Dagblaðið Vísir - DV - 26.06.1986, Blaðsíða 34

34
DV. FIMMTUDAGUR 26. JÚNÍ 1986.
Menning Menning Menning Menning
I speglasal við hafíð
Gyröir Eliasson:
Blindfugl/Svartflug.
Sauöárkróki 1986.
Þetta er fimmta ljóðabók Gyrðis,
og er öll bókin eitt ljóð með línu-
tali, 403 línur.
Ljóðið skiptist í 40 hluta eða er-
indi. Hver er nokkuð afmörkuð
heild, stundum í beinu orsakasam-
hengi við næsta á undan. Það mætti
því allt eins setja verkið upp sem
ljóðabálk. En þessi 40 ljóð eða erindi
eru mun nátengdari innbyrðis en
ljóðin í næstu bók Gyrðis á undan,
Bak við Maríuglerið. Einnig þar var
þó sameiginlegur grunntónn, og efn-
issvið, raunar svipað og er í þessari
bók. Þessi bók er fyrirferðarlítii, en
í rauninni ekki skemmri texti en
fyrsta bók Gyrðis, Svarthvít axla-
bönd, 1983, og lengri en sú sem birtist
fyrir ári; Einskonar höfuðlausn.
Verkið hefst á því að talandi verks-
ins, sem er skáld, liggur heima hjá
sér og lætur hugann reika. Síðan
sjáum við ýmsar hugmyndir hans,
en aftur og aftur er millilent heima
í eldhúsinu hjá skáldinu sem lítur
út um gluggann á hversdagslegt út-
sýnið: þorp við haf undir háum
fjöllum, „svarthvítum oddhvössum
steinbáknum" (1. 398-9) sem leiða
hugann að Hvítserk í Borgarfirði
eystra (þar sem höfúndur verksins
bjó í vetur leið).
Það sem segir frá nánasta um-
hverfi talanda í verkinu, er allt haft
hið hversdagslegasta. Hann burstar
i sér tennurnar, krotar á borðdúk-
inn, hlustar á Vivaldi-plötu. Hann
hagar sér þó undarlega, hálfkyrkir
köttinn, en gefur honum síðan
mjólk. Greinilega er hann þjakaður
af kvíða, og lýsir þvi á sérkennilegan
hátt. venjulegir hlutir umhverfis
hann hafa eftirlit með honum (1.233-
242):
„á borðinu stendur íeir-
brúsi undan hollenskum sénever
löngu tæmdur, gamalt telefun-
ken
og kassi undan glervöru gæta
mín, ég er hafður undir smásjá
hlutanna dag og nótt, hvergi
leynist afdrep, kerti starir
við rúmgaflinn, tungl gægist
gegnum storesa, skuggar tengj
ast
ofhum“
„finnst mér sem hendumar fálmi um
rennandi vatn“ (1.207-8). Þetta er
skörp mynd af því hve erfitt er að
höndla síbreytilegan veruleikann í
skáldskap.
Er það undirrót þess kvíða, angist-
ar, sem einkennir alla bókina? Þegar
talandinn lítur út um glugga sinn á
kyrrlátt þorpið, sér hann
„þessi fáu timburhús" undir
íhvolfu
fjallinu eiga sér einskis
ills von, en skriðan á eftir
að falla, hún á eftir að falla
Þetta minni kemur hvað eftir ann-
að, eins og fleiri; talandinn heyrir
fótatak ókunnra við dyr sínar, heyr-
ir óm radda en ekki orðaskil. Bók
sem hann finnur, hefúr máðst, svo
að „sé ekkert fremur en þetta sé
helgirúnasteinn [...] eða legsteinn
farinn að kvamast og molna“ - allt
letur er útmáð. Þetta endurtekna
minni sýnir að „einn er hver sér of
sefa“, eins og segir í Hávamálum,
þúsund ára gömlum ( þessa máls-
grein orðaði Thor Vilhjálmsson að
nýju sem titil fyrstu bókar sinnar:
Maðurinn er alltaf einn).
Framarlega í verkinu (1.75-7) krot-
ar talandinn að:
„slitinn úr tengslum við um-
hverfi
aflagar hugurinn öll hlutföll
- og þetta sannast þá á órum hans.
