Dagblaðið Vísir - DV - 12.01.1988, Blaðsíða 22

22
ÞRIÐJUDAGUR 12. JANÚAR 1988.
Meiming
Hjábarn veraldar
Eysteinn Sigurðsson, Bólu-Hjálmar
Bókaútgáfa menningarsjóðs, 1987
Þegar ég las ævisögu Bólu-Hjálm-
ars eftir dr. Finn Sigmundsson
landsbókavörð, þá er út kom fyrir
rúmum aldarfjórðungi, hélt ég, að
ævi og ritum þessa marghrjáða
skálds hefðu verið gerð skiL þannig
að duga mundi um fyrirsjáanlega
framtíð. Að vísu haíði dr. Finnur
ýmiss konar fyrirvara um þetta
verk sitt, en eigi að síður held ég,
að það hafi orðið lesendum sínum
bæði til gagns og ánægju.
En nú hefur Eysteinn Sigurðsson
bætt um betur. I formála segir höf-
undur, að bók hans fjalli um
Bólu-Hjálmar, ævi hans og skáld-
skap. Ævi skáldsins var í raun ekki
viðburðarík, enda fjallar bókin
fyrst og fremst um skáldskap
Hjálmars, og eru því efni gerð mjög
ítarleg skil.
í formála segir höfundur, að hann
hafi m.a. sett sér það „djarflega
markmið" að skrifa bókina fyrir
„almenna lesendur" og þannig, að
ekki þurfi að hafa „margra ára
háskólanám í bókmenntum að baki
til að geta haft af henni fullt gagn
4 og gaman“.
Þetta er út af fyrir sig virðingar-
vert, en hlýtur að vekja upp þá
spumingu hjá okkur hinum til
hvers þessi bókmenntasögufræði
séu, ef svo er komið, að það þurfi
margra ára háskólanám til að geta
notiö kvæða, sem orti óskólageng-
inn öreigi, sem dvaldist sína
hrakningasömu ævi í einum lands-
hluta alla tíð.
Ekki ætla ég að ræða þetta frek-
ar, en hér held ég, ef svo stefnir,
að fræðin séu á góðum vegi með
að sliga almennan áhuga og skiln-
ing á tiltölulega einföldum hlutum.
Bólu-Hjálmar.
Rímur eru nú, með örfáum und-
antekningum, algerlega dauð
bókmenntagrein, jafnvel rímur eft-
ir Bólu-Hjálmar. Ég býst við, að
eitt af því fáa, sem núlifandi menn
muna, séu vísur úr Göngu-Hrólfs
rímum, sem hann á að hafa í krafti
mikils innblásturs en vegna papp-
írsleysis ritað með krít á baðstof-
una hjá sér. Þar er sagt frá því, er
gengiö var frá Grími ægi, sem var
hinn mesti þrjótur:
Fárleg vóru fjörbrot hans,
fold og sjórinn stigu dans,
gæfusljór með glæpafans
Grímur fór til andskotans.
Hitti að bragði satan sinn,
sönn frajn lagði skilríkin,
en glóðar flagða gramurinn
Grím þá sagði velkominn.
Þetta er óneitanlega hressilega
mælt og mun varla gleymast en
annars ætla ég, að umíjöllun um
rímur Hjámars, eins og aörar rím-
ur, með örfáum undantekningum,
megi teljast „lifandi saga dauðra
bókmennta", eins og áður er get-
ið.
Fæðingarár og faðerni
Eins og ég nefndi hér að framan
getur ævi Hjálmars varla talizt við-
burðarík. Þetta er fyrst og fremst
Bókmenntir
Páll Líndal
þrotlaust basl og hrakningasaga
stórgáfaðs almúgamanns sem aldr-
ei fékk að njóta sín.
Ekki byrjar ævi hans björgulega.
Það kemur fram í bókinni, að ekki
er einu sinni ftdlvíst um fæðingar-
árið. Það hefur löngum veriö talið
1796, en bent er á heimildir um að
það sé 1797. Þá er bent á, eins og
oft gerist með okkar þjóð, aö ekki
sé allt ljóst um faðerni Hjálmars,
hann hafi afit eins getað verið son-
ur sr. Sigfúsar Jónssonar á Höfða
á Höfðaströnd eins og Jóns Bene-
diktssonar, eins og bækur herma.
