Dagblaðið Vísir - DV - 15.04.1991, Blaðsíða 14

14
MÁNUDAGUR 15. APRÍL 1991.
Útgáfufélag: FRJALS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÖLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÖNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglysingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, 105 RVlK, SlMI (91 )27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRjALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð i lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Strikað yfir bolsévismann
Þing Sovétlýðveldisins Georgíu samþykkti fyrir helgi,
að lýst skyldi yfir algeru sjálfstæði landsins. Það á þó
að taka um fimm ár að ná sjálfstæðinu. Einkar athyglis-
vert er, að Georgíumenn ætla beinlínis að strika yfir
tímabil bolsévismans og byrja, þar sem frá var horfið,
eftir að mensévíkar lýstu yfir sjálfstæði ríkisins 1918.
Leitað er aftur til fortíðar, þess þriggja ára tímabils, sem
Georgía var sjálfstæð fram til 1921, þegar Rauði herinn
braut frelsið á bak aftur.
Mensévíkar minntu á sósíaldemókrata á Vestur-
löndum. Þeir urðu undir í baráttunni við bolsévíka,
kommúnistana, í flokki, sem á sínum tíma nefndist rúss-
neski sósíaldemókrataflokkurinn, eins og flestum er
kunnugt. Æ fleiri Sovétþegnum hefur orðið ljóst, að
valdaskeið bolsévismans var ömurleg tímaeyðsla. Best
, sé að taka upp þráðinn, þar sem skipan mála fyrir valda-
skeið kommúnismans endaði. Svipað hefur gerzt í
Rúmeníu í síðustu viku. Þar tókst kommúnistum að
halda völdum með því að setja upp grímu og kalla sig
Þjóðfrelsisráð. Þetta ráð sigraði í kosningum. Nú kemur
fram, að Rúmenar voru illa sviknir og tugþúsundir
þeirra fara út á göturnar til að freista þess að kollvarpa
kommúnistum. í öngum sínum veðjar fólkið jafnvel á
konungdæmið, sem endaði við valdatöku kommúnista.
Einnig þar virðast menn ætla að strika yfir kommún-
ismann og margir kjósa helzt að byrja einfaldlega, þar
sem konungdæminu lauk.
Þing Eystrasaltsríkjanna Eistlands og Lettlands hafa
gert ályktanir svipaðar samþykkt Georgíumanna. Þess-
ar þjóðir eru staðráðnar að ná sjálfstæði undan Sovét-
stjórninni. Litháar hafa gengið lengst og samþykkt tafar-
laust sjálfstæði. íslendingar ætla sér stórt hutverk í
þessum efnum. Við stefnum að því að styrkja þessar
þjóðir til sjálfstæðis flestum öðrum fremur. Brýnast er,
að næsta ríkisstjórn okkar meti réttilega, að landsmenn
horfa ekki á þær tiltölulega lágu fjárhæðir, sem við
kynnum að glata í viðskiptum með síld og ull. Meiri-
hluti íslendinga mun án efa kjósa, að við tökum áhættu
af hugsanlegum slitum á stjórnmálasambandi íslands
og Sovétríkjanna, til þess að við getum staðið við stór
orð um stuðning við sjálfstæðisyfirlýsingar Eystrasalts-
ríkjanna. Við eigum þannig að láta rödd okkar heyrast
eftir megni. Það er þungamiðjan. Mörgum fmnst sem
við fáum lítið að gert. En Litháenmálið hefur sýnt, að
við getum í smæð okkar tekið frumkvæði. Árið 1991
verður merkt ár í falli kommúnismans. Það segja okkur
fréttir viku eftir viku. Nú má vera ljóst, að meirihluti
manna í mörgum Sovétlýðveldunum og Austur-Evrópu
í heild sinni hefur brotizt eða er að því kominn að brjót-
ast undan oki kommúnisma, sem hefur hindrað fram-
farir í þessum löndum drjúgan hluta aldarinnar. Það
er aðeins tímaspursmál, hvenær Sovétveldið sundrast
með öllu.
íslenzkur rithöfundur orðaði það eitt sinn svo, að
Georgíumaðurinn Stalín hefði lagt af stað með „lítinn
geitarost“ í farteski sínu. Stalín þessi hafði nærri sigrað
heiminn. En nú er tímanna tákn, að landar Stalíns í
Georgíu hafa skilið eins og aðrir, hversu það veldi, sem
hann og éftirmenn hans reistu, var á misskilningi byggt.
