Dagblaðið Vísir - DV - 09.04.1990, Síða 16

16
MÁNUDAGUR 9. APRÍL 1990.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JÚNSSON
Fréttastjóri: JÚNAS .HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVÍK, SÍMI (91 )27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð i lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Bónus
t
Það er ævagömul kenning að kaupmenn séu afætur
j á þjóðfélaginu. Okri á almenningi, maki krókinn á
álagningunni og efnist á kostnað viðskiptavinanna.
Lengi hefur verið rekinn markviss áróður þessarar teg-
; undar sem á sér að einhverju leyti rætur í andúð íslend-
! inga á dönsku einokunarversluninni en stafar einnig
j af þeim sósíalísku kenningum að arður sé af hinu illa.
í Kaupsýslumenn hafa alla tíð verið nokkurs konar tákn
einkaframtaksins sem sósíalistar hafa haft illan bifur á.
Samvinnuverslunin og kaupfélögin voru andsvar fé-
lagsaflanna gegn kaupmannavaldinu. Kaupfélögin áttu
að bjóða upp á betri þjónustu, ódýrara vöruverð og vera
eign þeirra sem viðskiptin stunduðu en ekki tiltekinnar
stéttar braskara og böðla. Sú hugsjón var ekki verri en
hver önnur enda verður því ekki á móti mælt að kaup-
félögin styrktu sjálf sig og byggðarlög sín í sessi og eru
merkilegur þáttur í verslunarsögu landsmanna.
En þjónustan varð hvorki betri né ódýrari og nú eru
menn almennt sammála um að samvinnuverslun hefur
ekkert gildi umfram einkaverslun og því hefur oft verið
haldið fram að verslanir á borð við Hagkaup hafi fært
launafólki meiri kjarabætur heldur en nokkrir kjara-
samningar. Með skynsamlegum innkaupum, aukinni
hagræðingu og stórverslunum með almenna neysluvöru
hefur verslunarstéttinni tekist að lækka vöruverð með
marktækum hætti. Hér hefur samkeppnin og sitt að
segja. Nú getur fólk fylgst vel með samanburði á vöru-
verði í gegnum auglýsingar og verðkannanir og Neyt-
endasamtökin og fjölmiðlarnir hafa unnið gott starf til
aðhalds og eftirlits með bæði gæðum og verði.
Kaupmannastéttin hefur brugðist vel við þessum
nýju kröfum og þörfum samfélagsins. Að vísu hefur
kaupmaðurinn á horninu látið undan síga fyrir stór-
mörkuðunum, en smákaupmennirnir hafa engu að síður
sínu hlutverki að gegna. í sameiningu hafa þeir stofnað
mínusmarkað og plúsmarkað' og nýjasta verslunin er
Bónus sem hefur fitjað upp á nýjungum í versluninni
sem almenningur kann vel að meta. Allt miðar þetta
að því að laga sig að markaðinum og viðskiptavinunum
og hefur stórkostlega þýðingu fyrir almenn lífskjör.
Þannig eru verslunarmenn orðnir miklu virkari þátt-
takendur í hagsmunum heimilanna en áður hefur verið
viðurkennt og gamla lumman um verslunargróðann á
kostnað annarra heyrir sögunni til.
Neytendur eru sér meðvitaðir um gildi góðrar versl-
unar og þeir kunna að meta þá viðleitni sem kaupmenn
hafa í frammi til að þjóna þeim. Kaupmaðurinn og kúnn-
inn eru ekki fjandmenn heldur samherjar.
Það er athyghsvert í þessari þróun að kaupfélögin
hafa orðið á eftir. Samvinnuverslunin var ekki svarið
við hagstæðri verslun. Einkaframtakið hefur sannað
gildi sitt í þessari atvinnugrein og varðað veginn til
betri viðskiptahátta. Hér hefur sannast sem endranær
að hagræðingin kemur ekki að ofan. Ríkisvaldið hefur
ekki ráðið ferðinni, heldur framtak og frumkvæði þeirra
einstaklinga sem verslunarrekstur stunda og finna það
upp hjá sjálfum sér að svara kalli tímans. Hér sem ann-
ars staðar kemur viljinn og verkið frá fólkinu sjálfu.
Verslunin á íslandi má græða og á að græða. En gróði
verslunarinnar er gróði almennings, þegar það fer sam-
an að veita góða þjónustu og lækka innkaupsverðið.
