Dagblaðið Vísir - DV - 21.09.1992, Page 15

MÁNUDAGUR 21. SEPTEMBER 1992.
15
Breyttir tímar
Höfundur telur þjóðaratkvæðagreiöslu um EES ekki segja sér hvað þjóð-
in vilji heldur hvað meirihlutinn haldi að hann vilji.
Þegar ég var ungur þótti ekki
sniöugt að vera með fíflalæti.
Mönnum bar að vera ábyrgir í fasi,
orðum og gjörðum. Það taldist til
dyggða að skipta aldrei um skoðun
og ef menn fóru í fýlu áttu þeir
helst að vera í henni ævilangt.
Annað bar vott um fjöllyndi og
veika skaphöfn. Breytingar þóttu
varhugaverðar og bera vott um
óábyrga nýjungagirni og margur
sómamaðurinn háði „hetjulega
baráttu gegn óhjákvæmilegri þró-
un“, eins og Davíð Scheving orðaði
það.
í dag er öldin önnur. Nú vaða
uppi alls kyns trúðar sem snúa öll-
um gildum við, jafnvel svo frekt,
að orðið „ógeðslegur" þýðir ekki
lengur það sem það þýddi heldur
nánast jákvæða andstæðu fyrri
merkingar: „Hann er ógeðslega
faliegur" merkir ekki að hann sé
andsyggilega fríður heldur hreint
og beint guðdómlega fallegur. Og
svo er um gamlar hugmyndir um
siðgæði og skapgerð, orðheldni og
stefnufestu, vömm og vammleysi,
aUt á hverfanda hveh og hraðleið
til andskotans. Og við hverju er að
búast þegar krakkagreyin, sem eru
illa læs í dag og kunna ekki marg-
fóldunartöfluna, halda að Jón Sig-
urðsson sé forseti íþróttasambands
íslands og Jónas Hallgrímsson
drykkfelldur fulltrúi á Skattstof-
unni, svo að ekki sé minnst á Gunn-
ar á Hlíðarenda, sem ekki er mjög
vinsæll í dag, enda formaður Stétt-
arfélags bænda. Það er varla hægt
að kaUa þetta ástand þróun heldur
miklu fremur byltingu. Og þótt
maður sé sómakær ræður maður
ekki við byltingu - og enn síður þar
sem það er ekki lengur fint að vera
sómakær.
Hluti af heiminum
En þessi „hetjulega barátta" sem
KjaUarinn
Oddur Björnsson
rithöfundur
Davíð talaði um var nú víst ekkert
í sambandi við upplausn og öfug-
þróun út frá gömlum gildum og
góðum siðum heldur mun hann
hafa átt við það þegar menn berjast
gegn því sem hlýtur að koma - Ukt
og þegar menn börðust hetjulega
gegn tilkomu símans. Hann á nán-
ast við það að við séum hluti af
heiminumn og lútum þeim lögmál-
um sem ganga yfir hann, hvort sem
okkur er það ljúft eða leitt. Sjálfum
finnst mér margt leiðinlegt í þróun
mála - í stærra samhengi, en sumt
gott. Til dæmis tel ég ágætt ef þjóð-
ir vilja standa saman um mannúð-
armál og raunar aUt sem veit að
aukinni hagsæld. Fordómar, svo-
sem þeir sem kenndir eru við kyn-
þætti, þjóðemi og raunar hvers-
kyns ofstæki, þykja mér verulega
leiðinlegir. En það er heldur ekki
beinlínis verið að tala um það.
Ef maður vill gerast stórpóUtísk-
ur má heimfæra þetta undir um-
ræðu um Evróska efnahagssvæðið
og þá um leið sjálfstæðismál (enda
munu ummæUn hafa verið meint
sem slík). Og vandast nú málið fyr-
ir undirritaðan þar sem hann
stendur með báðuin aðilum í þess-
um flóknu málum, enda hefur
hann takmarkað vit á þeim, hvað
þá hann botni alfarið í allri umræð-
unni. Honum er þó ljóst að máUð
snýst um þróun í samskiptum
þjóða og afkomu en einnig um
verðmæti sem ekki verða metin til
fjár. Ekki bætir úr að umræðan er
oft á tíðum bæði óljós og öfgakennd
og hneigist þar af leiðandi til að
fara út í það sem kallað er lýð-
skrum, sem ekki er traustvekandi.
í staðinn fyrir að stjórnmálaflokk-
arnir komi sér saman um svona
mál (sem auðvitað er ekki auðvelt)
vill stjómarandstaðan þjóðarat-
kvæðagreiðslu, sem virðist bæði
eðUleg og sjálfsögð þar sem máUð
varðar þjóðina, en ekki að sama
skapi vel ígrundað þar sem þjóðin
botnar lítið í máUnu, hæpið að hún
skilji til hUtar röksemdirnar sem
mæla með því og á móti, enda upp-
lýsingar með þeim annmörkum
sem þegar hefur verið minnst á.
