Dagblaðið Vísir - DV - 24.11.1986, Síða 15

MÁNUDAGUR 24. NÓVEMBER 1986.
15
Lögbinding lágmarkslauna
Frumvarp Kvennalistans um lög-
bindingu lágmarkslauna hóf fyrir
skömmu göngu sína um hefðbundna
starfsvegi Alþingis. Ekki er útlit fyr-
ir að sú ganga verði þrautalaus.
Frumvarpið er nú til meðferðar hjá
fjárhags- og viðskiptanefnd efri
deildar Alþingis, og þegar þetta er
skrifað er ekki ljóst hvenær eða
hvort það á afturkvæmt þaðan.
Sultarlaun í
velferðarþjóðfélagi
Frumvarpið, sem fyrst var flutt í
lok síðasta þings og felur í sér að
óheimilt verði að greiða lægri laun
hér á landi fyrir 40 dagvinnustundir
á viku en 30 þúsund krónur á mán-
uði, er viðbrögð Kvennalistans við
þeim kjarasamningum sem aðilar
vinnumarkaðarins gerðu með sér
snemma á þessu ári. í þessum kjara-
samningum var ekki tekið á lægstu
laununum og stórum hópi fólks
áfram skömmtuð laun sem ekki er
hægt að framfleyta sér af.
Lægstu grunnlaun fyrir 40 stunda
vinnuviku eru nú samkvæmt þessum
kjarasamningum rúmlega 19 þúsund
kr. á mánuði. Framfærslukostnaður
vísitölufjölskyldunnar, sem telur
hjón og 1,66 börn, er hins vegar um
87 þúsund kr. á mánuði. Út frá því
má ætla að framfærslukostnaður
einstaklings sé ekki undir 30 þús.
kr. á mánuði.
Hvað sem líður yfirborgunum af
margvíslegu tagi liggur ljóst fyrir
að fjölmargir launþegar, þar á meðal
stærsti hluti kvenna á vinnumark-
aði, hafa innan við 30 þúsund kr. á
mánuði í grunnlaun og geta þvi ekki
framfleytt sér af afrakstri fullar dag-
vinnu. Ómæld vinna, sem óhjá-
kvæmilega bitnar á heilsufari og
KjaHarirm
laununum ýttu kjarasamningamir í
febrúar sl. jafnframt undir áfram-
haldandi þróun þess tvöfalda launa-
ekki setið aðgerðalausir hjá, heldur
ber þeim skylda til að grípa til þeirra
ráða sem tryggt geta að allir lands-
„Þegar ástandið í þjóðfélaginu er svo orð-
ið þannig að áætlað er að 8-24% fjöl-
skyldna á íslandi búi við afkomu sem telst
undir fátæktarmörkum þá er ljóst að
kjörnir fulltrúar á Alþingi geta ekki setið
aðgerðalausir hjá,..
Sigríður
Dúna
Kristmundsdóttir
þingkona Kvennalistans
fjölskyldum þeirra sem í hlut eiga,
er þess vegna eina leið fjölmargra
til að láta enda ná saman, þ.e. þeirra
sem ekki kikna undan byrðinni og
leita á náðir opinberra stofnana með
afkomu sína. Slíkt ástand er ekki
með nokkru móti verjandi i íslensku
velferðarþj óðfélagi.
Skyldur Alþingis
Með því að taka ekki á lægstu
kerfis sem hér hefur þrifist um árabil.
Lágu taxtamir gera atvinnurekend-
um kleift að borga þeim starfsmönn-
um sínum sem þeir kjósa aukalega
framhjá því sem samið var um. Er
enginn vafi á því að þessi þróun bitn-
ar ekki hvað síst á konum, m.a.
vegna þess að sá skilningur er enn
almennt ekki viðtekinn í íslensku
þjóðfélagi að konur séu fyrirvinnur
engu síður en karlar.
