Dagblaðið Vísir - DV - 16.06.1994, Blaðsíða 19

FIMMTUDAGUR 16. JÚNl 1994
19
Frábærar teikningar frá árinu 1914:
Þannig sá Kjarval
í slenska fánann
Veturinn 1913-1914 var ítarlega
flallað í ræðu og riti um nýjan fána
handa íslendingum eftir að ákveðið
hafði verið að konungur gæti með
einfóldum úrskurði ákveðið sérfána
fyrir ísland. Leitað var til almenn-
ings um tillögur að íslenskum fána
og gerðu flestar þeirra tillagna sem
bárust ráð fyrir krossfána í líkingu
við fána Dana, Norðmanna og Svía.
Reyndar höfðu hugmyndir um ís-
lenskan fána verið margar og nokkr-
ar þeirra gerðu ráð fyrir býsna
skrautlegum fána. Á alþingi árið 1885
bar Jón Sigurðsson frá Gautlöndum,
þá þingmaður Suður-Þingeyinga,
fram frumvarp til laga um þjóðfána
fyrir ísland. Atti fáninn að skiptast
í fjóra ferhymda reiti, aðgreinda með
rauðum krossi hvítjöðruðum. Stang-
arreitir áttu að vera rétthymdir og
jafnhliða, sá efri rauður með hvítvun
krossi (danska fánanum), sá neðri
og reitimir fjær stönginni áttu að
vera bláir og á þá markaður hvítur
fálki. Þá gerði flutningsmaður tillögu
um klofinn fána til nota fyrir lands-
stjómina. Frumvarpið var ekki af-
greitt en segja má að úr þessum hug-
myndum hafi verið unnið er sérstök
fánanefnd var skipuð á gamlársdag
árið 1913.
Kjarval og fáninn
Einn þeirra sem létu sig íslenska
fánaim miklu skipta var Jóhannes
S. Kjarval sem var við nám í Kaup-
mannahöfn þennan vetur. Ritaði
hann grein í byrjun janúar um fána-
málið, sem birtist í Reykjavíkurblað-
inu Lögréttu 11. mars 1914. Þar segir
hann m.a.: „í staðinn fyrir að breyta
annarra þjóða fánum og aflaga þá
eigum við að leita að honum í okkar
eigin þjóðarsál og hljótum að finna
hann þar. Að einu leyti má segja að
vér stöndum ver að vígi en þjóðir þær
sem hafa vahð sér fána fyrir löngu.
Það er ekkert eftir handa okkur af
þessum fallegu einfoldu merkjum og
við getum ekki breytt þeim svo að
þau verði fallegri en þau eru. Blá-
hvíti fáninn sem allir þekkja nú orð-
ið svo vel, er ekki okkar þó að litim-
ir séu það.“ Jóhannes Kjarval lét
ekki þar við sitja en ritaði ráðherra
íslands bréf sem dagsett var í Kaup-
mannahöfh 9. janúar 1914.
Bréf til ráðherra
Ráðherra íslands, Hr. H. Hafstein.
Fániim þessi er ég hér með virðing-
arfyllst leyfi mér að senda yður er
ekki jafneinfaldur og flestir mundu
óska, þó er hann sá einasti af þeim
mörgu er ég hef búið til sem ég er
ánægður með. Ég skýri aðferð þá er
ég hefi gjört þennan eftír í grein sem
ég sendi hr. ritstjóra Lögréttu, og
hugsanlegt að fleiri reyni að búa fán-
ann til á þennan hátt og finni hann
ennþá einfaldari en þennan. Þessir
fimm fánar mínir eru teiknaðir með
sömu konstrúktion og eru því í raun-
inni einn fáni, þar sem merkin halda
áfram að hlýða sínu upprunalega
eðli, þrátt fyrir litabreytinguna.