Það kemur fram, að Hjálmar hefur
talið til frændsemi við meiriháttar
mann, þar sem hann gefur til
kynna, að faðir hans hafi verið í
Eyjafirði „æðstur sjólinn", en það
gæti ekki átt við kotamann eins og
Jón. Hjálmar segir líka, að „sárt
er að vera svikinn af ætt“. Það
bendir til þess, sem hann vildi hafa
fyrir satt.
Þótti ekki aldæla
En þetta bjargaði Hjálmari þó
ekki nýfæddum frá því, sem sögur
herma, að hann hafi verið fluttur
í poka næturgamall mfili bæja frá
Hallandi viö Eyjafjörð til hrepp-
stjórans, en það mundi nú þýða til
oddvitans. Um það ferðalag orti
Hjálmar og um Margréti þá, sem
pokann á að hafa borið:
„Lét mig hanga Hallands-Manga,
herðadrangann viður sinn
fold, réð banga flegðan langa
fram á stranga húsganginn.“
Það kemur mjög fram í bókinni,
aö Hjálmar hefur ekki þótt aldæla
fyrr né síðar, t.d. að margir töldu
hann göldróttan, og mun Hjálmar
sízt hafa viljað draga úr þeirri trú.
Mikið er til af ýmsum draugasög-
um, sem tengjast Hjálmari. Sem
Reykvíkingi þykir mér einna frá-
sagnarverðust sagan af því, er
hann mætti í Hallárskriðum Bald-
vin Hinrikssyni jámsmið, sem átt
hafði smiðju, þar sem nú er Lauga-
vegur 3, með höfuðið aftur á
hnakka, um það leyti, sem Baldvin
hafði skorið sig á háls. Móðir Bald-
vins á þá að hafa sagt: „Nú hefur
Baldi minn reiðzt; aldrei befur
hann fyrr fundið upp á þessu.“
Oft hefur verið ritað um þær erj-
ur, sem Hjálmar átti í við presta,
feðgana, sr. Jón Þorvarðarson og
sr. Jón Reykjalín, og kemur þar
ýmislegt nýtt í ljós, að því er ég
þekki til.
Búskaparsaga
Búskaparsaga Hjálmars er mikil
harmsaga. Það verður ekki annað
séð en þau hjón, Guðný, sem ekki
var aldeilis gift að frændaráði, og
Dauö bókmenntagrein
Höfundur er ekki alveg laus við
það að fara með himinskautum,
þrátt fyrir góðan vfija til að sinna
okkur fávísum. Ég nefni aðeins
sem dæmi að mér þykir nokkuö
miklu til kostað, þegar varið er t.d.
14 síðum til að gera grein fyrir
bragarháttum og stíl í rímum eftir
Hjálmar.
BÍLA
MARKADUR
...á fullri ferct
Á bflamarkaði DV á
laugardögum, auglýsa
fjöldi bilasala og
bílaumboða fjölbreytt
úrval bila af öllum
gerðum og f öllum
verðflokkum.
é*JL, )
L_
AUGLÝSENDUR
ATHUGIÐ!
Auglýsingar f bllakálf
þurfa að berast f sfðasta
lagi fyrir kl. 17:00
fimmtudaga.
Smáauglýsingar í helgar-
blað þurfa aó berast fyrir
kl. 17:00 föstudaga.
Sfminn er 27022
BLAÐAUKI
ALLA
LAUGARDAGA
Hjálmar, hafi búið þokkalega á
Nýjabæ í Austurdal. Þaðan hrökt-
ust þau fyrir ágang nágranna og
síðan bjuggu þau hjón um skeið í
Uppsölum. Hjálmar vandaði ekki
nágrönnum sínum kveðjumar og
þá enn síður eftir að þau settust
að á kotinu Bólu í Akrahreppi, sem
Hjálmar er löngum kenndur við.
