Dagblaðið Vísir - DV - 23.12.1989, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 23. DESEMBER 1989.
15
Búðargluggamir voru fagur-
skreyttir og hlaðnir dýrindis vam-
ingi. Marglitar ljósaperumar
sveifluðust til í vindinum þar sem
þær héngu yfir götunni. Úr fjarska
mátti heyra jólasálm leikinn og
fólkið gekk fram hjá í þykkum yfir-
höfnum og hlaðið pinklum. Jólin
vora á næsta leiti.
Það var asi á öllum, margmenni
og ys og þys í kring. Nýfalhnn
snjprinn jók á stemninguna og
bömin inni í búðinni réðu sér ekki
fyrir eftirvæntingu og spenningi.
Héngu í frakkalafinu á mömmu og
pöntuðu jólagjafir úr hverri hirslu.
Ljósadýrðin, skreytingamar og til-
standið jók á óþolinmæði þeirra og
foreldramir máttu stilla sig um að
grípa til hirtingarinnar. En hátíðin
var skammt undan og skammir til-
heyra ekki á slíkum stundum. Allir
eiga1 að vera góðir við alla þegar
jóhn em að koma.
Jói gekk hægt fram hjá. Hann
hafði ákveðið að fara í bæinn til
að versla. Til að taka þátt í stemn-
ingunni. Hann átti htið eitt eftir af
hýrunni frá því í sumar en að öðm
leyti hafði pabbi gefið honum pen-
ing th að kaupa gjafimar. Hann
tvísté fyrir framan búðargluggana,
vafraði inn og út um verslanimar
og mannmergðina og hitti engan
sem hann þekkti. Sem gerði ekki
svo mikið th. Hann vhdi fá að vera
einn, hann var ekki í skapi th að
tala. Hann var ekki í skapi fyrir
jóhn.
Hið innra með honum bærðist
sérkennheg tilfinning, sambland af
kvíða og trega. Hann vissi að hann
átti að gleðjast og brosa, það th-
heyröi á þessum degi Þorláks og
jólaundirbúnings. Hann vissi að
hann hafði engan rétt á því að vera
dapur og skammaðist sín hálfpart-
inn fyrir að vera það. En samt, samt
gat hann ekki varist einhverri ein-
manakennd, einhverri flóttath-
finningu frá þessu öhu.
Allt á sínum stað
Jói var vel upp alið barn, ein-
hvers staðar á núlh tektar og tví-
tugs. Hann var eins og aðrir strák-
ar sem áttu sér hvorki vandamál
né vinafæð. Eðhlegur og lífsglaður,
góður við foreldra sína og þeir við
hann. Hann flokkaðist ekki undir
neitt sem hét vandræðabarn og
AATARiHl'
gerðu góðverk samvisku sinnar
vegna. Honum stóð hjartanlega á
sama um annað fólk og gerðir þess.
Hann vissi sem var að gjafir em
vel meintar og jóhn em hátíð frið-
ar.
Það var friðurinn í honum sjálf-
um sem lét á sér standa, þörfin fyr-
ir gleðina og lotninguna yfir öllu
thstandinu. Hún lét á sér standa,
þessi óbhandi trú sem guðspjalhð
boðar og presturinn prédikar.
Hvers vegna var hann ekki upp-
tekinn, hugfanginn, upptendraður
af hehagleikanum? Hvers vegna
var hann ekki bamslega glaður
eins og í gamla daga? Var hann
genginn af trúnni?
Þaö pantar
enginnjólaskap
Hversu oft hafði Jói ekki heyrt
hlátrasköll samkvæmisins, glasa-
glaum trylltra gesta, ærsl hinnar
innantómu gleði? Hversu oft hafði
hann ekki upplifað veruleikann í
ímyndinni og ímyndina í veruleik-
anum? Hversu oft hafði Jói ekki
reynt að kætast og fagna, án þess
samt að hafa fundið fyrir þessari
tilætluðu gleði innra með sér?
Var það kannski þetta sem angr-
aði hann? Þessi thætlunarsemi um
að hann tæki þátt í dansinum, héldi
upp á jóhn eins og allir hinir, væri
kátur og góður af því að hann átti
að vera kátur og góður. Rétt eins
og á kosningafundi þegar allir eiga
að klappa fyrir foringjanum þótt
foringinn gefi ekkert thefni th þess.
