Dagblaðið Vísir - DV - 05.10.1991, Blaðsíða 13

LAU,GARDAGUR 5. OKT.ÓIjER 1991, ,
13
Vísnaþáttur
Islenskan er orða-
frjósöm móðir
Lengi var það metnaður góðra
rithöfunda, menntamanna, sjálf-
lærðra ritara, útvarpsmanna og
allra þjóna tungunnar, að vanda
mjög mál sitt og framsetningu í rit-
uðu og töluðu formi. Og máttu
fæstir vamm sitt vita í þeim efnum.
Margir gerðu til sín þá kröfu að
þeir skyldu margrita það sem tald-
ist tii fagurra bókmennta, hvort
sem þýtt var eða frumsamið. Hér á
landi hefur hreintungustefna verið
allsráðandi allt fram undir miðjan
aldur þeirra sem nú eru að leggja
frá sér pennann í elh eða við dauða.
Þetta hefur verið mikið samvisku-
og alvörumál.
En allir vita að æskumenn, all-
margir, hafa hér gert greinilega
uppreisn. Nú þykir stórum hópum,
ekki síst langskólafólks, óþarft,
jafnvel skaðlegt, að sýna þá smá-
munasemi vegna málnotkunar sem
sjálfsögð þótti löngum áður. Nú
heyrum við þjóðkunnugt fólk tafsa
og segja hérna, ekki aðeins einu
sinni í stuttri málsgrein, heldur
grípa oft til þessa hjálparorðs, svo
að ekki munar miklu að ræður
þeirra og svör séu að meiri hluta
hlaðin þessu sama merkingarlausa
kvaki. Og því miður eru þeir sem
telja slíkt eðlilegt, helst valdir til
viðræðu og viðtals, þegar vanda-
mál_ skal ræða í fjölmiðlum.
Og þetta er ekki nóg. Það þykir
t.d. flnt, eins og allir vita, að tala
um pulsur, þegar um svo meinlaust
fyrirbrigði er að ræða sem pylsur,
sem draga upphailega nafn sitt af
kjötmeti, sem klætt hefur verið í
kindagarnir, og orðið minni á pils
að ég ætla, þótt líklega hafi upphaf-
lega verið þýtt úr dönsku í sitt nýja
hlutverk. Síðustu mannsaldra hafa
aðdáendur Þórbergs og Laxness,
sem við höfum með réttu tahð
helstu mál- og stílsnillinga þjóðar-
innar, ekki látið duga að taka málg-
öfgi þeirra sér til fyrirmyndar,
heldur apað vafasama kæki þeirra
oftar en þeir eiga rétt á sér.
Höfundur íslandsklukkunnar
hefur, eins og Kamban á sínum
tíma í Skálholti sínu, talið sér henta
að fyrna mál sitt, svo að persónur
bóka þeirra minntu sem mest á
fyrirmyndir og tíma sögupersóna
nefndra bóka. Þaðan er upprunnin
dönskuslettan í tví- og þrígang, sem
nú ríður allsstaðar húsum, auk
annars í þeim dúr, í stað þess að
segja einu sinni, tvisvar og þrisvar,
eins og einfaldast og sjálfsagt er.
Eitt ætla ég enn að nefna. Nú taka
menn fyrirtæki „yfir“ í stað þess
að segja að þau séu yfirtekin eða
að tilteknir menn hafi tekið við
þeim til reksturs eða annarra at-
hafna. í æsku minni var sums stað-
ar í finum húsum lítil myndastytta
sem sýndi hund steyptan í marm-
aramulning og með honum var á
myndinni barn, sem spurði á
dönsku: Kan du ikke tale? í öðrum
húsum, álíka fínum, voru postul-
ínshundarnir sem Laxness gerði
fræga.
Fer ekki að koma tími til að tala
aftur íslensku og hætta að stama?
Eða er okkur að verða tafsið ósjálf-
rátt? Kannski er unga fólkið okkar
líka senn hætt að hugsa, nema
kannski helst með penna í hönd eða
fyrir framan ritvélarnar sínar?
Svona langan formála fyrir
vísnaþætti má ég varla leyfa mér.
Bólu-Hjálmar hefur orðið:
Hann byrjar stutt kvæði, sem ár-
sett er 1871-72, á eftirfarandi línum:
íslenskan er orðafrjósöm móðir,
ekki þarf að sníkja, bræður góðir,
né heilum stela hendingum
og hugmyndanna vendingum...
