Dagblaðið Vísir - DV - 24.10.1987, Blaðsíða 26

26
LAUGARDAGUR 24. OKTÓBER 1987.
LAUGARDAGUR 24. OKTÓBER 1987.
39

Kjartani Guðjónssyni
listmálara erallajafna
mikið niðri fyrir.
Hann ritaði fyrstu (og
einu) stefnuyfirlýs-
ingu íslenskra mynd-
listarmanna, manífest
Septemberhópsins,
árið 1947, ogallar
götursíðanhefur
hann verið ósmeykur
viðað hefja uppraust
sína, láta í Ijós skoð-
anirog deilatæpi-
tungulaustá þaðsem
honum hefurþótt
miðurfara í íslensku
menningarlífi. Ég
minnisttil dæmiseld-
heitra „eldhúsdags-
umræðna” með
þátttöku hansíkenn-
arastofu Myndlista-
og handíðaskólans
fyrirröskumáratug.
Öll hálfvelgjaersem
eitur í hans beinum.
Fyriráratug, þegar
Kjartanfóraðefast
umgildiþessað
halda áfram Sept-
em-sýningunum
svokölluðu,dró hann
sig einfaldlega út úr
þeim. Og nú síðast
mótmælti hann með-
höndlunsjónvarps-
stöðvanna, bæði
Ríkissjónvarpsinsog
Stöðvar2, á mynd-
listarefni með því að
banna þeim aðgang
aðsýningusinnií
Gallerí Borg (sem
lýkur 25. október).
Þess á milli hefur
Kjartanbeint skeyt-
umsínumaðvank-
öntum á myndlistar-
kennslu, úthlutun
listamannalauna, list-
fræðingum og ýmsu
fleiru.
Erég baðþennan
reiða, roskna lista-
mannumviðtalfór
hannfyrstundan í
flæmingi,sagðist
vera of kjaftfor fyrir
DV.Áendanumlét
hannþótilleiðast.

Listamenn í skúffum
Ég byrjaði á að spyija Kjartan um
hugljómun hans, er hann snerist aft-
ur til hlutlægrar listar um miðjan
siðasta áratug, og aðdraganda þess
að hann sagði skilið við Septem-
hópinn.
„Ég hef eiginlega aldrei skilið við
afstraktið eða hafnað því. Þessi
breyting á mínum myndum, sem þú
talar um, er bara á yfirborðinu, ég
er að velta fyrir mér sömu hlutum
og forðum. En fyrst þú ert að spyrja
um þetta er eitt sem ég vil gjaman
koma að strax í upphafi. Sko, það er
í sambandi við þessa afstraktkyn-
slóð, Septembermenn, eða hvað sem
þú vilt nefna hana.
Þið listfræðingar eruð dáldið gjarn-
ir á að flokka hlutina niður og setja
í skúffur sem þið getið opnað og lok-
að að vild. Og þessi skúffa, sem
afstraktkynslóðin hefur lent í, hefur
orðið einhvem veginn útundan. Ég
man að þú skrifaðir einhvem tímann
gagnrýni um sýningu Jóhannesar
Jóhannessonar og sagðist ekkert
hafa um hann að segja, því hann
hefði ekkert breyst frá þvi þú skrifað-
ir fyrst um hann.
Ég held að þið takið bara ekki eftir
þvi sem er að gerast hjá þessum
mönnum. Á gamalsaldri eru þeir all-
ir á hápunkti síns málaraferils, Karl
Kvaran, Jóhannes, já og Kristján
Davíðsson, sem er eins og blóm á
vordegi, sjötugur maðurinn.
Þið áttið ykkur ekki á því að það
tekur ævina alla að verða listamað-
ur, fyrst að finna sér farveg og síðan
aö brjótast eftir honum.
Kannski sést ekki fyrr en á yfirlits-
sýningum hvernig menn hafa þró-
ast.“
Blaður um September-hópinn
Hvað varð til þess að þú hættir að
sýna með þinum gömlu baráttufélög-
um í Septem?
„Mér fannst þessar Septemsýning-
ar ganga mestmegnis út á liðna tíð
og fáfengilegt að halda áfram sam-
starfi á slíkum grundvelli. Ég sagði
einhvem tímann við Valtý Pétursson
og einhveija aðra í hópnum að það
eina sem tengdi þá saman væri ellin.
í stað þess að vera stöðugt sýnandi
saman vildi ég sjá verk okkar í nýju
samhengi. Það þarf að bijóta upp
svona grúppur.
Reglulegar samsýningar geta verið
mjög lifandi og skemmtilegar en
maður þarf að sjá myndir í nýju ljósi
öðru hvoru. Ég held að Septem-menn
hafi fengið á sig stöðnunarstimpil
einmitt með því að spyrða sig svona
saman, bera sig aldrei saman við
aðra.“
Eru þetta ekki mistök hjá þessum
listamönnum að halda áfram að
kenna sig við Septembersýningarnar
1947-1951 þegar nær engin tengsl eru
milli Septemberhópsins og Septem-
manna, hvað þá milli Septem-manna
innbyrðis?
