Dagblaðið Vísir - DV - 10.12.1987, Blaðsíða 21

FIMMTUDAGUR 10. DESEMBER 1987.
21
Merming
Ohugnanleg táknmynd
Gyrðir Elíasson:
Gangandi ikorni
Mál og menning 1987, 119 bls.
Þetta er fyrsta skáldsaga þessa
unga skálds sem hefur getiö sér
gott orð fyrir fimm ljóðabækur á
undanfornum árum.
Sagan skiptist í tvo hluta og veröa
skil í miðri bók. Fyrri hlutinn er
ságður í fyrstu persónu en seinni
hlutinn í 3. persónu og hann er á
yfirborðinu barnabók, nær aUar
persónur eru dýr sem haga sér þó
eins og menn.
Einangrað barn
Sagan hefst á því að sögumaður
vaknar og lesendur fylgjast síðan
með lífi hans í fáeina daga. Smám
saman skýrist mynd hans, hann er
ungur drengur, líklega um tíu ára
gamall, og býr hjá rosknum hjón-
um á sveitabæ nálægt þorpi. Aðrar
persónur koma varla við sögu,
nema þegar hann fer með húsmóð-
urinni í bæinn til að láta taka úr
sér tönn; þá bregður fyrir konu sem
þau heimsækja, auk læknis og búð-
armanns.
Strákur segir bara frá því sem
hann heyrir, sér og gerir, talar ekki
um hugarástand sitt. En það sést
þá þeim mun betur af orðum hans
og gerðum, og sviðsljósið beinist
allan tímann að hugarástandi
hans. Lýsingar umhverfisins eru
mjög myndríkar, og þær myndir
eru samstilltar, svo sem ljóðskáld-
inu hæfir. Þannig eru venjuleg
tæki lífi gædd 1 vitund drengsins:
„ljósakrónan.. .áþekk risavöxnum
dordingli spinnur hún sig niður að
mér.“ (hls. 9) „Farmall-Cub traktor
samanhnipraður á túninu virðist
þess albúinn að stökkva yfir skurð-
inn“ (bls. 11), trébfiar eru eins og
hræddar kanínur (bls. 17) „í skápn-
um undir stiganum lúrir ryksugan
einsog steinfiskur í sjávarhelh"
(bls. 20), o.fl. Þessum lötingum er
sameiginlegt að minna á hættuleg
rándýr, þannig sýna þær öryggis
Bókmerintir
Örn Ólafsson
leysi drengsins, þótt það sé aldrei
nefnt, allt umhverfið er þrungið
spennu og óhugnaði. Nákvæmar
lýsingar drengsins á hversdagsleg-
ustu hlutum eru svo sérkennilegar
að mér finnst ég þekkja allt aftur
eftir aldarþriðjimg. En umfram allt
sýna þær hugarheim barns, með
annað gildismat en fullorðnir, og
mér finnst þær einnig sýna leiða
drengsins og einangrun. Enda birt-
ist það líka í einkennilegri hegðun
hans; hann gleypir nokkur högl
(bls. 10), bankar veggina tímunum
saman, öskrar eins hátt og hann
getur inní tundurdufli, grefur sig
hálfan ofan í jörð. Hugarástand
hans birtist líka í endurteknum
óhugnaðarminnum: afsöguð
mannshöfuð (bls. 12, 80 og 107),
henging (bls. 96 og 104), þvottur í
myrkri minnir á drauga (bls. 43).
Björg bústýra segir að kettir dræp-
ust úr leiðindum á bænum og
drengurinn hugsar: „hugsanlega
er ég þá nokkurskonar köttur."
(bls. 30)
Drengurinn fremur skemmdar-
verk hvað eftir annað og sýnir það
með öðru leiða hans. En hann verð-
ur líka fyrir skemmdarverkum
hinna fullorðnu, af tómri mein-
bægni að því er virðist. Hvað eftir
annað er minnst á að áður hafi
verið á bænum drengur sem hvarf.
