Dagblaðið Vísir - DV - 19.08.1992, Blaðsíða 15

Dagblaðið Vísir - DV - 19.08.1992, Blaðsíða 15
MIÐVIKUDAGUR 19. ÁGÚST 1992. .15 Ný stof nananef nd Það væri synd að segja að stjóm- arathafnir núverandi valdhafa hefðu yfirleitt glatt huga manns, enda máski ekki til þess mikil von hjá þeim sem öndverður er öllu því einkavæðingar- og fijálshyggjuæði er öðru fremur ríkir þar á bæ og setur mark sitt allt um of á athafn- ir. En á dögunum var þó í fjölmiðl- um frétt sem gladdi mitt gamla hjarta og gaf mér um leið tækifæri tU að setja á blað litla hugleiðingu um málið í heild sinni. Forsætisráðherra hafði sem sé skipað nefnd sem hafa átti það hlut- verk að huga sem best og vendileg- ast að mögulegum flutningi stofn- ana út á landsbyggðina. Það jók mér bjartsýni varðandi þessa ágætu stjónvaldsaðgerö að verkum á að stýra sá mæti og reyndi mað- ur, Þorvaldur Garöar Krisfjánsson, og þar með veit sá er þar til þekkir að vel muni unnið og ósleitilega. Þar fer maður ffamsýnn og raun- sær í senn og allir vita einlægan hug hans til heilla landsbyggðinni. Þáttur í byggðaþróun Fyrir hartnær tveim áratugum skilaði svokölluð stofnananefnd af sér störfum með nefndaráliti upp á ófáar blaðsíður með glöggum og greinargóðum tillögum um stofn- anaflutning út á landsbyggðina, svo og um stofnun útibúa og deilda úti á landi frá þeim stofnunum sem ekki yrðu fluttar en þjónuðu land- inu öllu í ríkum mæli. í þeirri nefnd sem svo myndarlega skilaði af sér var unnið mætavel undir öruggri forustu Ólafs Ragnars Grímssonar sem lagði sig mjög fram um að sam- ræma hin margbreytilegu sjón- armið sem fram komu í nefndinni enda voru þar fulltrúar allra flokka svo sem nú er. Ef nefndarálit þetta og öll tillögu- gerð er vandlega lesin sést glögg- lega að þar er verulega reynt að KjaUaiinn Helgi Seljan fyrrv. alþingismaður glöggva sig á hinu mögulega um leið og menn vildu teygja sig all- langt, bæði í stofnanaflutningi sem og stofnun útibúa og deilda. Raun- ar var útibúabrautin rudd af Lúð- vík Jósepssyni einmitt á þessum árum hjá þeim stofnunum, sem heyrðu undir hans ráðuneyti þá og gildir sú skipan enn og hefur til heilla verið. Nefndarmönnum var öllum ljóst að til mikils var að vinna því hér var um einn veiga- mesta þátt byggðaþróunar að tefla og svo er auðvitað enn. Það fullyrði ég að menn lögðu sig fram um að fara hinn gullna meðal- veg hins mögulega og það kom á óvart hve andstaðan var sterk við allan flutning hjá forsvarsmönnum hinna ýmsu stofnana sem sáu á því hin ótrúlegustu tormerki að hægt væri að starfrækja stofnun annars staðar en á höfuðborgarsvæðinu og sums staðar varð uppi fótur og fit hjá starfsfólki stofnana þegar um flutning var rætt. Það var svo að skilja sem þetta fólk liti á það sem hreinan úflegðardóm, örgustu Síberíuvist, ef stofnunin þeirra ætti að fara eitthvað út fyrir höfuðborg- arsvæðið. Það var stundum næsta broslegt að heyra menn biðjast vægðar varðandi tillögur um flutning, allt yfir í fullyrðingar sem hægt var að skilja þannig að tæpast væri hægt að hugsa eða starfa utan suðvestur- hornsins. Starf í nefndinni færði mér vitn- eskju um margt, m.a. það hversu lítt sumt fólk veit um landsbyggð- ina og lífið þar og hversu undarleg- ir fordómar eru í garð þeirra