Frelsi og sjálfstæði
Auðvitað skilja menn ýmislegt
(sumir a.m.k.) í þessu samhengi og
þá einna helst það sem brennur
heitast á hagsmunum viðkomandi
- eöa hvað? Flesir vita þó hvað orð-
ið frelsi þýðir - þótt ekki sé alltaf
hægt að heimfæra það upp á þá sem
vita ekki betur en að þeir séu frjáls-
ir. Svipað gildir um orðið sjálf-
stæði. Samt eru svo mikU gildi fólg-
in í þessum orðum að ekki má hafa
þau í fUmtingum. Sumir kæra sig
lítið um frelsi umfram það að hafa
þaö efnahagslega gott og uppfylla
veraldlegar þarfir. Það er hægt að
skilja það sjónarmið. En flestir
gaspra nú samt um þessi hugtök
án þess að gera sér fullkomna grein
fyrir þeim, hvað þá að skfija þau
til hlítár. Oft vegna þess að þeir
kæra sig ekkert um að skUja þau
of vel.
Ég þarf semsé bæði einfaldari og
hlutlægari upplýsingar til að
mynda mér ákveðna skoðun í
þessu máU, upplýsingar sem snúa
að meginatriðum þess. Og svo mun
um flesta. Þjóðaratkvæöagreiðsla á
þessu stigi málsins segir mér ekki
hvað við viljum í þessu sambandi
heldur hvað meirihlutinn heldur
að hann vUji. Og meirihlutinn hef-
ur ekki heldur aUtaf rétt fyrir sér.
Enda kappkostað að snarrugla
hann áður en kemur tU slíkrar at-
kvæðagreiðslu (eins og hann sé
ekki nógu ruglaður fyrir!).
Hinu neita ég ekki að hægt er að
hafa áhrif á þróun eigin mála - og
að einhverju leyti þá framtíð sem
að okkur sjálfum snýr. En oft höld-
um við okkur vita ráð til að snúa
því hjóh sem við sjálfir snúumst
á. Og margur vill aUt, án þess að
láta nokkuð á móti. Eða svo hefur
mér virst.
Þetta gUdir jafnt um einstaklinga
og samfélög. Sem bendir til þess að
ekki er einu sinni nóg að skUja
hlutinn heldur þarf líka hugrekki
og heiðarleika til að meta hann -
með tUUti til framtíðar. Og þá dett-
ur mér Þorgeir í hug.
Oddur Björnsson
„I dag er öldin önnur. Nú vaöa uppi
alls kyns trúðar sem snúa öllum gild-
um við Jafnvel svo frekt að orðið
„ógeðslegur“ þýðir ekki lengur það sem
það þýddi heldur nánast jákvæða and-
stæðu fyrri merkingar.“
Umferðarkerf ið sjálft er slys
Höfundur segir litið gagn að „skiltaskóginum" séu ekki samsvarandi
merkingar á umferðaræöunum sjálfum.
„Öryggi í umferðinni skapast af
því að regla sé á hlutunum, leið-
beiningar séu skýrar og samhljóða
og umferðarumhverfið sé kunnug-
legt. - Hér á landi skortir enn mik-
ið á að umferðarmannvirki fuU-
nægi þeim kröfum sem gerðar eru
til slíkra mannvirkja, svo mikið
má fækka umferðarslysum hér
með því að bæta það enn frekar.“
Þetta eru tilvitnanir í nærri
tveggja ára gamalt erindi Sigur-
stein Hjartarsonar umdæmis-
tæknifræðings sem hann hélt á
Umferðarþingi. Af þeim má marka
að alla vega einum sérfræðingi séu
þessar staðreyndir ljósar. Hugsan-
lega er hann líka sá eini, því þótt
annmarkar á umferðarkerfinu
blasi við okkur hinum eins og mý
á mykjuskán eru þeir dyggilega
vemdaðir og fjölfaldaðir af ótrú-
legu hugmyndaflugi. Það sem gert
er til úrbóta má sín lítils þegar
umferðarkerfið sem heild er sjálft
eitt aUsheijar stórslys.
Alþjóðlegur „arkitektúr“
Eins og tæknifræðingurinn sagði
einnig þurfa sömu reglur og staðlar
um umferðarmannvirkin og merk-
ingar þeira aö gUda aUs staðar á
landinu. Við þessi orð má bæta að
viöhald merkinganna má hvergi
bresta, ekki frekar en vatnsveita,
hitaveita eða rafveita, en því hefur
ævinlega og er enn sinnt eins og
aukaatriði og af ótrúlegum slóða-
og sóðaskap.