„Tengslin eru akkúrat engin.
Raunar er ég orðinn dauðleiður á
öllu þessu blaðri um September-
hópinn. Þetta var afskaplega ósam-
stæður hópur. Þarna sýndu saman
skussar eins og ég, Valtýr og kannski
fleiri og þroskaðir málara eins og
Scheving.
Þátttaka Schevings var meira eins
og stuðningsyfirlýsing við málefnið
fremur en að hann teldi sig eiga beina
samleið með okkur.
Þessi hópur var ekki í neinum bylt-
ingarhugleiðingum. Menn vildu bara
bijóta upp á einhverju nýju. Ég held
að menn hafi gert of mikið úr bram-
bolti okkar.
Ætli þeir hafi ekki verið mest hissa
á því sjálfir, sumir Septembermenn-
irnir, hve mikið þið listfræðingamir
hafið gert úr afrekum þeirra? Ég
gæti best trúað því.
Þessar sýningar heyra sögunni til
og ég hef ekkert frekar um þær að
segja."
Kjartan Guðjónsson: „Septem-sýningarnar eru tímaskekkja."
finnst mér ofur eðlOegt. Sjálfur hef
ég ekki áhuga á öUum málurum.
En skeyti mín til listfræðinga, eins
og greinin sem ég skrifaði í Morgun-
blaðiö fyrir nokkmm misseram,
hafa byggst á allt öðrum forsendum.
Ég hefði kosið að þeim hefði verið
svarað.
í staöinn hef ég Halldór Bjöm
granaðan um að reyna að klekkja á
mér með öðrum hætti, gegnum Svart
á hvitu útgáfuna sem hann vinnur
hjá. Svart á hvítu ætlaði að nota
mynd eftir mig á bókarkápu en hætti
skyndilega við. Sama útgáfa er stór
hluthafi í tímaritinu Þjóölífi sem
vildi fyrir alla muni birta um mig
grein í tilefni þessarar sýningar í
Gallerí Borg.
Ritiö lét taka fjöldann allan af
ágætum myndum, en viti menn, þeg-
ar næsta tölublaö kemur út er enga
grein að finna.
í tölublaðinu á undan er svo heil
opna um þá menn sem era að fara
að sýna hjá Gallerí Svart á hvítu.
Þetta er ekki bara ranglæti gagn-
vart mér heldur einnig gagnvart
Gallerí Borg og öðram sýningarstöð-
um.
Málverk og myndskreytingar
Þú hefur bæði málað og myndskreytt
bækur. Því hefur verið haldið fram
að málverk þín beri um of keim af
myndskreytingunum. Finnst þér
þetta vera réttmæt athugasemd?
„Það fmnst mér ekki. Ég held þessu
aðskildu, tek períódur þar sem ég
annaðhvort mála, teikna eða vinn
grafíkmyndir. Mér finnst bæði hvíld
og tilbreytni í að vinna þannig."
Finnst þér þú vera fijálsari en þú
varst á abstrakttímabilinu?
„Ég hef eiginlega lítið hugsað út í
þetta, ég bara mála. En að einu leyti
er ég þó frjáls. Ég sagði mig úr FIM
og stofnaði nýtt félag þar sem ég er
eini félaginn. Það heitir Málbindind-
isfélag myndhstarmanna.
Ég er nefnilega alveg gáttaður á
þessari róttæku kynslóð myndlistar-
manna sem hæst galar um tjáningar-
frelsið, að um leið og þeir eru komnir
af stað eftir listabrautinni er eins og
þeir falli allir i sama farið. Þeir fara
allir að tala eins, bulla eitthvað um
mannlega þjáningu, trúfræði, goða-
fræði - þetta er allt sama romsan.
Það væri hægt að taka viðtal frá
einum og færa upp á annan, án þess
að nokkur yrði þess var.
Halda sér saman og mála...
Myndlistarmenn hafa ekki vinnu-
frið fyrir sýningaræði og málæöi,
jafnvel þeir sem ekki era sloppnir
úr myndlistarskóla. Ég vildi óska
þess að þeir héldu sér saman og færu
að mála.“
Hvernig er hægt að snúa þessari þró-
un í myndlistarmálum þjóðarinnar
til betri vegar?
„Með þvi að stofna nýjan myndlist-
arskóla - hann gæti þess vegna verið
á Akurevri - þar $em nemendur geta
fengið akademiska menntun ef þeir
vilja hana. Akademísk menntun er
eins og tungumálið, þú skrifar ekkert
af viti fyrr en þú kannt málið.