Fyrsta mynd A mundi verða jafndýr
enska Unionfánanum saumuðum
eða þrykktum þó ódýrari í stóru upp-
lagi. Nú hefi ég tekið blárauða litinn
og þann ljósrauða burtu og gjörir það
fánann einfaldari og því mun ódýrari
auk þess sem haldbestu litimir eru
eftir nema ljósmerkið í krossinum
sem verður að vega rauða htinn inn
í þann bláa. Ég hefi hugsað mér örina
út frá stönginni úr bláa htnum úr
bláhvíta fánanum og hina bláu htina
úr fálkadúknum (hér er átt við þá-
verandi skjaldarmerki íslands, sem
var hvítur fálki á bláum feldi) eða
öðrum hreinni ht ef hægt er að fá
hann haldgóðan.
VirðingarfyUst
Jóh. Sv. Kjarval.
Sérstökmerking
í grein sinni í Lögréttu fjallar
Kjarval enn frekar um gerð fánans
og táknmál hans. Þar segir: „Það eru
tíl dulræn merki frá löngu hðnum
öldum sem höfðu sína sérstöku
merkingu eftir þvi hvemig þeim var
snúið og því meira gildi hafa þau sem
um leið em stærðfræðisleg undir-
stöðuatriði flatar- og rúmmálsfræð-
innar, svo sem þríhymingur og
margs konar marghymingar; einnig
em rúnir og vopnamerki; mætti
reyna að stilla þessum merkjum
saman á ýmsa vegu og helst sam-
kynja merkjum í hvem feld.“
Tiílögur Kjarvals em byggðar á
mikilh flatarteikningu og vandað til
allra hlutfaha svo fánamir em allir
ágæta vel hannaðir.
Grundvaharhugmyndimar em
tvær, önnur er hugmyndin um eld-
fjalhð rauða, sem krossinn (maður-
inn) bindur við himinblámann. Út
frá þessari hugmynd em gerðar
þijár tiUögur með mismunandi lit-
um.
Síðari hugmyndin er af' öðrum
toga. Listamaðurinn hugsar sér ör
og sverðsblað sem binda hvort ann-
að. Þótti honum þessi hugmynd síðri
og getur þess á teUcningunni: „... þó
vU ég ekki undirstrika hann sem
nógu góðan“, segir þar. Hann notar
tákn ljóss, þríhyming sem vísar upp,
og myrkurs, þríhyming sem vísar
niður; krossmerkið, sem er tákn
mannsins; feminga, sem tákn tíma-
bils eða tímaskeiða, og ýmis vopna-
tákn. Er því talsverður vandi að ráða
í þá merkingu sem Kjarval las í fána
sinn en hann skýrði hugmyndir sín-
ar svo: „Merkin má tengja og hnýta
saman eftir því hvernig hggur í þeim
en aldrei á þann veginn að þau missi
jafnvægi sitt - eða svo mikið að þau
týni sínu upprunalega eðh.“ .
Hannes Hafstein sendi fánanefnd-

77 ■*'*** i'-
*•’**»’ M-J-r'l
vni, \r- ‘
*tV
Fáninn sem Jóhannes Kjarval teiknaði á námsárum sinum í Kaupmannahöfn var í fimm útgáfum.
(j°hL&sldLsr^-*.
QMSaÁa bfjftrsr, JL^y
O/uaJ. 'fj2) p/feýuJÁr/J
JU-y juj Lofsi (yfÁré
Bréfið sem Kjarval sendi Hannesi Hafstein ráðherra vegna áhuga á is-
lenska fánanum.
inni tUlögur Kjarvals og era þær tí-
undaðar í skýrslu nefndarinnar en
þóttu flóknar (og dýrar því fáninn
var marghtur).
Fánanefndin skUaði okkur þjóð-
fána, sem við höfum sóma af og hefj-
um í öndvegi á lýðveldisafmæli, en
gaman er að kynnast þeirri alúð sem
þessi mikh meistari drátthstar og hta
lagði í tUlögur sínar um frumlegan
íslenskan fána árið 1914.
Glæsilegur
þjóðhá tíðarma tseðill
Kryddlegnir humarhalar
með fersku salati
Andaseyði
Ávaxtaískrap
Rósasteikt lambafillet með fylltum tómati
og cointreau-sósu
ístvenna og ferskir ávextir
Kr. 2.390
Borðapantanir i síma 88 99 67