Rétt eins og á gamlárskvöldi þegar
allir eiga að vera fuhir af því það
tilheyrir að vera fuhur. Áfram
gakk, einn, tveir, alhr í takt. Nokk-
urs konar gtefnuyfirlýsing þjóð-
félagsins um að nú skuli vera gott
veður, hvort sem góða veðrinu lík-
ar betur eða verr. Það pantar eng-
inn gott veður, það pantar enginn
jólaskap. Jói er ekki eldavél sem
menn slökkva og kveikja á eftir
pöntun.
Og hvar var Jesú í öhum þessum
látum?
Beöiö eftir svari
Jói er kannski einn um það að
leita að Jesú. Og hann var hálf-
hræddur um sjálfan sig í þessari
Hvar er Jesú í látunum?
hafði aldrei gert. Heimihð snurfus-
að, fólkið hans af mhhstétt eins og
það heitir um þá samborgara sem
em löghlýðnir og látlausir frá
vöggu th grafar. Afkomandi hins
þögla meirihluta, hvorki ríkur né
fátækur, hvorki drykkfelldur né
dómharður, hvorki hávær né lág-
vær. Bara rétt og slétt fólk sem
kaus og vann og þagði þegar dehur
risu í þjóðfélaginu. Sátt við sig og
sína.
Þannig var hið daglega umhverfi
Jóa og hann hafði verið alinn upp
við guðsótta og góða siðu og jóhn
heima hjá honum höfðu ahtaf verið
eins og þau eiga að vera. Kertaljós
í gluggum, jólatré á stofugólfinu,
svínasteik á aðfangadag, pakkarnir
á sínum stað og svo var gengið í
kringum jólatréð og Heims um ból
og Betlehem sungið eftir bestu getu
undir forsöng mömmu. Þetta höfðu
verið góð jól fyrir htið bam og vel
upp alinn ungling og hann hafði
hlakkað th þeirra og verið eins og
öh önnur börn sem biðu spennt
eftir sælgæti í skóinn og jóla-
skemmtunum í skólanum.
En nú var hann orðinn ögn eldri
og bamslega gleðin var orðin pínu-
htið útþynnt og hánn hafði satt að
segja átt í vaxandi erfiðleikum meö
að setja sig í réttar stellingar þegar
jólin nálguðust undanfarin ár. Eitt-
hvað brast, slokknaði. Ekki það að
hann hefði ekki áfram notið þeirrar
kyrrðar og þeirrar hefðar sem th-
heyrðu aðfangadagskvöldi. Og
honum þótti áfram vænt um
mömmu og pabba og krakkana og
skhdi vel að þetta var hátíðleg
stund. Hann hafði meira að segja
vanið sig á það að fara í kirkju og
var farinn að hlusta á jólaboðskap-
inn af meiri athygh. Jafnvel þótt
hann hefði heyrt hann hundrað
sinnum áður.
Hvað var það þá sem vantaði?
Hvað var það sem angraði hann
innan um dýrðina og innan um eft-
irvæntinguna sem skein úr hverju
andhti? Eða var það kannski ekki
eftirvænting? Var það streita og
óvissa og blekking allt saman sem
fólst í þessu æði öllu?
Jólaguðspjöllin í ár
Hann leit aftur í búðargluggann
og sá þar stafla af nýútkomnum
bókum. Flestar vom þær endur-
minningar nafngreindra einstakl-
inga sem héldu upp á þessi jól th
að fletta klæðum af ævi sinni. Ein
var að segja bersöglissögur úr ut-
anríkisþjónustunni og dró hvergi
af. Annar að lýsa kvenhyhi sinni
af því látleysi og hógværð sem
kennd er við listamenn. Sá þriðji
að skrifa pólitíska sögu sína upp á
nýtt, sjálfsagt af hjartans sannfær-
ingu um að hún hefði verið öðm-
vísi en hún var. Það er sniðug að-
ferð í sagnfræði að skrifa sína eigin
sögu áður en aðrir fara að segja
rétt frá. Hver getur rengt sjálfsævi-
sögur mikhs metinna manna og
þeirra eigin orð?