Verkalýðshreyfing sem þannig
semur, sem ekki gætir hags þeirra
lægst launuðu og sem ekki hefur
reynst þess megnug eða ekki viljað
spoma við jafnri prósentuhækkun
launa upp allan launastigann, er
verkalýðshreyfing sem ekki er vanda
sínum vaxin. Þegar ástandið í þjóð-
félaginu er svo orðið þannig að
áætlað er að 8-24% fjölskyldna á
fslandi búi við afkomu sem telst
undir fátæktarmörkum þá er ljóst
að kjömir fulltrúar á Alþingi geta
menn hafi a.m.k. fyrir brýnustu
nauðsynjum með launum fyrir fulla
vinnu.
Þess vegna leggur Kvennalistinn
til að Alþingi tryggi að engum séu
greidd lægri laun hér á landi fyrir
fulla vinnu en sem nægi einstaklingi
til framfærslu. Þannig vill Kvenna-
listinn tryggja þann lágmarksrétt
hvers vinnandi manns að geta fram-
fleytt sjálfum sér af afrakstri fúllrar
dagvinnu. Slík lagasetning skerðir
ekki rétt aðila vinnumarkaðarins til
svonefndra frjálsra kjarasamninga.
Eftir sem áður er það í þeirra hönd-
um að semja um almenn launakjör
í landinu og ábyrgðin á komandi
kjarasamningum er hjá þeim eins
og lög gera ráð fyrir.
Ekki dýrt að hækka lægstu
iaunin
Það nöturlegasta við það ástand
sem nú ríkir í launamálum hér á
landi er e.t.v. sú staðreynd að það
kostar í raun ekki mikið að hækka
lægstu launin í 30 þúsund kr. á mán-
uði. Skv. lauslegum áætlunum
Þjóðhagsstofhunar hefði slík hækk-
un lægstu launa ekki í för með sér
nema 3-5% hækkun á heildarlauna-
kostnaði atvinnurekstrarins í
landinu miðað við heilt ár. Hækkun
lægstu launa er þvi hvorki dýr né
líkleg til að hleypa verðbólgunni á
skrið á nýjan leik. Hún hefði hins
vegar í för með sér allt að fjórðungs
hækkun á dagvinnulaunum þess 35
þúsund manna hóps, að meirihluta
til kvenna, sem í dag býr við laun
sem eru innan við 30 þúsund kr. á
mánuði.
Sultarlaunin er því ekki hægt að
afsaka með því að það kosti svo
mikið að hækka þau, né er hægt að
afsaka þau með bágu efnahags-
ástandi, eins og alsiða er hér á landi.
Ekki er heldur hægt að afsaka þau
með því að atvinnureksturinn geti
ekki borið hærri launakostnað,
kostnaðurinn er lítill og auk þess
getur sá atvinnurekstur tæpast stað-
ið undir nafhi sem ekki getur borgað
laun fyrir fulla dagvinnu sem nægja
til einstaklingsframfærslu.
Lágu launin eiga sér enga afsökun,
þau eru siðleysi.
Töluverð viðbrögð hafa orðið við
þessu frumvarpi Kvennalistans og
verður fjallað um þau í grein sem
birtast mun í blaðinu á morgun.
Sigríður Dúna Kristmundsdóttir.
íslendingar ekki óskyn
samari en aðrir
Frjálshyggjan er
mannúöarstefna
KjáUarinn
Snjólfi Ólafssyni svarað
Tveir ungir menntamenn hafa ný-
lega andmælt skrifum mínum hér í
blaðinu, þeir Þorgeir Kjartansson
sagnfræðingur og Snjólfur Ólafsson
stærðfræðingur. Ég tel að vísu litla
ástæðu til að svara Þorgeiri, þar sem
greinar hans voru alls ekki efnisleg-
ar og bersýnilega samdar í reiðikasti.