Framan af ritinu em þeir einkum
af tagi kunnuglegra mynda, sumt
gæti verið úr seinni heimsstyijöld-
inni, arrnað úr sögunni um Franken-
stein, kvikmyndinni um hann,
Drakúla, eða viðlíka verkum, gjarn-
an er minnt á 19. öld. Flugeðlumar
koma til leiks, og einnig annarleg
fyrirbæri nútímans; lungriafiskar,
hausaveiðarar, „sniglar með hús á
baki hlaupa". Einnig hér em endur-
tekin minni, ekki síst aftökur, kvöl,
ótti.
Framvinda verksins er að sjálf-
sögðu ekki rökleg, illa færi á því um
hugaróra. Erfitt á ég með að sjá eitt-
hvert kerfi í þeim, enda þarf það
ekki að vera. Verkið minnti mig á
sum tónverk, þar em endurtekin
stef, stundum er áköf spenna, stund-
um ró, en jafnan sama tóntegund,
ef svo mætti segja. Auk andstæðn-
anna heimavera-hugarórar, er
kyrrseta talandans andstæð ferða-
lagi hans í mörgum órunum. Það er
Bókmenntir
Örn Ólafsson
með ýmsu móti. Á einum stað (1.101-
7) situr talandinn heima og kaffi-
lyktin er „einsog blindur glær
snákur". í næsta kafla segir fyrir-
varalaust:
„I myrkrinu liggja óteljandi
þræðir
hver um annan þveran einsog
risar
leiki fuglafit, verði manni gengið
út um kvöld að skoða tungl eða
síðförult fólk taka þessir þræðir
að vefjast hratt og hljóðlega um
höfuðið, innan skamms er það
horfið"
Aftur segir í næsta kafla frá því
er talandinn horfir út um gluggann
sinn á þorpið sem skriðan hefur enn
ekki fallið á, þar næst breytist þorp-
ið í myndlistarverk, og í kaflanum
þar á eftir segir:
„Svefnleysið smíðar huganum
vængi
eða vefur honum töfrateppi,
hann
líður yfir spanskgrænt ólgandi
haf að sorfinni strönd og svífúr
rólega í hálfhríng“[...]
en í næsta kafla hleypur hann
gegnum myrkvaða garðana ýlfirandi
af angist, knýr á dyr, en fyrir honum
er ekki upp lokið.
Svona heldur verkið áfram, og
ógnþrungnar myndir þess verða að
áhrifameiri vegna þess að þær eru í
glundroða.
Myndir verksins eru vandaðar, og
einkum finnst mér takast vel til með
röð atriða, svo snögg áhrif nást, svo-
sem (1.32-9):
„Samstillt margradda öskur
frystir
hugsun mína: mynd sem er
leiftur-
hratt rennt í gegn, af langri
hlykkjóttri götu og dimmri, ótal
skáhallar flaggstengur útúr
veggjum yfir dyrum og menn
hangandi niður úr: mynd
sem varð-
veitist ummynduð í glæran
tening"
Fyrsta línan hér getur minnt á
nasista, en síðan kemur lína eftir
línu svo, að óljóst er að hveiju þær
beinast, eitthvað óhugnanlegt þó við
lýsinguna á götunni, loks kemur
hryllingurinn snöggt, fyrirvaralaust
með næstsíðustu línunni hér, og að
magnaðri við það, að ekkert veður
er gert út af þessu, sagt frá því sem
sjálfsögðum hlut.
Einnig er áhrifamikið hvemig
óhug er lýst óbeint. Þegar skáldið
hefur lýst því hve kvíðinn grípur
hann við að setjast við ritvélina,
kemur runa annarlegra mynda (1.
209-226);
„Vindaugað er haft opið eða
lokað
eftir þörfum, úti hafa
lungnafiskamir
skriðið upp í þyrrkingsleg tfén
að þerra sig, sólargangur
lengstur
þennan dag, spegill hvolfist inn
í sig holur og hallast brotgjam
að hlöðuveggnum, engisprettur
fara
yfir sem eldur í sinu, klukkan er
stopp þegar ht loksins á hana
og slít af henni vísana, hægt og
örugglega einsog fætur af
umkomu-
lausum flugum í gamla daga,
koma
veltandi þung ský regnvot,
vindur
bælir gras, fiskamir demba sér
í slýgróna tjömina og draga
djúpt andann áður en þeir kafa
til að grafa um sig í svartri
botnleðjunni"
Brotgjarn spegillinn minnir
kannski á íhvolft fjallið sem grúfir
yfir þorpinu, og á eftir að hrynja
yfir það. Hlöðuveggur er kunnuglegt
atriði fyrir íslenska lesendur, en
undarlegt að hafa þama spegil.