Ég legg áherslu á það við mína
nemendur að ég sé ekki að kenna
þeim list heldur nokkurs konar mál-
fræðistrúktúr. Síðan ráði þeir hvað
þeir gera við þá þekkingu.
En umfram allt er þetta spurning
um malerí, ekki orðagjálfur."
-ai
Magnús Kjartansson, Sigurð Örlygs-
son, Jón Axel og Georg Guðna. Þetta
era allt saman hörkumálarar.
En allur sá mýgrútur sem fram-
leiddur er af máluram, tíminn skolar
þeim náttúrlega út í hafsauga.
Mér finnst einfaldlega ábyrgðar-
hluti að ala óharðnaða unglinga upp
í því að það sé nóg að fá einhveijar
hugmyndir til að vera listamaður.
Þið eigið svo töluverða sök á þessu
ástandi, þið þessir menningarlegu
uppar, þið styðjið hver annan í því
að hossa sérhveijum unglingi sem
kann að halda utan um pensil.
...komin nálykt af okkur
Við sem komnir era yfir fimmtugt,
við eigum engan séns í fjölmiðlum.
Það er komin nálykt af okkur.
í gamla daga komst enginn undir
fimmtugt áö í fjölmiðlum nema með
djöfuls offorsi, nú er þessu öfugt var-
ið. Við gamlingjarnir höfum verið
algjörlega afskrifaðir, fáum aldrei
sæmilega pressu.
Það myndast óhjákvæmilega alls
konar klíkur, eftir reglunni Megas
talar við Bubba og Bubbi við Megas,
svona gengur þetta eins og tennis-
bolti.
Þetta gerir sosum ekkert til. En
mér finnst þetta þó heldur hvimleitt,
svona eins og mývargur.
Mér sýnist Halldór Bjöm greyið
orðinn nokkurs konar andlegur leið-
togi í svona klíku og hún er helvíti
ýtin. Hann stjórnar galleríi þar sem
alltaf er verið að setja goð á stall. Það
er bara ákveðið að þessi og þessi
skuli á stallinn.
Ég hef heyrt á unga myndlistar-
menn sem ekki eru „inni“, þeir era
mjög sárir yfir að fá ekki að vera
með í sandkassanum. Fjandinn
þekkir sína...“
Þú hefur meinað sjónvarpsstöðvun-
um aðgang að sýningu þinni í Gallerí
Borg.
„Já, helvítis sjónvarpið. Það er
engu lagi líkt að ekkert skuli vera
gert fyrir myndlistina í sjónvarpinu.
Það er meira fjaliað um myndlist í
útvarpi en sjónvarpi.
Ekki er fyrr bryddað upp á mynd-
listarþáttum í sjónvarpi en hætt er
við þá aftur. Fyrst var það Vaka, sem
átti aðallega að fjalla um myndlist,
en endaði í hókmenntum. Svo voru
það þættirnir hans Bjöms Th.
Björnssonar um einstök listaverk,
mjög fræðandi fyrir almenning. Þeim
var hætt og ekkert hefur komið í
staðinn. Það segir sig sjálft að þetta
er miðillinn sem getur kennt fólki
að horfa á myndlist.
Stjörnuglópar og
listfræðingar
En nú hefur Stöð 2 tekið upp þráðinn
í ameriskum glamörstíl. Þar hefur
Halldór Björn tekið að sér að vera
stjörnuglópur.
Sem er verst fyrir hann sjálfan.
Það er auðvitað fyrir neðan allar
hellur að menntaður listfræðingur
skuli láta hafa sig í svona skítverk.
Hvað er gangverðið á æru manna
nútildags?"
Á undanförnum misserum hefur
andað heldur köldu til íslenskra list-
fræðinga frá listamönnum, ég nefni
greinar Braga Ásgeirssonar í Morg-
unblaðinu, undirskriftir til stuðnings
Einari Hákonarsyni, er hann sótti
um Listasafn íslands, og fleiri van-
traustsyfirlýsingar í þessa veru.
Hefur orðið þarna trúnaðarbrest-
ur, og ef svo er, hvers vegna?
„Ég hef ekkert á móti listfræöum,
þvert á móti. Ég held aö menntaðir
listfræðingar eigi að geta unnið gott
starf, til dæmis í sjónvarpi.
En ég er á móti því að listfræðingar
misnoti aðstöðu sína í gróðaskyni,
eins og þeir Kvaran-bræður hafa
stundað, og ég er á móti því að list-
fræðingar gefi sig út fyrir að vera
andlega leiðtoga, safni um sig hirð
og ákveði hveijir séu „inni“ og „úti“,
eins og Halldór Björn hefur gert.
Þetta getur hann i krafti aðstöðu
sinnar sem galleríeigandi og áhrifa-
maður í útgáfufyrirtæki. Og nú
síðast gegnum Stöð 2“
Klekkt á mér..