Eigum við ekki að bíða eftir því, að
mesti móðurinn renni af blessuðum
piltinum? En Snjólfur gerði hins
vegar miðvikudaginn 19. nóvember
sl. nokkrar athugasemdir við tvær
greinar mínar, og er mér af þvi til-
efni ljúft og skylt að reyna að skýra
mál mitt betur.
Stjórnmál og hagfræði
Þess ber að geta í upphafi, að
Snjólfur gerir ekki skýran greinar-
mun á stjómmálaskoðun okkar
frjálshyggjumanna annars vegar og
kenningu hagfræðinnar um verð-
myndun á frjálsum markaði hins
vegar. Hver er munurinn? Stjóm-
málaskoðun okkar frjálshyggju-
manna er, að einstaklingamir eigi
að fá að leysa úr sem flestum málum
með samningum sín á milli, þannig
að þeir þurfi ekki að taka við fyrir-
skipunum frá digrum valdsmönnum
og drambsömum, hvort sem slíkir
menn tala í umboði Guðs almáttugs,
eins og einvaldskonungar fyrri alda
gerðu, eða tímabundins meirihluta
eins og nú tíðkast.
Kenning hagfræðinnar um verð-
myndun á frjálsum markaði er hins
vegar sú, að vara hækki i verði, ef
framboð hennar minnkar eða eftir-
spum eykst, en lækki að sama skapi,
ef framboð eykst eða eftirspum
minnkar. Ég sé ekki, að menn þurfi
að vera neinir sérstakir frjálshyggju-
menn til að geta tekið undir þessa
sáraeinfóldu kenningu, sem allir
hafa einhveija reynslu afl Ef menn
neita henni, þá neita þeir óvefengj-
anlegum staðreyndum.
Ágreiningur okkar hlýtur því að
vera um, hversu langt þessi kenning
hagfræðinnar nær, en ekki um hitt,
að hún er gild, svo langt sem hún
nær. Fijálshyggjumenn viðurkenna
auðvitað, að henni verður ekki alls
staðar við komið (til dæmis ekki
þegar um löggæslu eða landvamir
er að ræða). En þeir telja, að í megin-
atriðum séu til tvær og aðeins tvær
leiðir til að stilla saman framboð lífs-
gæðanna og eftirspurn eftir þeim:
verðmyndun í frjálsum viðskiptum
og valdboðin skömmtun þessara
gæða. Og þeir taka svo sannarlega
fijálsa verðmyndun fram yfir slíka
skömmtun
Lögbinding lágmarkslauna
-framboð á læknisþjónustu
{ greinum mínum hélt ég því ffarn,
að verðlagning á frjálsum markaði
væri stundum miklu mannúðlegri
og jafnframt hagkvæmari en skipu-
lagning eða skömmtun ríkisins. í
fyrri greininni ræddi ég um lög-
bindingu lágmarkslauna. Þar sem
vinnuafl sumra manna er öðrum lít-
ils virði (til dæmis vinnuafl óskóla-
genginna unglinga), geta þeir ekki
selt það á mjög háu verði. Ef lög-
bundin eru lágmarkslaun, sem eru
hærri en nemur þvi verði, þá verður
afleiðingin óhjákvæmilega, að eng-
inn vill kaupa þetta vinnuafl. Afleið-
ingin verður að öllum líkindum
atvinnuleysi: þetta fólk er beinlínis
verðlagt út af markaðnum.
I síðari greininni gagnrýndi ég þá
skoðun, að læknar væru að verða
of margir á íslandi, svo að takmarka
yrði aðgang að Læknadeild. Ég benti
á, að biðlistar á sjúkrahúsum og
biðraðir á læknastofum bæru ekki
vott um ofiramboð á læknissþjón-
ustu. Spumingin væri, hvemig
verðmyndun á þessari þjónustu væri
háttað. Tímabundið ofiramboð
mætti leysa með verðlækkun á þess-
ari þjónustu. Ef við hefðum ráð á
að borga 300 læknimi 80 þús. kr. á
mánuði, þá gætum við líka borgað
400 læknum 60 þús. kr. á mánuði.