Engisprettur em helst kunnar sem
plága á við drepsótt, úr Biblíunni.
Þá limlestir talandinn klukkuna
eins og flugur, allt er þetta óheilla-
vænlegt, líka veðrabrigðin; óveðurs-
ský nálgast, og á grasinu sést að
stormur er í aðsigi, einnig á þvf að
lungnafiskamir skríða í skjól í
svartri leðjunni - sem hlýtur að orka
fráhrindandi á flesta. Myndimar em
með sérkennandi orðum sem höfða
til skynjunar (t.d. veltandi, þung,
regnvot; bælir; slýgróna), og það
eina sem þeim er sameiginlegt, er
eitthvað uggvekjandi. Þetta er fín-
lega gert, enda verða þessar myndir
enn óheillavænlegri vegna sam-
hengisleysis þeirra og tilgangsleysis,
það vekur óljósan óhug. Þær koma
í belg og biðu, í andstuttri upptaln-
ingu, einnig það sýnir geðshræringu.
Hér verður ekki farið út í lengra
mál að sinni. Þessi bók Gyrðis er
býsna lík næstu á undan eins og
áður segir. Ekki vil ég gera upp á
milli þeirra, mikill fengur að báðum.
I bókinni þar á undan, Einskonar
höfuðlausn var léttari tónn, meiri
heiðríkja, en síst skal kvartað yfir
þessum svartnættismyndum og
kvíða, þetta sækir skáldið djúpt í
dulvitund okkar lesenda, og gerir
úr vandað og áhrifaríkt verk.
Björgunarsve'rtin Geisli
á Fáskrúðsfirði
- girðir til fjáröfiunar
Ægir Rristinsson, DV, Fáskrúðsfirðt
Að undanfömu hafa félagar í björg-
unarsveitinni Geisla á Fáskrúðsfirði
unnið við að girða bæjarlandið og er
girðingin um 2,8 km að lengd. Er þetta
gert í fjáröflunarskyni fyrir björgunar-
sveitina en hún á nú torfæmbifreið
og gúmmíbát með utanborðsmótor
auk annars búnaðar, og nokkrir félag-
ar eiga vélsleða sem notaðir eru til
leitar ef þörf krefur. Björgunarsveitin
hefur einnig haft með sölu flugelda
að gera um áramót og er það aðal-
tekjuöflunarleiðin hjá bjöigunarsveit-
inni. Formaður Geisla er Ámi
Jónsson.
Björgunarsveitarmenn gáfu sér tima til að stilla sér upp vegna myndatöku. DV-mynd Ægir Kristinsson
Svalinn í nýju umbúðunum fyrir Bretlandsmarkað.
Útflutningur á
Svala til Bretlands
Nú er hafinn útflutningur á
Svala frá Sól h/f á Bretlandsmark-
að og fór fyrsti gámurinn til
Felixtowe í gær. Svo virðist sem
góðar söluhorfur séu fyrir þessa
vöm og innan fárra daga munu
tveir gámar til viðbótar verða
sendir út. Ráðgert er að fljótlega
verði sendir 10 gámar á viku, eða
180 lestir af þrem mismunandi
gerðum af Svala, Appelsínu-, Epla-
og Sítrónu-Svala.
Stórt, breskt dreifingarfyrirtæki
mun dreifa Svalanum til þriggja
stórra heildsölufyrirtækja sem
selja þennan íslenska ávaxtadrykk
í verslanir um allt Bretland. Sval-
inn er í sérhönnuðum umbúðum
fyrir erlendan markað með mynd
af Grafarlandsfossi og merkinu
„SVAL1“. Markaðskannanir, sem
gerðar hafa verið meðal breskra
neytenda á aldrinum 5-21 árs, sýna
að Svalinn fær mjög svipaða dóma
og vinsælustu ávaxtadrykkimir í
Bretlandi og ætti því að eiga góða
möguleika á að ná mikilli út-
breiðslu. -S.Konn.