Vísnaþáttur
Hér fara á eftir tvö stutt kvæði eftir
Hjálmar, felli þó úr síðustu vísu þess
fyrra.
Náfrétt
Dó þar einn úr drengja flokk,
dagsverk hafði unnið,
lengi á sálar svikinn rokk
syndatogann spunniö.
Hespaði dauðinn höndum tveim,
á hrælum lögmáls strengdi,
bjó til snöru úr þræði þeim,
þar í manninn hengdi.
Sagt er, að dala hrúgan hörð
í hreiðrinu eftir væri
og örfátækur ofan í jörð
engan skilding bæri.
Er það gleði andskotans,
umboðslaun og gróði,
fémunir þá fátæks manns
fúna í ríkra sjóði.
Sálarskipið
Sálarskip mitt fer hallt á hlið
og hrekur til skaðsemdanna,
af því það gengur illa við
andviðri freistinganna.
Sérhverjum undan sjó ég slæ,
svo að hann ekki fylli,
en á hléboröið illa ræ,
áttina tæpast grilli.
Ónýtan knörrinn upp á snýst,
aldan þá kinnung skellir,
örvæntingar því ólgan víst
inn sér um miöskip hellir.
Sýnist mér fyrir handan haf
hátignar skær og fagur
brotnuðum sorgar öldum af
upp renna vonar dagur.
Þessi tvö kvæöi munu vera ort
1852 eða jafnvel fyrr. Hjálmar dó,
sem kunnugt er örsnauður í beitar-
húsum í Brekkuskarði í Skagafirði,
og jarðsettur án allrar viðhafnar
og ræðuílutnings. Það var 1875, tal-
inn fæddur 1796. Úr hans smiðju
er hka þessi lausavísa:
Auðs þótt beinan akir veg,
ævin treinist meðan,
þú flytur á einum, eins og ég
allra seinast héðan.
Þingeyingur
Guðmundur Guðmundsson hefur
þingeyskur maður heitið f. 1879, d.
1933. Hann var námsmaður í
Möðruvallaskóla, síðar kennari og
bóndi í Kelduhverfi í N-Þingeyjar-
sýslu. 1982 gáfu dætur hans út
ljóðabók eftir hann. Þaðan eru eft-
irfarandi vísur teknar:
1.
Vors er gangan leið og löng,
lifsins vangur gránar.
Mai langan lúasöng
lék í fangi Ránar.
2.
Kólga hrindir sólarsjón,
sumarlyndi flúið.
Og í vinda villtan són
vors er yndi snúið.
Fár veit hverju fagna skal
Fatast lánið stundum.
Oft hefur drengjum eigið val
orðið laust í mundum.
4.
Meinin græða áhrif öls,
og þótt mæðu að beri
lítt ég hræðist bana böls
brot á flæðiskeri.
5.
Þrátt mér reynist tímans tafl
tæpt þó máti forði,
leikjum ræður óþekkt afl,
oft er skák á borði.
6.
Vel mér ganga þykir þá,
þegar bjarga peði.
Sé þó löngum eftir á
annað meira í veöi.
7.
Á leikjum haft ég hefi gát,
hólminn aldrei flúið.
- En þó ég verjist þrái ég mát,
þá er taflið búið.
8.
Hylur blika haf og strönd,
hríö um hvikar geiminn.
Sé ég blika betri lönd
bak við svikaheiminn.
Vindur æðir, værð og skjól
vart í næði lætur.
Fold í klæðist fölvan kjól,
falda græöisdætur.
10.
Elfur frjósa, feigðarboð
færir ljós í skugga.
Frost í ljósa vetrarvoö
vefur rós á glugga.
Þá kveðjum við að þessu sinni.
Jón úr Vör
SILKIPRENTUrí
BÍLAMERKINGAR
SKILTAGERÐ
ÚTIFÁNAR
lllAAUY
\\ mm cross
sunnudag 6. okt.
v/Krýsuvíkurveg
Undankeppni kl. 12.30
Urslitakeppni kl. 14.00
YFIR 50 BÍLAR SKRÁÐIR
m.a. ÓLI í OLÍS
„MIKIÐ FJÖR
MIKIÐ GAMAN“
\TDHt£
IAUY
VCROSI
DEILDBiKR.