Dagblaðið Vísir - DV - 14.12.1994, Blaðsíða 14

14
MIÐVIKUDAGUR 14. DESEMBER 1994
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjóri: ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjórar: JÓNAS HARALDSSON og GUÐMUNDUR MAGNÚSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÖLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar: ÞVERHOLTI 11,
blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLTI 14, 105 RVlK. SlMI (91)63 27 00
FAX: Auglýsingar: (91 )63 27 27 - aðrar deildir: (91 )63 29 99
GRÆN NÚMER: Auglýsingar: 99-6272 Áskrift: 99-6270
AKUREYRI: STRANDG. 25. SlMI: (96)25013. BLAÐAM.: (96)26613.
FAX: (96)11605
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
ISAFOLDARPRENTSMIÐJA HF.
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1550 kr. m/vsk.
Verð í lausasölu vfrka daga 150 kr. m/vsk. - Helgarblað 200 kr. m/vsk.
íslensku jólasveinarnir
Viðleitni Þjóðminjasafns íslands til að halda lifi í
gömlu, íslensku jólasveinunum er virðingarverð og verð-
skuldar stuðning og athygli. Jólasveinamir, hvort sem
þeir teljast níu eða þrettán, fleiri eða færri, eru partur
af menningararfleifð okkar og hafa sérstöðu samanborið
við jólasveina annarra þjóða.
Sérkenni íslensku jólasveinanna felast í því að þeir
eru fleiri en einn og eiga sér ólík nöfn. Slíkt þekkist ekki
með öðrum þjóðum. Og þeir eru af allt öðru sauðahúsi
en hinir útlensku sveinar. Þeir eru hrekkjalómar og
bamafælur en ekki barnavinir með fangið fullt af gjöfum
og sælgæti.
í öðmm löndum heita allir jólasveinar Santa Claus
og em í rauninni sama persónan; hrekklaus, gjafmildur
maður í snyrtilegum rauðum síðfrakka, hvítbryddum,
síðskeggjaður með rauða topphúfu. Þessi persóna á sér
rætur í dýrkun heilags Nikulásar.
Nöfn íslensku jólasveinanna em myndræn og hljóm-
mikil: Stekkjarstaur, Bjúgnakrækir, Gáttaþefur, Kerta-
sníkir svo nokkur þekkt dæmi séu nefnd. Færri vita lík-
lega að í heimildum frá fyrri öldum er að fmna á milli
70 og 80 nöfn á íslenskum jólasveinum. Það sýnir að
þeir hafa borið ólík nöfn eftir hémðum og landshlutum.
íslensku jólasveinamir eiga heima uppi á fjöllunum
og þaðan koma þeir til byggða á jólafóstu og skipta sér
niður á bæina. Þeir hverfa svo aftur heim á þrettándan-
um eftir að hafa stundað hrekki sína og margvíslega ósiði.
Rannsóknir Áma Bjömssonar þjóðháttafræðings, sem
hér er stuðst við, benda til þess að útlenski jólasveinninn
vinalegi hafi haslað sér völl til frambúðar hér á landi
um 1930. Þegar 1 lok síðustu aldar-var hins vegar farið
að kynna hann íslendingum. Var hann þá nefndur, jóla-
karlinn“ til aðgreiningar frá íslensku jólasveinunum.
Jólakarlinn sigraði í „ímyndarstríðinu“, sem svo yrði
nefnt nú á dögum, því það er hin alþjóðlega ásýnd hans
sem einkennir íslenskan jólasveinamarkað. En málhefð-
in var svo sterk að nöfn gömlu, íslensku jólasveinanna
liíðu innrásina af. Við getum hrósað happi yfir því.
Hver tími skapar sínar hefðir og sína siði. Gamla
sveitaþjóðfélagið er hðið undir lok og hugmyndaheimur
þess með því. Borgarsamfélag nútímans lifir og hrærist
í allt annarri veröld. Þess vegna er ekkert óeðlilegt við
það að Santa Claus skúli hafa náð fótfestu á íslandi. Og
engin ástæða er til að reyna að stugga við honum.
