Dagblaðið Vísir - DV - 05.10.1991, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 5. OKTÓBER 1991.
Aukning kaupmáttar étin upp
Við launþegum blasir minnkun
kaupmáttar launa á næsta ári sam-
kvæmt spá Þjóðhagsstofnunar.
Kaupmáttur hefur aukizt nú í ár.
Þessi aukning verður svo étin upp
á næsta ári.
Forystumenn launþega sætta sig
illa við þetta að vonum. Þeir ham-
ast nú við að lýsa því yfir. Margir
þeirra tala eins og þetta sé vondri
ríkisstjórn að kenna. Það sé firna-
illur fjármálaráðherra, sem tali
um, að samið verði um „núll-
hækkun launa“. Reynslan hefur
hins vegar verið sú, að ekki hefur
dugað að semja um kauphækkanir,
sem ekki eiga sér stoð í efnahagn-
um. Við samningaborðið ná menn
kannski að knýja fram svo og svo
mikla launahækkun. En eins og nú
hefur staðan oft verið sú, að fram-
leiðslan hefur ekki aukizt að sama
skapi, sem sé það hefur ekki verið
„hagvöxtur“ til að bera slíkar
launahækkanir. Þá hefur verið
tómt mál að knýja fram viðbótar-
hækkanir. Verðbólgan hefur bara
etið hækkanimar upp.
Niður um
þrjú prósent
Þjóðarsáttarsamningarnir hafa
ráðið mestu um þróun launa og
kaupmáttar undanfarin tvö ár. í
samningunum var gert ráð fyrir,
að kaupmáttur launa yrði 1,5 pró-
sent lakari á árinu 1990 en við byrj-
un samningstímans. Svo var reikn-
aö með, að kaupmátturinn þokaðist
heldur upp á við í ár, þannig að nú,
við lok samningstímans, yrði kaup-
mátturinn svipaður og hann var í
upphafi samningstímans.
Þetta hefur gengið eftir, og gott
betur, aö sögn Þjóðhagsstofnunar.
Þannig hefur kaupmáttur dag-
vinnulauna ríkisstarfsmanna farið
tveimur prósentustigum fram úr
forsendum þjóðarsáttarinnar.
Menn standa sem sé betur en hug-
myndin hafði veriö að þeir gerðu.
Hið sama virðist gilda um launþega
yfirleitt. Miklu um þetta veldur svo
launaskrið, hækkanir kaups um-
fram kjarasamninga.
Kaupmáttur launa verður í ár að
meðaltali tveimhr prósentum meiri
en hann var í.fyrra. En þetta er
skammgóður vermir.
Þjóðhagsstofnun segir, að á
næsta ári sé fyrirsjáanlegt, að
kaupmáttur minnki vegna al-
menns samdráttar í efnahagslífmu
og minnkandi þjóðartekna. í for-
sendum fjárlagafrumvarpsins er
gengið út frá því, að kaupmáttur
launa verði að meðaltali um tveim-
ur prósentum minni á næsta ári
en hann er í ár. Þjóðhagsstofnun
segir okkur einnig, að tekjur okkar
eftir greiðslu skatta minnki meira
en þetta, eða um þrjú prósent. Við
þær upplýsingar stofnunarinnar
má bæta, að DV skýrði í gær frá
því, að skattamet yrði sett á næsta
ári. Friðrik Sophusson íjármála-
ráðherra slær met Ólafs Ragnars
Grímssonar, þegar taldir eru sam-
an skattaniir og álögunum öllum
ekki sleppt. Ráðherrarnir vilja fyr-
ir hvern mun láta líta svo út sem
skattar hækki ekki. Þeir tala um
aukna „kostnaðarþátttökú" fólks,
sem sé álögurnar, „sértekjurnar",
skuh ekki reiknaðar með. En þetta
er allt orðaleikur. Þegar við veltum
fyrir okkur, hver afkoma fólks
verði á komandi ári, skiptir okkur
engu, hvort eitthvað kallast skattur
eða „kostnaðarþátttaka". Afkoma
almennings í landinu verður ekk-
ert betri, þótt við segjum fólki, að
það verði látið greiða vegna þátt-
töku í kostnaði eða hvort við köll-
um það skattahækkanir. Útkoman
verður sú, að kaupmáttur launa
minnkar á næsta ári, og kaupmátt-
ur „ráðstöfunartekna" eftir skatta
dregst heldur meira saman en
kaupmáttur launa, eða um þrjú
prósent að mati Þjóðhagsstofnun-
ar.