Ekki þyrfti því að takmarka aðgang
efni), heldur að hún væri af ein-
hveijum ástæðum óframkvæmanleg.
Skortur væri til dæmis á fóstrum,
án þess að laun þeirra hefðu hækk-
að, og offramboð á flugmönnum, án
þess að laun þeirra hefðu lækkað.
Þau lögmál framboðs og eftirspum-
ar, sem okkur frjálshyggjumönnum
yrði svo tíðrætt um, giltu ekki á Is-
landi. Draumur okkar væri gerólík-
ur hinum íslenska vemleika.
En með þessu er Snjólfur í raun-
inni að segja, að íslendingar séu
ólíkir öllum öðrum mönnum, því að
þeir bregðist ekki við breytingum á
„íslendingar eru ekki vitlausari en gengur
og gerist. Þeir eru engir þursar, heldur
lúta sömu lögmálum í öllum viðskiptum
og aðrir menn.“
að Læknadeild og skella með því í
lás við nefið á nýrri kynslóð, heldur
mætti leyfa markaðsöflunum að
stilla saman framboð á læknisþjón-
ustu og eftirspum eftir henni.
íslendingum brugðið
um óskynsemi
Og hvað hefur Snjólfur Ólafsson
fram að færa gegn þessu? Eftir vand-
legan lestur greinar hans fann ég
eina og aðeins eina raunvemlega
röksemd. Hún var ekki, að verð-
myndun á frjálsum markaði væri
óæskileg (hann virðist sammála
okkur frjálshyggjumönnum í því
vömverði. ísland sé eina landið í
öllu sólkerfinu, þar sem eftirspum
eftir vöm minnki ekki, þegar verðið
á henni hækki, og öfugt. Með þessu
er Snjólfur að bregða íslendingum
um dæmalausa óskynsemi og jafnvel
heimsku. En auðvitað hefur hann
rangt fyrir sér um þetta. íslendingar
em ekki vitlausari en gengur og
gerist. Þeir em engir þursar, heldur
lúta sömu lögmálum í öllum við-
skiptum og aðrir menn.
Frjáls markaður eða heftur
Dæmi þau, sem Snjólfur tekur, em
ekki um verðmyndun á frjálsum
Dr. Hannes
Hólmsteinn
Gissurarson
lektor i heimspekideild
markaði, þegar að er gáð, heldur
heftum. Fóstrur selja ekki þjónustu
sína á frjálsum markaði, heldur
neyðast þær til að treysta á hið opin-
bera, sem er eini vinnuveitandi
þeirra og viðsemjandi. Ef raunvem-
legur skortur væri á fóstrum og
samkeppni kaupenda um þjónustu
þeirra þá myndi kaup þeirra hækka
sjálfkrafa. Flugmenn starfa ekki
heldur á frjálsum markaði, þar sem
þeir hafa gert með sér öflugt verka-
lýðsfélag, sem heldur uppi verðinu á
þjónustu þeirra. Þeir flugmenn, sem
fá ekki vinnu á þessu einokunar-
verði, geta ekki boðið það niður með
samkeppni við þá, sem fyrir em,
heldur em þeir hraktir til útlanda
eða í aðrar atvinnugreinar.
Við frekari greiningu snúast vopn-
in því heldur betur i höndunum á
menntamanninum unga. Sú rök-
semd, sem hann teflir fram gegn
mér, er í rauninni röksemd fyrir því
að létta af markaðnum þeim höftum,
sem ríkið og ýmis einokunarsamtök
í skjóli þess hafa lagt á hann. Hún
er röksemd fyrir því að nota verð-
myndun á frjálsum markaði til þess
að stilla saman framboð og eftir-
spum. Má ég þakka Snjólfi stuðn-
inginn?
Hannes Hólmsteinn
Gissurargon.