Verslunin gegnir þýðingarmiklu hlutverki í lífskjörum
þjóðarinnar.
Ellert B. Schram
Nokkrir hrokafullir hagfræöingar
úr Háskóla íslands og Seðlabank-
anum viröast ekki geta unnt ís-
lenskum útgeröarmönnum þess aö
fá að græða fé á hinni skynsamlegu
skipan fiskveiða, sem aö er stefnt
meö kvótafrumvarpi Halldórs Ás-
grímssonar. Samkvæmt frumvarp-
inu eiga kvótar aö vera ótíma-
bundnir og framseljanlegir afla-
kvótar. Rök hagfræöinganna gegn
frumvarpinu hafa einkum veriö
þrenns konar. í fyrsta lagi er sagt,
aö arður útgerðarmanna sé óverö-
skuldaður. I öðru lagi er minnt á
þaö ákvæði laga, aö fiskimiðin séu
í sameign þjóðarinnar. í þriðja lagi
er því haldið fram, að aðrir íslend-
ingar muni tapa á því, að arður
safnist saman í höndum útgerðar-
manna. Hér skal ég stuttlega ræöa
þessar röksemdir.
Er arður útgerðarmanna
óverðskuldaður?
Við höfum heyrt þetta allt áður.
í lögum segir að fiskimiðin séu i sameign þjóðarinnar.
Rógurinn um
íslenska
útgerðarmenn
Þórbergur Þórðarson segir í Bréfi
til Láru, að meira hugvit þurfi tO
að setja saman eina bók en stjórna
togaraútgerð i tíu ár. Þessi fullyrð-
ing er fávísleg. Útgerðarmenn eru
misjafnir. Einstaklingsbundnir
hæfileikar þeirra ráöa úrslitum.
Thor Jensen náði góðum viðskipta-
samböndum í Suður-Evrópu og
sparaði sér með því milliliðakostn-
að. Eldeyjar-Hjalti hafði nákvæmt
eftirlit með smíði togara sinna.
Tryggvi Ófeigsson hafði vakandi
auga með því, að gætt væri fyllstu
sparsemi í skipum hans. Einar
Þorgilsson kunni að velja besta
fiskinn upp úr skipunum. Einar
Guðfinnsson fór alltaf fyrstur á
fætur og síðastur í háttinn á sínum
bæ. Svo má lengi telja.
Aðalatriðið er ekki að veiða sem
flesta þorska, heldur afla sem
flestra króna, og til þess þarf sér-
Stakt hugvit, þrotlaust erfiði. Auð-
vitaö njóta útgerðarmenn þess, að
þeir hafa einkaaðgang að gjöfulli
auðlind, fiskistofnunum við landiö.
Hins vegar er torvelt eða jcifnvel
ógerlegt að meta, að hvaöa leyti
arður fiskimanna er þeim sjálfum
að þakka og að hvaða leyti hann
má rekja til fiskimiðanna. Ef til
vili er það ekki rétt, að útgerðar-
menn verðskuldi þann arð, sem
rekja má beint til fiskimiðanna
(fremur en eigendur Nesjavalla
háhitann þar eða afkomendur auð-
manns arf eftir hann, svo að tvö
önnur dæmi séu tekin). En enginn
annar verðskuldar slíkan arð held-
ur, og þess vegna er eölilegast aö
leyfa þeim að njóta hans.
Er verið að gefa
útgerðarmönnum eitthvað?
Það er rétt, að í lögum segir, að
fiskimiöin séu í sameign þjóðarinn-
ar. Vert er að vekja athygli á því,
að þar segir einmitt ekki, að ríkiö
eigi fiskimiðin. Ríkiseign er því
hafnað í lögunum. Líklega má líta
svo á, að fiskimiöin séu afréttur.
Hverjir hafa veiöirétt á afréttum?
Þeir landeigendur, sem hafa þar
upprekstrarrétt. Dr. Gaukur Jör-
undsson telur raunar, að veiðirétt-
ur bænda á afréttum kunni aö vera
stjórnarskrárvarinn eignarréttur.
Með sama hætti er eölilegt, aö
skipaeigendur, útgerðarmenn, hafi
einir veiðirétt á fiskimiðunum.
Munurinn er sá, að veiðiréttindin,
kvótarnir, verða að vera framselj-
anlegir einir sér, svo aö skipum
fækki og kostnaöur við fiskveiöar
lækki.