Þetta verkur óhug, væntanlega
leynast þá hættur undir yfirborði
þessa hversdagslega umhverfis. Og
reyndar hverfur þessi drengur lika,
jafnvel virðist hann láta lífið vegna
þess að fullorðna fólkiö virðir ekki
sköpunarverk bamsins. Annars
vísar síðasta orð sögunnar tfi upp-
hafs hennar, má þá ætia að seinni
hlutinn sé allur einn draumur, en
hann er ekki síður mikilvægur
þessvegna.
Bygging fyrri hlutans mótast af
kynningu á sögumanni og um-
hverfi hans framan af - og raunar
má segja að það sé alla tíð efnið.
Þetta umhverfi einkennist af kyrr-
stöðu þrunginni spennu, í rauninni
gerist ekkert, en mikið er dvalist
við ásýnd hlutanna, sem oft eru
drasl. En svo koma tfi ítrekaðar
tfiraunir drengsins tfi að bijótast
út úr drunganum. Þær misheppn-
ast allar. í bæjarferðinni talar
enginn við hann, það er bara rifin
úr honum tönn. Hann fór í könnun-
arleiðangur að eyðibýli, langaði að
leika þar vofu, en það er læst; „Ég
sest niðurlútur undir vegg og tæmi
brúsann og tinboxið." (bls. 53). Þeg-
ar hann kemur heim eru komnir
gestir, enginn yrðir á hann og hann
Gyrðir Eliasson
nennir ekki að hlusta á endalausar
sjúkdómasögumar sem eru eina
umræðuefni fullorðna fólksins.
Hann hlerar símann, en jafnvel þar
er bara verið að tala um slys og
sjúkrahús, og honum er skipað að
fara af línunni. Þá teiknar hann
ævintýralega mynd og hverfur, úr
þessum heimi inn í myndina, sem
íkorni, inn í innri heim ímyndun-
arinnar.
Hvað er hinum megin?
íkominn fer til borgarinnar. Sagt
er frá því hvemig hann fær íbúð,
kaupir húsgögn í hana og 1 matinn.
Þessi frásögn af hversdagslegustu
hlutum sýnir sterka tómleika-
kennd, ekki síður en í fyrri hlutan-
um. Sérlega skýrt kemur þetta
fram þegar íkominn hittir vini sína
að máli. Umræðurnar em mjög
yfirborðslegar og lýkur jafnan svo
að hann er engu nær.
Mörg atriði em hér endurtekin í
breyttri mynd frá fyrri hlutanum,
þannig finnur lesandinn að þetta
er allt draumur drengsins, sofandi
eða vakins.
Annars ber mikið á allskyns ógn
sem steðjar að hortum: innbrot hjá
íkomanum og hann er eltur um
húsagarða að kvöldlagi (það er eitt
af mörgu sem minnir á síðustu
ljóðabók Gyrðis; Blindfugl svart-
flug). „Einstöku sinnum sá íkom-
inn verar skjótast milli húsa,
heyrði æpt í bakporti.“ (bls. 113).
En það fæst aldrei neinn botn í
þetta. Þessi tómleiki og ógn er í
andstöðu við ytri mynd sögunnar
sem er heimur barnabókanna, per-
sónugerð dýr. En öll þessi ferð í
síðari hlutanum reynist erindis-
leysa, loks er eins og ekkert hafi
gerst. íkorninn snýr aftur til upp-
hafs síns og þar bíður dauðinn.
Þannig verður þessi saga óhugnan-
leg táknmynd af lífinu í hefid.
Þetta er áhrifamikil bók, því
sterkari sem lesandinn kynnist
henni betur. Því veldur einkum
vönduð samstfiling smáatriða, svo-
sem þegar sagt er frá fjársjóði sem
Björg húsmóðir á bænum kom fyr-
ir þegar hún var bam. Hún hefur
þá verið eitthvaö svipuð og dreng-
urinn og nú er hún eins og gengin
í björg. Þetta em þá framtíðar-
horfur drengsins sjálfs, öll sund
lokuð.
Ö.Ó.
