Dagblaðið Vísir - DV - 05.08.1992, Blaðsíða 15

MIÐVIKUDAGUR 5. ÁGÚST 1992.
15
Grunntónn mannréttinda:
Ekki það versta
Frá Alþingi. - Það er tvennt ólikt, löggjöf og lögfræðingar, segir m.a. i
grein Páls.
í tilefni af niðurstöðu Mannrétt-
indadómstóls Evrópu í máli Þor-
geirs Þorgeirssonar rithöfundar
hafa menn farið að leiða hugann
að því hvemig mannréttindum sé
hagað á íslandi. Ég hef verið spurð-
ur að því hvort dómurinn sé ekki
áfall fyrir íslenska lögfræðinga.
Ekki hef ég getað tekið undir það
því það er tvennt ólíkt, löggjöf og
lögfræðingar. Þessi dómur er fyrst
og fremst vísbending í þá átt að hjá
okkur gæti um of staðnaðra við-
horfa og mál Jóns Kristinssonar
sýndi fram á að stjómkerfi dóms-
mála var gallað.
Mannréttindi
Halldór Laxness segir einhvers
staðar í ritum sínum eða lætur ein-
hvem segja að mannréttindi séu
fólgin í þvi að mega haga sér
heimskulega. Þetta má vera rétt að
því leyti að helst reynir á mannrétt-
indi þegar maður gerir eitthvaö
sem fer í bága við hefðbundin við-
horf.
í íslensku alfræðibókinni eru
mannréttindi skilgreind sem tiltek-
in grundvallarréttindi sem hveij-
um manni beri, óháð kynþætti,
kyni, trú, þjóðerni og skoðunum.
Það er m.ö.o. jafnræðisreglan sem
er grunntónn mannréttinda. Al-
mennt er í Evrópu einnig tahð að
lágmarks lífsgæði falh undir
mannréttindi en þaö er aftur á
móti umdeilt hvert lágmarkið er.
Ég er þeirrar skoðunar að mann-
réttindi hafi verið í heiðri höíð hér
á landi í aldanna rás. Um það má
sjá mörg dæmi í sögu og bókmennt-
um þjóðarinnar. Hins vegar virðist
umhyggju valdamanna fyrir shk-
um hlutum hafa hrakað í umróti
síðustu áratuga. Okkur kann að
virðast dómar á fyrri öldum harðir
og lífsgæðunum misskipt. En þann-
ig hefur það verið ahs staðar og á
öhum tímum og ég held aö réttlæt-
KjaUarinn
Páll Skúlason
lögfræðingur
iskennd forfeðranna hafi verið síst
minni en okkar.
Dómsmálaráðuneytið og
hlutverk þess
Dómsmálaráðherrar okkar hafa
allt frá því að stjóm fluttist inn í
landið sáralítinn áhuga haft á þess-
um málum. Allur þeirra áhugi hef-
ur snúist um það að troða sínum
eigin flokksmönnum í embætti víðs
vegar um landið. Það er í sjálfu sér
brýnt brot á jafnréttisreglunni og
óhæfa í siðuðu þjóðfélagi að póli-
tískar skoðanir skuli hafa úrshta-
áhrif á þeim vettvangi og síst ætti
það að viðgangast í dómskerfinu.
Jafnvel einvaldskóngamir gengu
ekki svo langt. Jón Sigurðsson og
Jón Guðmundsson ritstjóri vom
að vísu embættislausir en það verð-
ur ekki séð að þeir hafi sóst mjög
eftir embættum. Benedikt Sveins-
son varð sýslumaður í Þingeyjar-
sýslu þótt hann væri einn harðasti
baráttumaður okkar í stjórnar-
skrármáhnu.
Viðbrögð almennings í mannrétt-
indamáli Þorgeirs Þorgeirssonar
sýna að mönnum er ekki sama
hvernig dómstólar haga störfum
sínum. En fleira skiptir máli og
ýmsir viðkvæmir og mikilvægir
málaflokkar sæta úrskurði ráð-
herra, einkum dómsmálaráðherra
og starfsmanna hans. Hér munu
færð rök fyrir því að margir mála-
flokkar eigi illa heima hjá ráðherr-
um sem valdir eru eftir þingstyrk.