„Ástandið hvað varðar þessi mál
er vægast sagt ekki gott,“ sagði Sig-
ursteinn. Hönnun umferðaripann-
virkja er í höndum margra aðUa;
Vegagerðar ríkisins, sveitarfélaga,
verkfræðistofa og fleiri. „Hvaða
staðla hinir ýmsu hönnuðir nota
Kja]]aiiim
Herbert Guðmundsson
félagsmálastjóri
Verslunarráðs íslands
veit ég ekki en gmnur minn er sá
að það fari mikið eftir því hvar
hönnuðurinn er menntaður eða
hvað sé auðveldast í framkvæmd
hveiju sinni. Að minnsta kosti sjást
alls konar útfærslur, t.d. á gatna-
mótum. Það er ljóst að þetta veldur
öryggisleysi hjá ökumönnum."
Þetta er harður dómur en öfga-
laus og sannur. Því miður. Ferða-
lag í umferðinni á höfuðborgar-
svæðinu er reynsluheimur ótrúleg-
ustu uppfinninga þar.sem eitt rek-
ur sig á annars hom, ein regla tek-
ur við af annarri, ein tegund gatna-
móta og umferðarljósa við af ann-
arri, umferðarmerkingar á ak-
brautum og gangbrautum em oft
eins og gestaþrautir en iðulega að
fara, koma og fara, að ekki sé
minnst á hina takmarkalausu fjöl-
breytni hraðahindrana.
Ábyrgð og úrbætur
Umferðarkerfið sjálft, hönnun,
gerð og viðhald, er verkefni og á
ábyrgð ríkisins og sveitarfélag-
anna. Það er því „hið opinbera"
sem hefur skapað umferðarkerfið
eins slysalegt og það er sem slíkt
og slíka slysagildm sem það er.
Enginn annar hefur vald á að um-
tuma því til betri vegar. Og mér
er til efs aö annars staðar finnist
nú allt í senn jafn áríðandi, auð-
leyst og ábatasamt verkefni og það
að samstilla hjartslátt umferðar-
innar á landinu með samræmingu
á notkun umferðarleiða, umferðar-
Ijósa og hindrana, sem og sér í lagi
merkinga, leiðarvísa og hraða-
marka á götunum og vegunum
sjálfum þar sem slíkar leiðbeining-
ar blasa við og geta ekki farið fram
hjá neinum vegfaranda.
Skiltaskógurinn er lítils virði án
samsvarandi merkinga á umferð-
aræðunum sjálfum - og þá merk-
inga sem njóta þess skilnings um
tilgang sinn að vera viðvarandi
vegvísar og umgerð umferðarinn-
ar. Hver misbrestur á þessu sviði
býður hættunni heim á vettvangi
þar sem.teflt er um líf og dauða á
hverri mínútu. Trassaskapur í
þessu efni er óveijandi.
5.700 milljónir *
Það umferðarumhverfi sem ríki
og sveitarfélög leggja okkur til, svo
meingaUað sem það er, er ekki að-
eins vettvangur þeirra sem hafa þó
haft tækifæri til þess að átta sig
eitthvað á því að lifa enn af þessi
ósköp. Það er jafnframt uppeldis-
vettvangur nýrra vegfarenda og
ökumanna sem hljóta þannig eld-
skírn sína í agaleysi og geta skír-
skotað til þess að fæstir fari eftir
neinum reglum af því að það sé
ekki hægt nema með höppum og
glöppum. Umferðin á íslandi er í
ógöngum.
Á sama Umferðarþingi og vitnað
hefur verið til hér áður voru birtir
útreikningar Láru Margrétar
Ragnarsdóttur hagfræðings og nú
alþingismanns og Sturlu Arin-
bjarnarsonar læknis um kostnað
þjóðfélagsins af völdum umferðar-
slysa árið 1989. Sé byggt á þeim og
kostnaðartölur framreiknaðar til
dagsins í dag er niðurstaðan þessi:
Umferðarslys á einu ári kosta
okkur 5.700 milljónir króna. Þar af
er eignatjón 2.600 milljónir króna
eða um 45,8%, tekjutap 1.560 mfllj-
ónir króna eða um 27,4% og annað
er slysabætur, tryggingabætur,
kostnaður við læknishjálp og
sjúkravist. En dauða, þjáningar
stórslasaðra og áhyggjur þar við-
komandi verður jafnframt seint
hægt að verðmeta endanlega í
krónum.
Hér er verk að vinna og í boði
mikill árangur fyrir lítið fé - enda
fyrst og fremst þörf á ábyrgð og
Múð í fullri alvöru.
Herbert Guðmundsson
„Ferðalag í umferðinni á höfuðborgar-
svæðinu er reynsluheimur ótrúlegustu
uppfinninga þar sem eitt rekur sig á
annars horn...“