Áþriðjaþúsund
atvinnulausir
Erfiðleikamir í efnahagslífmu á
næsta ári koma fram í lakara at-
vmnuástandi og samdrætti í at-
vinnu. Þegar atvinna minnkar,
verða miklu minni líkur á launa-
skriði, kauphækkunum umfram
kjarasamninga eins og augljóst er.
Við megum vissulega búast við
vaxandi „atvinnuleysi“. Slíkt at-
vinnuleysi hefur ekki verið mikið
hér á landi. Vissulega er sárt að
ganga atvinnulaus fyrir þá, sem í
því lenda. En atvinnuleysið nú í ár
er talið verða undir 1,5 prósentum.
í þjóðhagsáætlun er spáð, að at-
vinnuleysið geti farið í rúmlega tvö
prósent af vinnuafli á næsta ári.
Þjóðhagsstofnun segir, að það sam-
dráttarskeið, sem gengið hefur yfir
íslenzkt efnahagslíf að undan-
fömu, hafi komið fram í auknu at-
vinnuleysi, bæði vegna minnkandi
umsvifa og erfiðleika í ýmsum at-
vinnugreinum. Þetta sést bezt á
því, að meðalfjöldi atvinnulausra
var um og yfir tvö þúsund manns
í hverjum mánuði á árunum 1989
og 1990 samanborið við 700-800
manns næstu ár þar á undan. Því
virðist svo sem töluvert yfir tvö
þúsund manns muni ganga at-
vinnulaus á næsta ári. En vel að
merkja verður þetta samt ekki ógn-
vænleg tala. Víða tala færir hag-
fræðingar um, að þrjú prósent at-
vinnuleysi sé nokkuð „normalt".
Alltaf era einhveijir atvinnulausir,
meðan þeir eru að skipta um vinnu.
Alltaf eru einhveijir, eins og hér
er, sem vilja ekki vinna við það,
sem fæst. Komið hefur fram, að
Laugardags-
pistillinn
Haukur Helgason
aðstoðarritstjóri
ekki era allir atvinnulausir íslend-
ingar reiðubúnir til að vinna í fiski.
Loks er erfitt aö komast alveg hjá
einhveiju staðbundnu atvinnu-
leysi.
Hér á landi háttar svo til, að á
mörkunum er, hvort sum pláss
landsins geti tahzt byggileg, þegar
grannt er skoðað. Við lesum stöð-
ugt um mikinn vanda í ákveðnum
þorpum úti á landsbyggðinni. Þá
má spyrja, hvort við eigum nóg af
aurum til að greiða slíkum byggð-
arlögum gjafafé til að halda þeim
gangandi, þegar illa árar eins og
nú. Vel má vera, aö svo mikið sé
leggjandi upp úr því að halda þess-
um stöðum í byggð, en þó þarf að
segja, að slíkt kostar skattborgar-
ana mikið. Spumingin um, hvort
við höfum efni á þessu, vaknar
auðvitað einkum, þegar að sverfur
í efnahagsmálum. Spyija má: Er
þaö „lúxus“ að halda Kópaskeri í
byggð? Fólkinu, sem þar býr, mun
ekki finnast það.
Tíu og hálft prósent
tekjutap
Nú eru það nýjustu tölur um
samdráttinn á næsta ári, sem eyðir
kaupmættinum. Þjóðhagsstofnun
segir, að á næsta ári séu horfur á
því, að framleiðslan í landinu drag-
ist saman um 1,5 prósent. Þetta
verður fyrst og fremst vegna sam-
dráttar í afla en einnig vegna erfiö-
leika í öðrum útflutningsgreinum.
Þó er Þjóðhagsstofnun enn að
reikna með byggingu álvers. Und-
irbúningsframkvæmdir vegna ál-
vers eiga að lyfta framleiðslunni í
lok næsta árs, kannski um eitt pró-
sent á árinu. Framleiðslan er tahn
aukast um hálft prósent nú í ár.