Verkefni ráðherra er fyrst og
fremst að framfylgja ákveðinni
stjómmálastefnu sem hefur þó oft
orðið á kostnaö mannréttinda.
Nokkur fótumtroðin mann-
réttindi
Það hefur verið regla um langan
aldur í sæmilega siðuðum þjóðfé-
lögum að þegnarnir hafi möguleika
á því að ná rétti sínum fyrir dóm-
stólunum án thhts til þess hvernig
þeir eru efnum búnir. Úrskurðar-
vald um það hveijir ættu aö njóta
gjafsóknar eða gjafvarnar hefur
verið í höndum ráöherra.
Meðan ráöherra sá sem fór með
íslandsmál var danskur var staðið
að veitingu gjafsóknarleyfa af
sanngimi en eftir að ráðherra varð
íslenskur fór í vöxt að valdi þessu
var misbeitt. Er það í rauninni al-
veg fráleit skipan að póhtískur ráð-
herra hafi um það úrskurðarvald
hvort fátækir menn eigi að fá gjaf-
sókn eða ekki.
Eitt af því sem hlýtur að vera einn
af hornsteinum þess að tryggja
mönnum sæmilegt réttaröryggi er
það að þeir geti kynnt sér hvað eru
lög. Á því sviði eins og mörgum
öðmm erum við eftirbátar ann-
arra, meira að segja forfeðra okk-
ar. Áður fyrr voru haldin mann-
talsþing í hverju byggðarlagi og þar
voru kynntar breytingar á lögum
og fyrirmælum. - Nú em gefin út
stjórnartíðindi sem eru svo flókin
að hálærðustu lögfræðingar eiga
fullt í fangi með aö fylgjast með á
ýmsum sviöum þar sem breytingar
em örar.
Fyrir nokkru kom út væn bók
eftir Sigurð Líndal þar sem raktar
eru reglur um búmark og fullvirð-
isrétt á síöustu 10 árum. Það er
venjulegum borgara um megn að
fylgjast með á öllum sviðum. Til
þess að ráða bót á þessu er það
spor í áttina að gefa út lagasafn
árlega og dreifa því ókeypis meðal
almennings og í framhaldi af þvK
að koma upp upplýsingaskrifstofu
um lög og rétt.
Á sviði barnaverndarmála og
málefna sem snerta sambúð og hjú-
skap hafa ráöunéyti og önnur
stjórnvöld oft úrskurðarvald. Eins
og málum er háttað hjá okkur og
póhtísku siðferði ætlast menn til
þess að ráðherra, sé hann flokks-
bróðir eða systir, ljái manni lið,
ekki síst ef málstaðurinn er vafa-
samur. Sé það gert á grófan hátt
sýnist manni vera nær höggvið
mannréttindum svo í flestum til-
fellum ættu þessi málefni betur
heima hjá dómstólum, þrátt fyrir
aht.
Páll Skúlason
„Eins og málum er háttað hjá okkur
og pólitísku siðferði ætlast menn til
þess að ráðherra, sé hann flokksbróðir
eða systir, ljái manni lið, ekki síst ef
málstaðurinn er vafasamur.“
Aldrei aftur Hírósíma!
Kertafleyting á Tjörninni i Reykjavík. - Hún fór fyrst fram árið 1985 með
kertum frá japönskum eftirlifandí fórnarlömbum kjarnorkusprenging-
anna.
í byrjun ágústmánaðar ár hvert
minnast friðarhreyfmgar víða um
heim kjamorkuárásanna á jap-
önsku borgimar Hírósíma og
Nagasakí árið 1945. Afleiðingar
þessara árása opnuðu augu fólks
fyrir skelfilegum áhrifum kjarn-
orkuvopna. A fáeinum mínútum
var borgunum gereytt og rúmlega
hundrað þúsund manns létu lífið.
Fólk reyndi að bjarga sér með því
að kasta sér í vatn og í minningu
þess hefur sá siður verið tekinn
upp að fleyta kertum á vötnum eða
ám.
íslenskar friðarhreyfingar
standa að kertafleytingu viö Tjörn-
ina í Reykjavík miðvikudagskvöld-
ið 5. ágúst. Þetta er áttunda kerta-
fleytingin á Tjörninni en fyrsta
skiptið var 1985 þegar japanskir
„hibakushar" (en svo em eftirlif-
andi fómarlömb kjamorkuspreng-
inganna nefnd) sendu hingað kerti
með beiðni um stuðning við bar-
áttu þeirra gegn kjarnorkuvopn-
um.