sem þar eija sinn akur. Ekki hafa við- horf fólks breyst né batnað frá þeim tíma. Vilji til aðgerða En hvað sem öllum þessum fár- ánlegu kveinstöfum leið lagði nefndin ótrauð til flutning stofnana og færði fullgild rök fyrir því, sýndi fram á þjóðhagslega hagkvæmni, auk framlagsins til farsælli þróun- ar byggðar í landinu. Sama var aö segja um stofnun útibúa og deilda frá öðrum stofnunum og í minni er mér árangurslaus flutningur þingmáls - endurtekinn - um deild- ir eða útibú frá Húsnæðisstofnun ríkisins þar sem bankamir gætu gegnt viðamiklu hlutverki svo sem nú er orðin reyndin að hluta. Við sem unnum að þessum mál- um fyrir margt löngu trúðum því einmitt að með haldgóðum grunni gætu menn aíhafst eitthvað ef vilji væri fyrir hendi. Og aflir vita að slíkur flutingur er mögulegur - þetta er hægt. Eini markverði minnisvarðinn á þessari leið, frá ráðherradómi Steingríms J. Sigfús- sonar, sannar það ótvírætt. Skóg- rækt rikisins var flutt austur, þar eru höfuðstöðvar hennar við mikla reisn og þar hafa menn engu síður hugsað og iðjað en meðan æðstu völd voru í Reykjavík. Það kemur margt upp í hugann þegar ný nefnd er á laggir sett. Það fyrst hve fjarska lítið var gert með vel rökstuddar tillögur fyrri nefnd- ar sem voru viðurkenndar sem framsýnar og raunsæjar í senn. Enn frekar nú en þá er þörf á raun- verulegu átaki í jákvæðri byggða- þróun og enn sem fyrr er einmitt þessi þáttur einn sá þýðingarmesti. Það skal því vonað að á bak við þessa nefndarskipan sé ákveðinn vilji til aðgerða, ekki bara ákveðin samviskufriðun eða sýndar- mennska gagnvart landsbyggðar- fólki. Helgi Seljan „Enn frekar nú en þá er þörf á raun- verulegu átaki í jákvæðri byggðaþróun og enn sem fyrr er einmitt þessi þáttur einn sá þýðingarmesti.“ Hin mokandi þjóð „Á blómaskeiði verðbólgunnar var heilu sjóðunum mokað útúr bönkun- um ...“ segir Jón m.a. í greininni. Moksturinn er þjóðaríþrótt ís- lendinga. Hvergi njóta þeir sín bet- ur en þar. Því leit ég uppúr hvers- dagsmokstrinum er ég heyrði sjáv- arútvegsráðherra tala af heilbrigðu viti um úthlutun þorskkvóta. Ég hlaut að álykta: Fulltrúar mokst- ursins munu stööva hann. Og vita- skuld gerðu þeir það. Hér á landi hefur enginn mátt tala af heilbrigðu viti í hálfa öld án þess að vera hrópaður niður. Engu hefur skipt hvort menn nefndu sig kapítalista, kommúnista eða eitt- hvað annað. Mokstur var draum- sýn þeirra allra. Hver um sig hefur spurt: Fáum við að moka eða hinir? Mokstur á síld og heyi Hátt í áratug vann ég hvert sum- ar í síldarverksmiðju er síldinni var mokað uppúr hafinu til bræðslu. Þá var mokaö uns allt var búið, ekki aðeins í norðurhafi á sumrin. Á vetrum mokuðu menn smásíld uppúr innfjörðum. Allan þann tíma bölvuðu sjómenn flski- fræðingum. Alltaf vissu sjómenn að sjórinn var svartur af síld, þótt hún sæist ekki. Hún var bara ann- arsstaöar. Ef fiskifræðingar sögðu austur sögðu sjómenn vestur og öfugt. Nú er röðin komin að þorskinum. Eigi að koma hér upp skynsamlegri fiskveiðistefnu mega sjómenn ekki koma nálægt málinu. Ánnars hnn- ir mokstrinum ekki fyrren allt er búið. Ekki var þetta betra í sveitinni. Bændur, vanir að moka flórinn með heimasmíðuðum áhöldum, sáu fyrst vélar á stríðsárunum seinni. Vanir aö bera á