Dagblaðið Vísir - DV - 30.05.1992, Blaðsíða 15

LAUGAKDAGUR 30. MAÍ 1992.
Flokkakerfi byggt á sandi
Flokkakerfið hér á landi er úrelt
og úr sér gengið. Endalaust geta
foringjar fiokkanna að sjálfsögðu
rifizt og látið líta svo út sem öllu
skipti, hvem menn telji hafa rétt
fyrir sér hverju sinni. En í reynd-
inni eru þessir flokkar okkar skap-
aöir á grunni málefna fortíðarinn-
ar, mála sem vora en eru ekki. Nú
á þetta kerfi sér enga stoð.
Menn skiptust í flokka til dæmis
eftir afstöðu sinni til heimskomm-
únismans. Fólk skipaði sér í flokka
vegna mismunandi afstöðu til
NATO og Bandaríkjanna, svo að
dæmi séu nefnd. Menn voru mis-
jafnlega miklir vinir eða andstæð-
ingar skipulagsins í risaveldunum,
Sovétríkjunum og Bandaríkjunum.
Út frá svipuðum sjónarmiðum
höfðu flokkamir í stórum dráttum
mismunandi afstöðu til þjóðnýting-
ar, hvort hún væri alvond, algóð
eða ætti rétt á sér að talsveröu
leyti. í tengslum við þetta var skipt-
ing um, að hve miklu leyti ríkið
ætti að ráða málefnum einstakling-
anna með forsjárhyggju.
Alltaf verið að rífast
Nú er heimsveldi kommúnism-
ans hrunið, og varla fyrirfinnst hér
lengur maður, sem mælir komm-
únisma bót. Sósíalismi telst varla
vera til lengur. Sósíaldemókratar,
jafnaðarmenn, hafa lengi farið sér
hægt í framkvæmd þjóðnýtingar,
þótt þeir hafi haft tíl þess þing-
styrk. Jafnvel Gylfi Þ. Gíslason,
fyrrverandi ráðherra, þýðir orðið
„sósíahsmi" sem „félagshyggju".
Ef við lítum yfir svið íslenzku
flokkanna nú, sjáum við ekki þjóð-
nýtingartilhneigingar, en við
sjáum eitthvað mismimandi
áherzlu á einkavæðingu, hve langt
skuh ganga í einstökum tilvikiun.
Allir flokkamir leggja mikið upp
úr „velferðarmálum" í reyndinni,
og þar mega menn ekki láta glepja
fyrir sér, þótt stjórn og stjómar-
andstaða deih um einstaka, tiltölu-
lega htla, þætti „velferðarkerfis-
ins“. Flokkamir em nú orðið sam-
mála um það grundvaharatriði, að
hlutverk ríkisins sé ekki almennur
atvinnurekstur. Stjómmálamenn
em kosnir th að fara með sameigin-
leg mál en ekki th að standa í at-
vinnurekstri. Því mótmæla fáir, að
ríkisfyrirtæki verði einkavædd að
verulegu leyti, og þá má fólk ekki
láta vhla um fyrir sér, þótt alltaf
sé verið að rífast um einstök fyrir-
tæki, sem lagt er tíl, að verði
einkavædd.
Margir stjórnmálamenn kysu
meiri „frjálshyggju" en er. Ríkis-
stjórninni er samtímis legið á hálsi
fyrir fijálshyggju. En sú fijáls-
hyggja er í rauninni ekki mikh,
einfaldlega vegna þess að í stjóm-
arflokkunum em of margir, sem
vhja viðhalda mikihi ríkisforsjá. í
reyndinni vhja engir flokkar th-
tölulega óhefta fijálshyggju í anda
Friedrichs von Hayeks eða Mhtons
Friedmans. Flokkamir hér em
ekki ósammála, að því er virðist,
aö stefnt skuli að þvi að auka ein-
staklingsfrelsið. Þeir deha um,
hvar „öryggisnetíð" skuli hggja,
öryggisnetið, sem á að vemda „htia
manninn" fyrir óhóflegri frjáls-
hyggju.