Veldi bolsévíka reyndist verra en svo, að það væri fram-
hald rússnesku keisarastjórnarinnar. Hefði bolsévismi
ekki komið til, byggju þjóðir Sovétríkjanna nú við svip-
uð kjör og fólk á Vesturlöndum.
Haukur Helgason

hér gæti orðið vindasamara og uppblástur þá aukist,“ segir m.a. í greininni,
Verða gróður-
húsaáhrifin köld
á íslandi?
Gróöurhúsaáhrifin svonefndu
geta valdið verulegri kólnun hér á
landi á næstu áratugum. Þetta er
uggvænlegt, einkum þegar sam-
band veðurfars og ástands sjávar
og fiskigengdar á miðum landsins
er haft í huga.
Ekki endanlega sönnuð
Þetta eru athyglisverðustu niður-
stöður námsstefnu um vatnafræði
Norðurlanda og gróöurhúsaáhrifin
á vegum íslensku vatnafræða-
nefndarinnar sem nú er nýlokið í
Reykjavík. Þangað voru sérstak-
lega boðnir tveir þekktir sérfræð-
ingar, þeir H. Cattle frá bresku veð-
urstofunni í Bracknell og U. Cu-
basch frá Max-Planck stofnuninni
fyrir veðurfræði í Hamborg. Þeir
skýrðu stöðu rannsókna á gróður-
húsaáhrifunum og helstu atriði
varðandi hin stóru reiknilíkön sem
eru í þróun hjá þessum tveim stofn-
unum.
Miklar framfarir hafa orðið í
þessum fræðum á undanförnum
árum. Það getur þó enn allt eins
verið að þær breytingar, sem sést
hafa á veðurfari síðustu áratugi,
hefðu orðið án gróðurhúsaáhrif-
anna, þannig að tilvist þeirra telst
ekki endanlega sönnuð.
Ef sjórinn bregst...
Nú sem fyrr er skortur á nægi-
lega öflugum tölvum til að unnt sé
að fara nógu fint í smáatriðin. Tal-
ið er að úr þessu rætist eftir 10 ár
eða svo. Reiknilíkönin eins og þau
eru nú gefa samt nokkrar almenn-
ar vísbendingar sem ástæða er til
að taka alvarlega. Líklegast er talið
að næstu tvo til þrjá áratugi hækki
meðalhiti á jörðinni um 2,5 til 3
gráður á Celcius, mest við norður-
pólinn að vetrarlagi.
ísland og hafið þar sunnan af
yrði undantekning frá þessari meg-
inreglu, því þar gæti kólnað um
einhverjar^ gráður, a.m.k. tíma-
bundið. Úrkoma vex lítillega.
Reikningarnir gefa einnig til kynna
aukna ókyrrð í lofti þannig að hér
gæti orðið vindasamara og upp-
blástur þá aukist. Á næstu árum
verður lögð áhersla á að rannsaka
betur hafsvæöin á mótum heim-
skautasvæðanna og tempruðu belt-
anna, m.a. svæðið kringum ísland,
því eins og Howart Cattle sagði,
„það er þar sem hlutirnir gerast“.
Þær niðurstööur, sem sérfræð-
ingar kynntu á námsstefnunni um
þróun framtíðar, eru langt frá ein-
hlítar, en margt bendir þó til að
breytingar geti orðiö á straumkerfi
N-Atlantshafsins ef bráðnun jökla
og aukin úrkoma á norðurslóðum
bæta í Pólstrauminn svo hann ýtir
hinum mikla lífgjafa okkar, Golf-
straumnum, suöur á bógin. Fleiri
öfl, svo sem minni hitamunur milli
hitabeltis og heimskauta, geta
Kjallarinn
Elías B. Elíasson
forstöðumaður tækniþróunar-
deildar Landsvirkjunar og
fyrrum formaður Norræna
vatnafræðifélagsins, 1985-86
hugsanlega verkað til sömu áttar.