En þar sem jólakarlinum útlenska tókst ekki og hefur
enn ekki tekist að koma íslensku jólasveinunum fyrir
kattamef er ljóst að í þeim er einhver veigur sem þjóðin
kann að meta. Þeir eru ekki lífvana uppvakningar, eins
og sumt sem reynt er að endurvekja úr fortíðinni, heldur
lifandi hefð í minningum landsmanna og ekki síst bók-
menntum okkar.
Af þessum sökum eiga íslensku jólasveinamir sér til-
verurétt. Og ekki aðeins rétt heldur svo merkhega sér-
stöðu að við getum verið hreykin af þeim. Og hreykin
af sjálfum okkur fyrir að hafa tekist að gæta verðmæta
sem em örhtið framlag th þess að auðga heimsmenning-
una.
Hermt er að Stúfur verði á Ingólfstorgi í dag og á
morgun Þvömsleikir. Og svo koh af kohi fram að jólum.
Við ættum ekki að láta það tækifæri okkur úr greipum
ganga að rækta þjóðlega hefð og kynnast íslensku jóla-
sveinunum, þótt þeir séu hvorki fínir í tauinu né sérlega
prúðir í tah enda synir Grýlu og Leppalúða.
Guðmundur Magnússon
„Þróunin er ör í tæknivæddri læknisfræði," segir Guðmundur m.a. i grein sinni.
Samkeppni um
fjármuni ríkisins
Sameining Borgarspítala og
Landakots er meira en vafasöm.
Viö fyrstu sýn kann mörgum aö
virðast að hér sé um hagræðingu
að ræða. En nánari skoðun málsins
og reynsla annarra þjóða sýnir því
miður allt annað. Tvö svipað stór
sjúkrahús, Landspítalinn og þessi
sameinaði spítali, sem bæði eru
ríkisrekin, lenda eðli málsins sam-
kvæmt í aukinni samkeppni. Fag-
leg samkeppni sjúkrahúsanna
verður samkeppni um bestu lækn-
ana, bestu tækin, bestu aðstöðuna,
samkeppni um sjúklinga. Verka-
skipting heldur ekki nema aö htlu
leyti og minnkandi.
Ríkið borgar allt í okkar kerfi og
keppir því við sjálft sig. Slík sam-
keppni leiðir alltaf til offramboðs.
Þannig verður sú samkeppni,
sem verður milli þessara sjúkra-
húsa, samkeppni um að láta ríkið
borga. Meginhættan er því sú að
heildarkostnaður við spítalakerfið
vaxi. Síðan verði áhrifm þau að
bæði sjúkrahúsin fá of lítið fjár-
magn sem nýtist enn verr vegna
dreifingarinnar og þjónustan
versnar. Niðurstaðan verður því
hin versta fyrir alla, sjúkrahúsin,
sjúklingana og skattborgarana.
Skipulag
sjúkrahúsakerfisins
Þegar litið er á kostnað ríkisins
af heilbrigðismálum sést hversu
mikilvægur rekstur sjúkrahús-
anna er fjárhagslega. Oft er rætt
um gríðarlegan kostnað vegna heil-
brigðismála. En kostnaður vegna
sjúkrahúsanna getur vel verið um
80% af kostnaði ríkisins vegna heil-
brigðismála. Þannig minnir mig að
árið 1992 hafi fjárlög gert ráð fyrir
um 18 milljörðum til heilbrigöis-
mála, þar af 14,3 milljörðum til
reksturs sjúkrahúsanna. Af þess-
um tölum sést aö afar mikilvægt
er að vel takist til um rekstur
sjúkrahúsanna.
í raun er líklega mikilvægast að
KjaUarinn
Guðmundur G.
Þórarinsson
verkfræðingur
taka til endurskipulagningar rekst-
ur sjúkrahúsanna á höfuðborgar-
svæðinu í heild og samhengi. Öll
þessi sjúkrahús þurfa að vinna
saman í skipulagðri heild. í því
skipulagi er sameining einstakra
sjúkrahúsa ekki lykilorðið heldur
eöli lækninga, þróun þeirra og að-
staða.