Nýjarbækui
Margaret Alwood

SAGA ÞERNUNNAR
Saga þernunnar
Hjá Almenna bókafélaginu er komin
út Saga þernunnar eftir Margaret
Atwood, í þýðingu Áslaugar Ragn-
ars.
Saga þessi gerist í náinni framtíð í
samfélagi sem nefnist Gfieað. Það
hefur' risið þar sem áður voru Banda-
ríkin. Gíleað er einræðisríki. Því er
stjómað af bókstafstrúar kristnum
karlmönnum. i þessu nýja samfélagi
eru konur flokkaðar eftir því til
hvers þær þykja nýtar.
Þernur, eins og sú sem segir sögu
sína, em í rauðum klæðum sem hylja
líkamann og bera hvít höfuðföt með
vængjum sem skýla andhti þeirra og
takmarka sjónarsviðið. Mánaöarlega
eru þær leiddar undir liðstjóra í von
um að þær ali þeim og frúm þeirra
böm.
Bókin er 278 bls. að stærð. Setning
og prentun: Prentberg hf. Verð kr.
1.980.
Viðtals- og myndabók um Jón
Pál
Viðtalsbækur þykja ef til vill ekki
nýstárlegar núorðið en nýjasta bók
Bókaútgáfunnar Reykholts er ný-
stárleg vegna þess að hún fjallar um
komungan mann, aðeins 27 ára
gamlan. en þrátt fyrir lágan aldur
eru ekki vandkvæði að fylla eins og
eina bók af viðtölum við afreks-
manninn Jón Pál Sigmarsson og
myndum af honum við hin ýmsu
tækifæri. í bókinni greinir Jón Páll
frá þeim spennandi aflraunamótum
sem hann hefur tekið þátt í - keppn-
inni um titilinn „sterkasti maður
heims“ undanfarin ár og keppninni
um titfiinn „sterkasi maður allra
tíma“ sem fram fór á þessu ári. Fer-
ill hans er rakinn allt frá því hann
hóf þátttöku í íþróttum og reyndar
sagt frá ýmsum strákapömm æsk-
unnar. Skrásetjari viötala er Jón
Óskar Sólnes.
Bókina prýðir fjöldi mynda. Verð
kr. 1.885.
List og lífsskoðun
Út er kominn II. flokkur í heildarút-
gáfu AB á ritverkum Sigurðar
Nordals. Nefnist hann List og lífs-
skoðun.
List og lífsskoðun er í raun mjög
fjölbreytt safn, en í aðalatriðum má
segja að flokkurinn hafi aö geyma
slcáldskap hans. Ennfremur marg-
víslegar ritgerðir frá ýmsum tímum,
sem tengjast þessum efnum og bera
kaflaheitin Skiptar skoðanir, Hug-
leiðingar, Háskóli og fræði, Listir,
Heilbrigði og útivist, Endurminning-
ar.
í skáldskaparkaflanum er að finna
kvæði Siguröar Nordals frá ýmsum
tímum, leikrit hans svo sem Upp-
stigningu, hina frábæm þýðingu á
kvæði Frödings um Atlantis, afburða
smásögur eins og Lognöldur og Síð-
asta fullið.
Prentun: Prentsmiðja Árna Vald-
imarssonar. Verð kr. 5.600.
BOKDFORLOGSBÓK^
GEKK EG YFIR
SJÓ OG LAND
eftir Kristján Róbertsson
Hér segir (ra þeim miklu umbrotum
sem áttu sér stað í lífi fólks i
Vestmannaeyjum a siðari hluta 19.
aldar, þegar istenskir mormónatru-
boðar birtust þar og fóru að boða
nýtt fagnaöarerindi sem ekki hafði
heyrst hér a landi áður.
Þetta er bæði furðuleg og fróðleg
saga, sem margir munu areiðanlega
hafa gaman af að kynna ser.

Verð kr. 2.250,00.
Eltt andartak f
umferðlnnl gatur kostafl
margar andvðkunaatur.
UMFERÐ4R
RAÐ