Alvarlegustu afleiðingar þeirrar
þróunar yröu að landið yrði allt
umlukið íshafssjó og straumamót-
in, þar sem lífsskilyrði eru hvað
best, mundu færast suður fyrir
land. Ef eitthað svona gerist, þá
bregst sjórinn okkur, og hvað þá?
í okkar þjóðfélagi, þar sem gjald-
eyrissköpun er einhæf og byggir á
sjávarútvegi, gæti það orðiö býsna
erfitt. Tæplega hefur nokkur at-
vinnuvegur staðið undir jafnmikl-
um hagvexti hjá nokkurri þjóö og
sjávarútvegurinn hér, en nú segja
menn að náttúran vilji ekki meir
og við þurfum aö hægja ferðina.
Þessi námsstefna um gróðurhúsa-
áhrifn vekur upp spurninguna
hvort það sé nóg.
Mésta röskun á
jaðarsvæðum
Enn vitum við ekki með fullri
vissu hvort gróðurhúsaáhrif geta
verið slík sem hér hefur verið lýst,
en eins og málin standa nú er hætt-
an raunveruleg. Einhverjar veður-
farsbreytingar munu veröa og lík-
ur á því að gróðurhúsaáhrifin hafi
óheppileg áhrif eru mjög verulegar.
Án efa eigum við eftir að sjá ný
met í sveiflum fiskigengdar, eða við
gætum staðið frammi fyrir þvi að
veðurfarsleg áhrif á fiskveiðar
annarra þjóða yrðu jákvæð og veið-
ar þeirra ykjust svo aö fiskverð
félli.
Nútíma áætlanagerð byggir ekki
á því að spá í framtíðina og veðja
síðan á réttan hest, fremur er leit-
ast við að veðja nokkru á sem fiesta
möguleika, minnka áhættur og
standa alltaf uppi með einhvern
hagnað, sama hvað verður ofan á.
Það blasir því við að viö þurfum,
eftir því sem stærð okkar og geta á
alþjóðavettvangi leyfir, að draga
sem mest úr þeirri mengun sem
eykur gróðurhúsaáhrif. Það áhrifa-
ríkasta, sem við getum gert, er aö
virkja vatnsföllin og nýta raf-
magnið til iðnaðar sem er frekur á
orku og þá einkum raforku eða
varma sem fá má úr jarðhita og
sem að öðrum kosti fengi orku frá
mengandi kolaorkuverum í öðrum
löndum.
Ef við jafnframt gætum þess að
gera ýtrustu kröfur um meðferð og
hreinsun úrgangsefna minnkum
við mengunina á tvennan hátt,
bæði með hreinni orkuvinnslu og
hreinni iðnaöarframleiðslu en
hægt er að búast við af öðrum. Með
markvissu starfi í þessa veru styðj-
um við einnig vel við bakið á þeim
málsvörum okkar á erlendum vett-
vangi sem berjast fyrir bættu um-
hverfi.
Þótt gróðurhúsaáhrifin geti
vissulega náð til reksturs vatns-
orkuvera, þá getur það varla haft
neitt svipað afgerandi áhrif á orku-
vinnslu og á fiskveiðar. Uppbygg-
ing iðnaðar á grunni hinnar hag-
kvæmu vatnsorku mundi því til
viðbótar viö önnur hagstæð áhrif
draga verulega úr því hvaö íslenskt
efnahagslíf er næmt fyrir afleiðing-
um hugsanlegra veðurfarsbreyt-
inga.
Ein meginniðurstaða þessarar
námsstefnu norrænna vatnafræð-
inga er sú að mestra breytinga sé
að vænta á heimskautasvæðunum
og mestrar röskunar í sjó sé hugs-
anlega aö vænta á jaðarsvæðum
þeirra. Fyrsta skrefið í gagnráð-
stöfunum er stóraukin áhersla á
vatnafræðilegar rannsóknir, bæði
þær sem stuðla að auknum skiln-
ingi á mögulegum áhrifum veöur-
farsbreytinga, svo sem rannsóknir
á jöklum, og þær sem tryggja ör-
yggi í uppbyggingu orkuvera.
Elías B. Elíasson
„Alvarlegustu afleiðingar þeirrar þró-
unar yrðu að landið yrði allt umlukið
íshafssjó og straumamótin, þar sem
lífsskilyrði eru hvað best, mundu fær-
ast suður fyrir land.“