Samdráttarskeið hefur gengið yfir
síðan 1988. Frá 1987, þegar vel gekk,
hafa þjóðartekjurnar minnkað um
heil sjö prósent að raungildi. Þegar
samdráttur á næsta ári er tekinn
meö, verða tekjur þjóðarinnar
orðnar 10,5 prósent minni en þær
vora 1987, í lok næsta árs.
Þetta er ömurleg staða. Við
stærðum okkur lengi af því að vera
með tekjuhæstu þjóðum. En nú
virðist sem margar sambærilegar
þjóðir hafi verið að bæta lífskjör
sín um fimmtán prósent eða meira,
meðan við hröpum og hröpum.
Þótt margt í spá Þjóðhagsstofn-
unar sé dökkt, er ógerningur að
segja, að hún máh horfurnar of
dökkum litum. Hún gerir til dæmis
aðeins ráð fyrir þriggja prósenta
verðbólgu á næsta ári. Sú spá er
ólíkleg. Ekki er reiknað með kaup-
hækkunum.
Við lifum sífeht um efni fram.
Slíkt gerist um þjóðina í heild og
mörg einstök okkar. Við höfum aha
tíð verið að auka útgjöld okkar,
„þjóðarútgjöldin", á þessu sam-
dráttarskeiði. Skýringin á auknum
viðskiptahaha við útlönd er fyrst
og fremst stóraukinn innflutning-
ur, sérstaklega almennur vöruinn-
flutningur. Viðskiptahallinn hefur
næstum því þrefaldazt á síðustu
tveimur árum og veröur líklega
13,7 mhljarðar króna í ár. Ef ekki
dregur mikið úr innflutningi nú í
árslok, gæti viðskiptahallinn hæg-
lega orðið meiri. Ráðherrar afneita
gengisfellingu eins og allir ráðherr-
ar gera jafnan. En gengið hlýtur
að teljast í hættu, þegar viðskipta-
hallinn, og innflutningurinn, er
orðinn svona mikih. Með gengis-
lækkun mundi verð á innfluttum
vörum hækka og með því draga úr
innflutningi. Reiknað er með, að
ástandið versni, og viðskiptahall-
inn við útlönd komist upp í 17 mihj-
arða króna á næsta ári.
Ömurleg skulda-
staða þjóðarinnar
Núverandi ríkisstjórn reiknar þó
í fjárlagafrumvarpinu með því, að
þörf ríkisins fyrir lánsfé fari
minnkandi. Sök fyrrverandi
stjórnar var ekki sízt að sphla
lánsfjármarkaðinum. Erlend lán
þurftu að koma th í ríkishítina,
gagnstætt öllum loforðum þeirrar
stjómar. Nýjar erlendar lántökur
þjóðarbúsins eru í ár taldar verða
33,5 mihjarðar króna. Árið 1992 er
hins vegar gert ráð fyrir, að nýjar
erlendar lántökur veri minni en í
ár, eða tæplega 28 milljarðar króna.
Skuldastaða íslendinga versnar.
Hlutfall skulda af framleiðslunni
hækkar úr 48,5 prósentum á þessu
ári upp í 52 prósent á næsta ári.
Ástæða er, að á sama tíma og fram-
leiðslan minnkar, eykst viðskipta-
hallinn gagnvart útlöndum, og
skuldaklafi þjóðarinnar herðist.
Þetta er dökkt ástand. Sam-
kvæmt Þjóðhagsstofnun virðist ht-
ið að gera nema bíða eftir- álveri.
Þegar þar að kemur, á hagvöxtur-
inn að fara í gang eftir fimm ára
samdráttarskeið. Ríkisstjórnin
virðist enn sem komið er htið geta
aðhafzt gegn vandanum, nema að
láta landsmenn borga reikningana,
sem safnazt hafa fyrir. Þetta er gert
með auknum álögum á landsmenn.
Ekki er unnt að mæla með stefnu,
sem lætur skattana hækka, á sama
tíma og framleiðsla og atvinna
dragast saman.
DV-mynd GVA
Alþingismenn þurfa að fást við áframhaldandi stöðnun í efnahagslifinu á næsta ári -fimmta árið í röð.