Það er hugsunarvilla, að með
kvótafrumvarpinu sé verið að gefa
einhverjum eitthvað. Gjöf er í því
frumvarpinu er þó sú, að þjóðin
muni tapa á því, að útgerðarmönn-
um verði gert kleift að hirða gróða,
sem hefur fram að þessu farið for-
göröum í of miklum kostnaði við
veiðar, of miklum troðningi á mið-
um.
Þessu til stuðnings beita hag-
fræðingarnir tveimur brögöum.
Annað bragðið er að blanda saman
tveimur málum, sem geta verið
óháð hvort öðru, fiskveiðum og
gengisskráningu. Hagur launþega
kann vissulega að versna um
stund, ef gengi er gefið frjálst. En
hann batnar, þegar til lengdar læt-
ur, þar sem upp spretta útflutn-
ingsfyrirtæki í öðrum greinum en
sjávarútvegi. Mestu máli skiptir
þó, aö kvótafrumvarpið er ekki um
gengisskráningu, heldur allt ann-
að. Hin brella hagfræðinganna er
„Þeir hagfræðingar, sem ganga nú
fram af miklum hroka og kreQast rík-
iseignar á fiskistofnum þvert á lög,
stjórnarskrá, venjur og almenn rétt-
lætissjónarmið á Islandi, vinna illt
verk, ef þeir tefja fyrir kvótafrumvarpi
Halldórs Ásgrímssonar.“
Kjallarinn
Hannes Hólmsteinn
Gissurarson
lektor i stjórnmálafræði
fólgin, að verðmæti, sem þegar eru
til, eru færð úr einni hendi í aðra.
Með kvótafrumvarpinu er hins
vegar verið að gera útgerðarmönn-
um kleift að skapa verðmæti, sem
nú eru ekki til. Ástæðan til þess,
að fiskveiðar hafa til skamms tíma
verið óhagkvæmari en þær gætu
verið, er sú, að útgerðarmenn hafa
ekki haft rétt til þess að útiloka
aöra frá fiskveiðum eða setja upp
verð fyrir aðganginn að miðunum.
Þess vegna eru miðin ofnýtt. (Þetta
lögmál gildir líka annars staðar:
Ef tún er ekki girt af, þá eru þau
troðin niður!) Með kvótafrumvarp-
inu fá útgerðarmenn loks slíkan
rétt.
Tapar þjóðin á gróða
útgerðarmanna?
í stað þess að leyfa útgerðar-
mönnum að loka hliðinu (nema
gegn gjaldi), þegar of margir
streyma inn á miðin, leggja hinir
hrokafullu hagfræðingar í Háskól-
anum og Seðlabankanum það til,
að ríkið reki fyrst alla út af miðun-
um og bjóði síðan upp aðganginn
eða selji aðgöngumiða (leggi á auö-
lindaskatt eða veiðigjald). Fárán-
legasta röksemd þeirra gegn kvóta-
að reyna að vekja hroll meö
hrakspám, sem eðli málsins sam-
kvæmt verða hvorki sannaðar né
afsannaöar. Eina leiðarstjarna
okkar í siglingu inn í framtíðina
er almenn reynsla af ólíkum hag-
kerfum, og hún segir okkur hið
sama og þjóðum Austur-Evrópu,
að einkaeign sé betri en ríkiseign,
kapítalismi betri en sósíalismi.
Illt verk
Þeir hagfræöingar, sem ganga nú
fram af miklum hroka og krefjast
ríkiseignar á fiskistofnum þvert á
lög, stjórnarskrá, venjur og almenn
réttlætissjónarmið á Islandi, vinna
illt verk, ef þeir tefja fyrir kvóta-
frumvarpi Halldórs Ásgrímssonar.
Þeir ættu að hjálpa okkur hinum
við að svipta ríkið eyðslumöguleik-
um í stað þess að reyna að bæta
viö tekjumöguleikum fyrir það.
Þeir ættu að samgleðjast útgerðar-
mönnum fyrir ný gróðatækifæri í
staö þess að reyna að magna stétta-
ríg (eins og Gylfi Þ. Gíslason gerði
nýlega með áskorun til iðnrekenda
um að stööva kvótafrumvarpið)
eða vekja upp öfundardrauginn
með þjóðinni.
Hannes Hólmsteinn Gissurarson