Launadeilurekki
við atvinnurekendur
Deilur mhh flokka íjalla í raun-
inni ekki um launajafnræði, svo að
dæmi sé nefnt. Dehur um launa-
jöfnuð em ekki lengur mihi verka-
fólks og atvinnurekenda. Þær em
innan launþegahreyfingarinnar
sjálfrar. Dehumar standa um það,
hvort hinir lægstlaunuðu komist
eitthvað „upp“ fyrir hinum laun-
þegunum, sem hafa meiri laun.
Auðvitað kannast fólk við, hvemig
hinir hærra launuðu launþegar
hafa lagt undir sig launþega„bar-
áttuna".
Er það fijálshyggja, að ríkið selji
hlut í Ferðaskrifstofu ríkisins eða
Jarðborunum? Auðvitað standa
dehumar ekki um slík efni öllu
lengur. Það, sem gerzt hefur, er að
sjálfsögðu, að menn gengu 1 sinn
flokk vegna mála fortíðarinnar,
mála sem „em búin“. Máhð er
þannig vaxið, að í hinum einstöku
flokkum, svo sem Sjálfstæðis-
flokknum eða Alþýðuflokknum,
em „margir flokkar" eða flokks-
brot, fólk sem greinir á um ýmis-
Laugardags-
pistilliim
Haukur Helgason
aðstoðarritstjóri
legt, sem mestu skiptir í nútíman-
um.
Nefnum mál, sem nú em mikh-
væg. Við glímum við offramleiðslu
landbúnaðarafuröa. Hvað á að
gera? Þetta gætí skipt mönnum í
flokka. En það gerir það ekki, þvert
á móti em flestir flokkamir marg-
sundraðir í þessu grundvaharmáh.
Við höfum takmarkaða auðlind í
hafinu. Hvað á að gera? Um það
skiptast flokkamir í margar fylk-
ingar.
Þama hafa aðeins verið nefnd tvö
mál, sem skipta sköpum fyrir
landsmenn. Dehurnar um þessi
mál em mikhvægari en spuming
um thtölulega htinn niðurskurð í
mennta- eða hehbrigðismálum árið
1992, niöurskurð sem er hverfandi
htih, þegar á aht dæmið er htið.
„Likust
hryðjuverkum,/
„Aðfór ríkisstjómarinnar að
hehbrigðiskerfinu er líkust hryðju-
verkum". Eitthvað á þessa leið
mæltist Steingrími Hermannssyni
á Alþingi í vor. Sagt var, aö hjá
ríkisstjóminni væri einkavæðing
„frekar trúarbrögð en stefna".
Stjómin var sökuð um að beita
„gjaldþrotastefnu".
„Menntun verður nú munaður
eftir aðgerðir ríkisstjórnarinnar",
sögðu stjórnarandstæðingar.
Stjómin var ásökuð um að byggja
upp auð og völd „Kolkrabbans", og
lagt var th, aö rannsókn færi fram
á starfsemi „þessa auðhrings".
„Gjaldþrotaleiðin er nú orðin úr-
ræði í efnahagsmálum í fyrsta sinn
í efnahagssögu heimsins". Eitthvað
á þá leið voru ummæh Steingríms
J. Sigfússonar um stefnu ríkis-
stjórnarinnar. Sagt var, að ríkis-
stjómin hefði „rofið þjóðarsátt um
velferðarkerfið" og bent á, að 300
Reykvíkingar biðu eftir að komast
á hjúkrunarheimih. Tihaga hefði
komið fram á fyrsta fundi borgar-
stjómar í nýja ráðhúsinu aö út-
hluta matargjöfum th fátækra
borgarbúa. Þetta væm talandi tákn
um, hversu iha ríkisstjómin hefði
farið að í „frjálshyggju“ sinni.