Það em pottþétt rök fyrir því að
rekja syndir sínar til að gera synd-
ir annarra sannferðugri. Og það
hlýtur að vera mikhl og einlægur
jólaboðskapur sem allar þessar
bækur flytja og mikh hvatning að
gefa æsandi ævisögur út um jólin
þegar allir hafa tíma til að lesa um
raunirnar og harmana, sorann og
ódæðin sem hafa má yfir um aðra
samferðamenn í leiðinni. Hér er ég,
heimurinn er þama. Svona er mín
heimsmynd, segja endurminning-
amar sem samdar em af kappi fyr-
ir jólavertíðina. Svona hefur heim-
urinn verið vondur við mig, segja
þeir sem þurfa að koma sjálfum sér
á framfæri. Þetta em jólaguðspjöll-
in í ár.
Undir öllum ævisögunum og met-
sölubókunum liggja svo skáldverk-
in gleymd og grafin og allir þeir
sem kalla sig rithöfunda og telja sig
vera að skrifa fyrir hstina verða
að láta sér nægja bókmenntaverð-
laun og heimsfrægð þegar þeir eru
alhr. Menn verða ekki heimsfrægir
fyrr en þeir eru dauðir. Það er lífs-
ins saga.
Það þarf ekki að taka fram að bók
bókanna, Biblían, sást hvergi í jóla-
bókaflóðinu. Ekki einu sinni upp á
punt!
Genginn af trúnni?
Var þetta í samræmi við boðskap
jólanna? Er þetta það sem jólin gefa
mér? Jói gaut augunum yfir á fjöl-
skylduna sem keypti harða pakk-
ann sem Stöðin auglýsir og áttaði
sig á því að jólin gátu auðvitað ekki
orðið almennheg jól nema báðar
stöðvar væru í gangi í einu svo
enginn þyrfti að tala við annan og
sjónvarpsskermurinn héldi mönn-
um við efnið.' Þetta er jólaglaðning-
urinn í ár.
Var það þetta sem Jói var að fara
á mis við? Stóru pakkarnir, hörðu
pakkamir, bænakall fjöldans um
gjafir annarra, örvæntingarfull af-
þreying í sambýlinu við sína nán-
ustu. Kapphlaupið við að missa
ekki af neinu, vera miðpunktur
leiksins. Taka undir með gleðióp-
um ríkidæmisins, bjarga samvisk-
unni með ölmusu til fátækra?
Nei, það var ekki endhega þetta
sem angraði Jóa. Honum var sos-
um sama þótt fólk gæfi út bækur
og aðrir keyptu þessar sömu bæk-
ur. Honum var sama um það þótt
sjónvarpið tæki við af kirkjunum
og skermurinn hefði meira aðdrátt-
arafl en heimilisfólkið. Hann fann
ekki til neinnar fyrirlitningar th
Vetrarhjálparinnar eða þeirra sem
óvissu. Gat það verið að hann væri
öðruvísi en allir hinir sem keyptu
pakka og hlökkuðu th? Gat það
verið að hann væri einn um það
að sakna friðarins innra með sér,
einn um það aö ráfa ráðvilltur inn-
an um jólaundirbúninginn? Jói var
að vísu ungur enn og kannski var
hann ekki nægilega þroskaður th
að skhja blekkinguna og sýndar-
mennskuna. Kannski var hann
ekki nægheg fullorðinn til að temja
sér múgsefjunina.
En hvers var hann þá að leita?
Hvað vakti með honum einmana-
kenndina og kvíðann og söknuð-
inn? Hann sem átti allt th alls og
líka framtíðina fyrir sér. Hvers
vegna ætti honum að leiðast? Og
kirkjan og jólaguðspjahið og bisk-
upinn og sálmarnir á næsta leiti.
Jói keypti metselubókina í næstu
búð eins og alhr hinir og gekk
heim. Hann fer ekki í jólaköttinn á
morgun frekar en ahir hinir. Hann
mun áreiðanlega borða og syngja
og vera sæll á svipinn eins og allir
hinir þegar jólakvöldið gengur í
garð. En hann bíður enn, þessi
unglingur, þessi meðaljón íslenskr-
ar jólastemningar, bíður eftir svar-
inu og friðnum. Og þó að hann segi
ekkert á morgun og sofi fram eftir
á jóladag og þakki fyrir sig á annan
í jólum þá leynist hún einhvers
staðar tmdjr niðri, þessi áleitna
spuming: Hvar var Jesú í öhum
þessum látum? Hvar er friðurinn í
gleðinni?
Ellert B. Schram