum tíma mikið heimsveldi, voru
m.a. að leggja undir sig Alsír. Þeir
áttu skip sem voru í siglingum um
allan heim og vitað er til þess að
Gaimard var búinn að fara tvisvar
sinnum í kringum hnöttinn áður en
hann kom til íslands. Ekki er ólíklegt
að Lúðvík Filippus Frakkakóngur hafi
rennt hýru auga til Islands, því að
fiskimiðin við landið voru rómuð. Allt
um það, vorið 1835 er ákveðið að senda
skip til Islands til að leita að öðru skipi
sem haföi farist við landiö. Gaimard
og annar læknir eru stjómendur
ferðarinnar, en til hennar fengu þeir
skip sem kallað var Rannsóknin. Þeir
dvöldust sumarlangt á Islandi og ferð-
uðust nokkuð um landið, gengu m.a. á
Snæfellsjökul. Aukinheldur söfnuðu
þeir býsnum náttúrugripa og lista-
verka.”
DV: Eru ferðabækurnar um Island
og Grænland úr þessari ferö?
SJ: „Nei, þær eru mestmegnis
afrakstur leiöangurs sem gerður var
út ári síðar, eða 1836. Gaimard hefur
fundist landiö gimilegt til frekari rann-
sókna og hagaöi málum þannig að
leiðangurinn varð hluti af áætlun sem
Frakkar höfðu gert, en sú áætlun
miðaði að því að rannsaka gjörvalla
Evrópu norðanverða.”
Næstum farnir niður
DV: Hvað tóku margir þátt í
leiðangrinum 1836?
SJ: „Þeir voru sjö talsins. Sjö fræði-
menn úr öllum áttum, jafnt náttúru-
vísindamenn, bókmenntafræðingar
sem myndlistarmenn. Þeir lögðu upp í
aprílmánuði og munu hafa verið
óvenjufljótir til íslands, því að þeir
fengu afbragðsbyr alla leiðina. Svo
góöur var byrinn að þeir vissu ekki
fyrr en þeir sáu brjóta á skerjum
skammt frá skipinu. Þeir voru þá
staddir skammt út af Fuglaskerjum
viö Eldey. Þannig munaði ekki miklu
að þeir færu niður og er líklegt að
björtu nætumar hafi bjargað þeim í
það skiptið. Þeir tóku síðan land í
Reykjavík, slógu þar upp búðum og
komu upp alls kyns mælitækjum.
Meðal þeirra var t.d. heilmikil segul-
mælingastöð.”
DV: Hvert er að þínum dómi gildi
myndanna í bókinni sem þú fannst?
SJ: „Myndirnar eru ákaflega dýr-
. mætar heimildir um þjóðlíf á tslandi á
þessum tíma, því að mér vitandi eru
ekki til neinar slíkar myndir gerðar af
Dönum eða Islendingum. Myndimar
eru frá ýmsum stöðum á landinu,
Þingvöllum, Reykjavík, Akureyri,
Eskifirði og víðar. Auk þess eru í bók-
inni listavel gerðar myndir af fiskum,
sumar í litum. En auðvitað verður að
taka þessum heimildum með svip-
uðum fyrirvara og öðrum. Auguste
Mayer, höfundur myndanna, vann þær
eins og þá tíðkaöist, þ.e.a.s. hann vann
aðeins skissur á staðnum. Síðan þegar
heim til Parísar var komið gekk hann
endanlega frá þeim. Utkoman er oft
ansi skemmtileg, því að hann bætir
kollóttu fé með langa dindla, arabísk-
um gæðingum og mjólkurkúm frá
Normandí inn á háíslenskt landslagið!
Það er líka athyglisvert að í bókinni er
hvorki að finna myndir af fuglum né
plöntum. Þaö hefði verið ómetanlegt
aö hafa þar mynd af geirfugli, en vitað
er að sá síðasti var drepinn árið 1844,
skömmu eftir aö þeir félagar voru
þarna á feröinni.”
Skáld og líffræðingur
DV: Að lokum, Sigurður, finnur þú til
andlegs skyldleika með Páli Gaimard?
SJ: „Oneitanlega, já. Það er greini-
legt að Gaimard hefur heillast af
íslenskri náttúru. Og hvaða líffræð-
ingur er ekki heillaður af henni? Eða
öll skáldin? Jónas orti öll sín fegurstu
ljóð til landsins. Já, ég finn til mikils
andlegs skyldleika með Gaimard, ég
er í sálarkompaníi með honum! ’ ’
Friðrik Rafnsson
i Paris.