Kjarnorkan: vandi komapdi
kynslóða
Með kertafleytingunni em friðar-
sinnar ekki aðeins að horfa th baka
heldur ekki síður að vekja fólk th
umhugsunar um þá ógn sem mann-
kynið stæði frammi fyrir ef til þess
kæmi að kjarnorkuvopnum yröi
beitt aftur. Sprengjurnar í Híró-
síma og Nagasakí era eins og
bamaleikföng samanboriö við nú-
tíma sprengjur þannig að viö fengj-
um ekki annað tækifæri th að læra
af reynslunni. - Kjamorkukapp-
KjaUarinn
Ragnhildur Sigurðardóttir
í miðnefnd Samtaka
herstöðvaandstæðinga
hlaupið hefur þegar valdið óbætan-
legum skaða á vistkerfi jarðar eins
og sífellt er aö koma betur í ljós.
Þótt stórveldin hafi nú gert samn-
inga um afvopnun skortirfjármagn
th að eyða sprengjunum og enn eru
th gífurlegar vopnabirgðir. Flutn-
ingar og geymsla þeirra og rekstur
kjamorkuvera setur framtíð lífs á
jörðinni í svo mikla hættu að við
það verður ekki unað. í kjamorku-
veram er framleitt plútóníum sem
notað er í nýjar sprengjur.
Endurvinnslustöðvar eins og Do-
unray á Skotlandi margfalda hætt-
una á kjamorkuslysi í höfunum
vegna þess að til þeirra er fluttur
úrgangur frá kjamorkuverum um
allan heim og við vinnsluna mynd-
ast mikið magn af hágeislavirkum
efnum sem verða skaðleg í árþús-
undir. Þannig hlaðast upp geisla-
virk efni sem ógerningur er að
losna við. Þennan vítahring verður
að rjúfa með því að hraða sem
mest eyðingu kjamorkuvopna og
loka kjarnorkuverum. Það er kom-
inn tími th aö vísindamenn snúi sér
að því að finna leiðir til að draga
úr eyðingarmætti kjarnorkunnar.
Kertafleyting við Tjörnina
Margt hefur áunnist frá því að
umræður um kjamorkuógnina
hófust af fullum krafti um 1980.
Fólk veit nú meira um þá hættu
sem stafar af geislavirkni og hug-
myndir vísindamanna um kjam-
orkuvetur hafa opnað augu margra
fyrir því að í kjamorkustríði tapa
allir. Hins vegar er langt frá því að
friðvænlega horfi í heiminum. Þótt
kalda stríðinu sé lokið virðist enn
langt í land með að jarðarbúar geti
lifað saman í sátt og samlyndi.
Enn sér ekki fyrir endann á deh-
unni fyrir botni Persaflóa og í lýö-
veldum fyrrverandi Júgóslavíu er
nú háð grimmhegt stríð, m.a. með
vopnum sem eru leifar kalda
striðsins. í stað þess að bæta bág-
borinn efnahag íbúanna var fjár-
fest í hátæknihergögnum sem nú
valda saklausu fólki óbærhegum
þjáningum. Stríð leysa engan
vanda og friður verður'ekki tryggð-
ur með vopnum. Þessi boðskapur
friðarsinna er enn í fuhu ghdi.
Á undanfomum áram hefur
fjöldi manns tekið þátt í árlegri
friðarathöfn við Reykjavíkurtjörn.
Með þvi að mæta leggur þú þitt af
mörkum th að stuðla að friðsamari
heimi. Og börnin eru líka velkom-
in. Er ekki betri hugmynd fyrir
foreldra að leyfa börnum sínum að
fleyta kertum meö von um frið
heldur en að sýna þeim erlend her-
skip eða láta þau horfa á striðs-
myndir? Uppeldi th friðar hefst á
heimilunum og það mun koma í
hlut bamanna að leysa þau xgnda-
mál sem fyrri kynslóðir hafa skap-
að.
Ragnhildur Sigurðardóttir
„Er ekki betri hugmynd fyrir foreldra
að leyfa börnum sínum að fleyta kert-
um með von um frið heldur en að sýna
þeim erlend herskip eða láta þau horfa
á stríðsmyndir?“