Þar gerðust raunir Hjálmars
mestar. Árið 1839 var gerð af opin-
berri hálfu þjófaleit, þar sem hjón
vora grunuð um sauðaþjófnað, sem
þá þótti einn verstur glæpur á ís-
landi. Eysteinn Sigurðsson telur
„óhætt að afmá með öllu sérhvern
blett af þessum sökum af mannorði
hjónanna". Var tími til kominn.
En þetta olli Hjálmari miklum sál-
arkvölum. Er þetta tengt þeirri
sögn, að hann hafi gengið á fund
Bjarna Thorarensens, sem um
þessar mundir var amtmaður á
Möðruvöllum. Hafa lengi gengið
sagnir um orðaskipti þessara snill-
inga. Eysteinn vill ekki útiloka, aö
þeir hafi hitzt, en hins vegar sé allt
á huldu um þann fund.
Ekki var Hjálmari það minna
áfall, þegar Guðný kona hans lézt
1844, en þá voru þau búsett á
Minni-Ökram. Þá stóð hann uppi
einmana með böra sín kornimg.
Á Minni-Ökrum hokraði hann
síðan viö búskap næstu 27 árin,
allt til 1871, en þá var hann orðinn
farlama gamalmenni og varð í lok-
in að leita sveitarstyrks hjá
Akrahreppi, en var synjað.
Ævilok öreigans
Þau urðu ævilok Hjálmars, að
hann lézt í beitarhúsunum frá
Brekku, skammt frá Víðimýri,
sumarið 1875, en þar hafði hann
fengið húsaskjól til bráðabirgða.
Hjálmar er, eins og hér er fram
komið, yfirleitt kenndur við Bólu,
en átti þó lengst af heimili á Minni-
Ökrum. Viðskipti hans við sveit-
ungana voru ekki sérlega
vinsamleg. Mikið af kveðskap
Hjálmars, sem nútimafólk þekkir,
felur í sér ádrepur á Akrahrepp og
íbúa hans. Hjálmar var óvæginn í
kveðskáp sínum, og er sjálfsagt
nokkuð ofmælt í þessum kveðskap.
En það hefur hrifið. Ég hef orðið
þess var oftar en einu sinni, að
Skagfirðingum sumum er sízt gefið
um Bólu-Hjálmar og telja hann
ekki meðal höfuðskálda héraðsins,
visa honum til Eyjaíjarðar.
Þegar ég blaöa í ljóðmælum
Hjálmars, þeim sem dr. Jón Þor-
kelsson gaf út 1915-1919, verð ég
að viðurkenna, að það er ekki mjög
margt, sem dregur athygli mína að
sér. Mest af þessum kveðskap þyk-
ir mér tilheyra liöinni tíð og eiga
varla afturkvæmt. En inni á milli
eru þær perlur, sem seint eða aldr-
ei munu fymast. Því þykir mér
Bólu-Hjálmar hljóti um ókomna tíö
að eiga vísan sess innarlega á bekk
höfuðskálda okkar.
Bók Eysteins Sigurðssonar er
merkilegt framlag til skilnings á
kveðskap þessa stórbrotna skálds,
en ég held að eigi að síður standi
ævisagan eftir dr. Finn Sigmunds-
son í góðu gildi sem slík; önnur
bókin íjallar fyrst og fremst um
skáldið en hin um manninn.
Útgáfan á bók Eysteins er mynd-
arleg. Henni fylgja allmargar
áhugaverðar myndir, fróðleg heim-
ildaskrá og nafnaskrár svo sem
ivera ber.
| Mér finnst ég verða að geta þess
í lokin, að einhver fyrsta viður-
kenning (peningagjöf) sem Bólu-
Hjálmar fékk, var frá embættis-
manni í Reykjavík, sem talinn var
nokkuð dansklundaður, Pétri Pét-
urssyni biskupi, og oft hefur verið
bakbitinn. Hjálmar svaraði með
vísu „til dulins velgjörðara“.
„Víöa til þess vott ég fann
(þó venjist oftar hinu),
að Guð á margan gimstein þann,
sem glóir í mannsorpinu."
PL