Að vísu hefur ríkisstjóminni tek-
izt hla að réttiæta sumt af því, sem
hún hefur gert th spamaðar. And-
stæðumar í þjóðfélaginu hafa því
skerpzt í tíð þessarar stjómar, sem
aðeins hefur setið í rúmt ár. En í
rauninni sýnir þetta ekki jafnmik-
inn mun á stefnu flokka og ætia
mætti.
Flokkamir hafa síðustu áratugi,
ahir saman, verið að færast nær
miöju. Þótt sumir helztu foringjar
Sjálfstæðisflokksins vhji komast
hjá „miðju-moði" og ástunda meiri
fijálshyggju, þá tekst þeim það ekki
fyrir valdamiklum flokksmönnum.
Þjóðin veit, að jafnvel núverandi
stjóm kinokar sér við aö skera
næghega niður þar, sem mestu
skiptir, svo sem í landbúnaðinum.
Enn sem fyrr fer stór hluti ríkisút-
gjalda í dót, sem þjónar gæðingum
flokksforingja, smárra og stórra. í
stað þess að skera næghega á þeim
sviðum er stjómin að skera thtölu-
lega htið eitt af hehbrigðis- og
menntamálum, að vísu í aðgerðum,
sem era sársaukafuhar.
Aðgerðimar virðast ekki að sama
skapi árangursríkar. Samkvæmt
síöustu fréttum virðist „spamað-
urinn" hjá Ríkisspítulunum th
dæmis eklti ætla að ganga upp.
Önnur stjóm-
svipuð stefna
En hvað flnnst fólki, að hægt
hefði verið að gera í stöðunni?
Telja menn ekki, að nauðsynlegt
hafi verið að losna við óðaverðbólg-
una? Það hefur verið gert með
kjarasamningum, en stjómvöld
verða að vera með. Við höfum
neyðzt th að þola sársauka th þess
að lækna verðbólguna. Þess eru
engin dæmi, að verðbólga hafi
hjaðnað án kreppu. Aðlögunin
verður hæg við eðlileg skhyrði, en
þegar verðhólga hefur verið jafn-
mikh og langvarandi og hér verður
aðlögunin að hrapi, gjaldþrotum
fyrirtækja og atvinnumissi fjölda
manna. Þetta hefur gerzt hér.
Og áhta menn ekki, að þuríi að
losna við hinn mikla ríkishalla?
Kannski láta menn slíkt sér í léttu
rúmi hggja, en í raun þolir þjóðar-
búið ekki meira af þeirri skulda-
söfnun, sem leiðir af hallarekstrin-
um. Engin stjórn gæti nema ör-
skamma stund enn ausiö fé til að
púkka upp á gjaldþrota fyrirtæki.
Á síðasthðnu ári var slegið met í
ríkishalla. Ríkisbúskapurinn var
með þeim endemum, að ríkið eyði-
lagði fj ármagnsmarkaðinn og
keyrði þar upp vexti út fyrir aha
skynsemi. Einhveijir núverandi
stjórnarandstæðingar vhdu hugs-
anlega halda slíkum búskap eitt-
hvað áfram. En í reynd gætu þeir
það ekki lengi enn, þegar á hólminn
kæmi.
Því mundi flestum ríkisstjómum
famast eins og þeirri, sem nú sit-
ur. Niðurskurður og spamaður
yrði óhjákvæmhegur. Slíkt byggist
ekki á thraunum th mikihar frjáls-
hyggju. Frjálshyggjan hefur þó haft
áhrif á aha flokkana, líka Alþýðu-
bandalagið, eins og menn munu
sjá, þegar þeir hugsa máhð.
Það hefur gerzt, að ríkisstjómin
reynir að minnsta kosti að beita
niðurskurði, á tímum sérstaklega
djúprar kreppu og samdráttar.
Þetta er sársaukafuht.
Haukur Helgason
Mannlifið hefur tekið fjörkipp en áhyggjuefnin eru mörg.
DV-mynd GVA