Nú hefur þú sjálfur fengið heldur
óblíðar viðtökur hjá gagnrýnendum/
listfræðingum hin síðari ár. Heldurðu
að þeir sem lesa þetta muni ekki
túlka ummæli þin i ljósi þessa?
„Ég er svo afskaplega sáttur við
það að einhver maður eða menn hafi
ekki áhuga á mínum verkum. Það
Kunna ekki að strekkja striga
Það var þá málefnalegur ágreining-
ur, ekki persónulegur, sem olli því
að þú hættir með Septem?
„Þessi ákvörðun mín hafði engin
vinsht í fór með sér. Og eftir á aö
hyggja finnst mér ég hafa gert rétt í
að vera ekki að halda til streitu því
sem er löngu liðið.“
Víkjum nú að öðru. Þú hefur ekki
farið leynt með skoðanir þínar á list-
kennslu á Íslandi.
„Kennsla, já. Ég er nú búinn að
vera við myndlistarkennslu í 24 ár,
jafnvel lengur. Og hætti að kenna
eftir þennan vetur.
Nú skal ég segja þér hvernig máhn
standa í dag. Uppi í Myndlista- og
handíðaskóla erum við nokkrir
gamhr íhaldsamir kahar að kenna
fyrsta árs nemendum.
Við höldum þeim stift að undirbún-
ingsnámi í einn vetur. Næsta vetur
er þeim ætlað að fara að vinna eins
og listamenn. Þá daga þeir uppi í
hugmyndafræðilegri þvælu, án þess
að læra nokkuð tíl verka. Það eru
meira að segja starfandi ungir hsta-
menn sem ekki kunna einu sinni að
strekkja striga, hvað þá að þeir viti
nokkuð um efnafræði þeirra efna
sem þeir eru að vinna með.
Allt er þetta arfleifð frá hippa-
tímanum sem var í mínum augum
ekki annað en uppreisn amerískra
smáborgarabama gegn ofáti.
Áhangendur hippahreyfingarinn-
ar, sem trúðu því að maður þyrfti
ekki að læra neitt, nóg væri að láta
tilfinningamar ráða, nú eru þeir
komnir í embætti og þeirra rugl er
ríkjandi' skólaspeki.
Þótt það sé orðið miðaldra lifir
þetta fólk áfram í sinni bamatrú og
er jafnvel húið aö koma henni inn í
reglugerðir.
Afstraktmálverk á svipstundu
En nú hef ég spumir af því, raunar
að utan, að tíðarandinn sé að breyt-
ast, að nemendur vilji læra, vilji fá
kennslu. Þetta hefur hka færst í vöxt
í Myndhsta- og handíðaskólanum hin
síðari ár.“
Var stofnun Nýlistadeildar skólans
árið 1975 þá hluti af þessari „hug-
myndafræðilegu þvælu“ sem þú
nefnir svo?
„Nei, ekki út af fyrir sig. En nýlista-
hugmyndirnar, konseptið, það er
orðið akademía í dag. Það er alltaf
verið að fá svokahaða „fræga hsta-
menn“ að utan til að ítreka þessar
hugmyndir og á endanum fara nem-
endur náttúrlega að trúa því að þær
séu þær einu réttu.
Svo tekur hvert þraglið við af ööru,
nýja málverkið og hvaðeina, það er
ahtaf verið að gefa þessu ný nöfn.
Og nú, meðan menn eru að bíða eftir
einhveiju spánnýju era þeir meira
að segja farnir að mála afstrakt.
Það er sosum allt í lagi. En það sem
hefur tekið eldri afstraktmálara alla
ævi að þróa halda ungir listamenn
að þeir geti gert á svipstundu. Auö-
vitað kemur ekkert af viti út úr svona
löguðu.
Menn bjarga sér ekki á hugmynda-
fræðilegu rövh. Þetta er eins og á
tímum Víetnamstríösins. AJlir voru
á móti því og gátu þar af leiðandi
skotið sér á bak við vondar myndir
um vonsku Amríkana.
Mýgrútur af málurum
Síðan hafa menn ahtaf verið aö
hengja hatt sinn á alls kyns hug-
myndir. Era ekki alhr famir að rövla
um goöafræði núna, jafnvel trú-
fræði, undir leiösögn Hahdórs
Björns? Það skilst mér. Rétt eins og
þeir viti eitthvað um þau mál.
En þetta er ahtaf spuming um
hæfileika. Hafi fólk hæfileika skila
þeir sér, hvað sem öllu rövh um hug-
myndafræði líður.
Ég get nefnt nokkur dæmi. Það er
engin ástæða aö örvænta meðan viö
eigum hæfileikamenn á borð við
„Þeir ættu að halda sér saman og fara að mála“...