Læknisfræði og læknisfræði er
ekki lengur það sama. Hátækni-
læknisfræði er nátengd þróun
tækja og tækni. Menn tala jafnvel
um eðlisfræðilæknisfræði. Þróun-
in er ör í tæknivæddri læknis-
fræði. Meðferð verður æ flóknari
og krefst þverfaglegra vinnu-
bragða, krefst þess að æ fleiri mis-
munandi sérfræðingar komi að
meðferðinni. Stundum er því varp-
að fram að um 1000000 manna sam-
félag sé lágmark til að standa und-
ir hátæknisjúkrahúsi. Ella verði
kostnaður óbærilegur, fjöldi að-
gerða of lítill til að viðhalda hæfni
o.s.frv. 260000 manna þjóðfélag get-
ur ekki dreift kröftum sínum á
þessu sviði.
Röng sameining
Á hinn bóginn verða hátækni-
tækin ódýrari með tímanum og
notkun þeirra auðveldari og al-
gengari. Þegar þeim punkti er náð
má dreifa tækjum og þjónustu. Og
einmitt út frá þessum staðreyndum
má skipuleggja sjúkrahúskerfið,
með þrepum þjónustunnar eftir
kostnaði tækja og tíðni meðferða.
Hátæknisjúkrahús, önnur sjúkra-
hús með ákveðinni sérhæfingu,
heilsugæslustöðvar, læknastofur
o.s.frv.
Þróun upplýsingatækni, boð-
skiptatækni, samþætting tölva,
sjálfvirks búnaðar og fjarskipta-
tækni koma auk þess inn í þessa
mynd.
Þegar máhð er skoðað út frá þess-
um sjónarhóli sést að sameining
Landakots og Borgarspítala er
beinlínis röng. Mér segir svo hugur
um að það muni ekki taka menn
mjög mörg ár að átta sig á þessu
en þau ár geta orðið dýr. Þá munu
menn snúa dæminu við reynslunni
ríkari.
Guðmundur G. Þórarinsson
Öll þessi sjúkrahús þurfa að vinna
saman í skipulagðri heild. í því skipu-
lagi er sameining einstakra sjúkrahúsa
ekki lykilorðið heldur eðli lækninga,
þróun þeirra og aðstaða.“
Skoðanir aimarra
Óskýrar línur í sfjórnmálum
„Engin samstaða hefur skapast á milli forystu ASÍ
og VSÍ um stefnuna í kjaramálum. ... Til viðbótar
kemur mikil óvissa á vettvangi stjórnmálanna.
Framboð á vegum Jóhönnu Sigurðardóttur hefur
ruglað pólitísku stöðuna mjög. Erfitt er fyrir menn
að gera sér grein fyrir, hvað við tekur í stjómmálum
eða hver stefna nýrrar ríkisstjómar verður. Verður
Sjálfstæðisflokkur áfram í stjómarforystu eða tekur
vinstri stjórn af einhverri annarri gerð við? Langt
er síðan línur hafa verið svo óskýrar í stjórnmálum."
Úr forystugrein Mbl. 11. des.
Sjúkraliðar og bankastjórar
„Það má til sanns vegar færa, að ríkisbankarnir
hafl verið og séu enn holdgervingar pólitískrar spill-
ingar á íslandi. ... Sighvatur Björgvinsson, við-
skiptaráðherra, hélt blaðamannafund fyrir tæpu ári
og lýsti því karlmannlega yfir, að hann myndi kalla
formenn bankaráða ríkisbankanna á sinn fund og
óska eftir endurskoðun á launakerfi bankastjóranna.
Þeir hafa ekki ennþá virt hann svars, og er það
ömurlegt hlutskipti fyrir ráðherra. Vonandi tekst
Sighvati betur með að halda sjúkrahðunum í skefjum
- það er trúlega viðráðanlegra -verkefni.‘‘
Úr forystugrein Morgunpóstsins 12. des.
í kosningagalla
„Nú á að leggja fram framvarp um nýsköpun í
atvinnulífi, það á að gera úttekt á greiðsluerfiðleik-
um í húsnæðislánakerfinu, það á að fara í aðgerðir
gegn skattsvikum, hefja viðræður vð orkusölufyrir-
tækin um lækkun húshitunarkostnaðar. Allt ber
þetta vott um fálm, þegar kjörtímabilinu er í raun
að ljúka og einn mánuður er eftir af starfstíma Al-
þingis. ... Það er greinilegt að ríkisstjórnin er að
reyna að koma sér upp kosningagalla á aöventunni
til þess að fara ekki í jólaköttinn."
Úr forystugrein Tímans 13. des.