sjálfum sér það sem hestamir ekki báru, fengu KjaUarinn Jón Kjartansson frá Pálmholti form. Leigjendasamtakanna þeir allt í einu vélar til að moka heyinu. Ráðunautar kenndu þeim nýjar aðferðir, mældu nýræktir vegna ræktunarstyrkja og ráð- lögðu kynbætur. Heymokstur jókst hratt uns alhr stóðu klumsa: Vörurnar urðu svo dýrar að fáir gátu keypt þær. Enn hefur ekki fundist gott ráð til að moka burt kjötfjallinu. Ráðunautar dóu þó ekki ráðalausir: Fáið ykkur tóur, sögðu þeir, og þá getið þið mokað upp miklum peningum. Svo var mokað fé í tóueldi, en flestir vita nú hvemig sá mokstur fór. Mokað úr bönkunum Lausafólk hvarf úr sveitinni á stríðsárunum. Það fór í þéttbýhð í von um aö fá að moka. Margir lentu í Bretavinnu og mokuðu upp pen- ingum með því að sofa í vinnutím- anum. Sumir fóru á vetrarvertíð. Þar var moksturinn hnnulaus. Þeir sem mestum fiski mokuðu á land vom heiðraðir og kallaðir afla- kóngar. Svo kom verðbólguvertíðin og þá var nú aldeilis hægt að moka. Enn aðrir fóru á Völhnn og mok- uðu dohurum. Helstu fjáraflakóng- amir þar hafa nú mokað til sín af- rakstrinum. Sá mokstur er með þeim fádæmum að sagan af Einari Benediktssyni, sem mokaði upp peningum með því að selja norður- Ijósin, hlýtur að blikna við saman- burðinn. Á blómaskeiði verðbólg- unnar var hehu sjóðunum mokaö útúr bönkunum og allsstaöar rifust menn um að fá að moka. Þannig var t.d. lífeyrissjóðum landsmanna mokað ofaní hús- grunna. Afleiðing þess er m.a. sú aö samkvæmt upplýsingum Seðla- banka var í júní sl. tæpur þriðjung- ur af skráðum þjóðarauði íslend- inga bundinn í íbúðarhúsnæði, án þess þó að húsnæðisþörf þjóðar- innar hafi verið fuhnægt. Enginn hefur stutt þennan mokstur dyggi- legar en verkalýðsfélögin, sem áttu þó að gæta sjóðanna. Að moka sjálfstætt Vitaskuld hafa menn ekki kært sig um samvinnu um moksturinn. Allir hafa viljað moka sjálfstætt. Þannig hefur þróast í tímans rás sérstakt moksturslag, sem nú er orðið eitt af helstu þjóðareinkenn- um íslendinga. Menn hafa verið metnir eftir þvi hve duglegir þeir hafa verið að moka, en smám sam- an hafa moksturslaun alþýðu hætt að skipta máh. Menn hafa bara hert sig við moksturinn og mokað lengur þegar launin lækkuöu. Þetta „slampaðist" einhvernveginn meðan verðbólgan hjálpaði og gæf- ust menn upp mátti moka í sig pih- um og brennivíni til að deyfa þreyt- una. Stjórnmálamenn hafa mokað til sín atkvæðum með því að styðja moksturinn. Jafnvel konurnar brutust undan einokun karla á mokstri, buðu fram til Alþingis og hrópuðu: Við getum mokað líka. Skyndilega stendur aht fast. Eng- inn mokstur framundan. Skuldim- ar hrannast upp, án þess að hægt sé að moka þeim burt. Byggðirnar að hrypja útum landið. Fiskurinn búinn. Kaninn aö segja upp. F)ár- magnið verðtryggt. Fólkið stendur hnípið og hrópar af heift: Hvar get- um við fengið að moka næst? Jón Kjartansson „Þannig hefur þróast 1 tímans rás sér- stakt moksturslag sem nú er orðið eitt af helstu þjóðareinkennum íslendinga. Menn hafa verið metnir eftir því hve duglegir þeir hafa verið að moka..

x

Dagblaðið Vísir - DV

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagblaðið Vísir - DV
https://timarit.is/publication/255

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.