Þjóðviljinn - 28.08.1982, Blaðsíða 18

18 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 28—29. ágúst. 1982.
Framhald af 17. siöu.
sem skein i gegn i skákum hans
var á vissan hátt nýtt og óþekkt
fyrirbrigði.
Frá árinu 1970 og allt fram á
siðustu skákina i einviginu við
Spasski var eins og skákir hans
fengu nýja og dýpri merkingu. t
keppninni Heimurinn — Sovét-
ríkin var hann valinn á 1. borð,
Bent Larsen steig þá á stokk og
krafðist þess að tefla á 1. borði.
öllum á óvart var Fischer hinn
litillátasti og gaf Larsen sætið
eftir. Þess i stað malaði hann
Petrosjan, tefldi siðan á geysi-
sterku mót i Zagreb þar sem hann
vann með miklum yfirburðum.
Þaðan lá leiðin til Buenos Aires
og enn vannst stórsigur. A þingi
FIDE haustið 1970 var ákveðið,
með 35 atkvæðum gegn 32, að
Fischer fengi að tefla á milli-
svæðamótinu á Mallorca, þó með
þvi skilyrði að einn bandarisku
þátttakendanna drægi sig i hlé.
Pal Benkö var talaður til, fékk
reyndar i sárabót ótiltekna upp-
næð i dollurum, Fischer settist að
tafli.
Millisvæðamótinu lauk eins og
vænta mátti. Fischer fékk 18 1/2
vinning og var i allt öðrum klassa
en næstu menn sem fengu 15 vinn-
inga. Þó komst þessi árangur
ekki i hálfkvisti við það sem á
eftir fór. Askorendaeinvígin
fengu lyktir sem löngu eru orðnar
frægar: Fischer — Taimanov 6:0,
Fischer — Larsen 6:0, Fischer —
Petrosjan 6 1/2:2 1/2. Þessar
tölursegja raunar meira en mörg
orð, en nú fór i hönd sá þáttur
skáksögunnar sem hvað flókn-
astur hlýtur að teljast, slagurinn
um hvar halda skyldi einvigið.
Undanfari
einvígishaldsins
Hugmyndir um að halda skyldi
einvigið á Islandi munu hafa
kviknað siðla hausts.
Sjálfsagt hafa margir velt þeim
möguleika fyrir sér og sennilega
jafnmargir gefist upp, bara á þvi
að hugsa um hugmymjina. Ljóst
var að þessi viðburður, fyrsta
einvigi um heimsmeistaratitilinn
utan Sovétrikjanna siðan 1937,
yrði atburður sem ekki gæti sótt
hugmyndir til annarrar viðlika.
Fischer og Petrosjan tefldu um 12
þúsund dollara I lokaeinvigi
Askorendakeppninnar ’71, en
öllum var ljóst að Fischer gerði
sig ekki ánægöan með minna en
100 þús. dollara fyrir sigur i ein-
viginu. Hann bar sig saman viö
Muhammed Ali og fleiri stórstirni
hnefaleikanna og gat engan veg-
inn séð að list sin þyrfti að vera
minna metin i beinhörðum pen-
ingum.
Guðmundur G. Þórarinsson
sem var forseti Skáksambands
Islands á þessum árum hefur sagt
i blaðaviðtölum aö einkum hafi
hann haft hugmyndir sinar um
einvigishaldið frá hálfbróður
sinum, Jóhanni Þóri Jónssyni.
Altént veltu menn málinu fyrir
sér dágóða stund og að fengnu vil-
yrði rikisstjórnar Ólafs Jóhann-
essonar var afráðið að senda inn
tilboð. Þegar tilboðin voru opnuð i
Amsterdam 3. janúar höfðu 15 til-
boðborist. Hæsta tilboðið kom frá
Belgrad og hljóðaði það uppá 152
þús. dollara. Buenos Aires kom i
næsta sæti með 150 þús. dollara,
en auðsýnt þótti að þvi tilboði yrði
aldrei tekið af Sovétmönnum þar
sem einvigi Fischers og Petrosj-
an hafði einmitt farið fram þar i
borg. Reykjavik kom næst með
125 þús. dollara og þar að auki
60% af nettótekjum þess sem
Skáksambandið fengi fyrir sjón-
vörpun og kvikmyndir fyrir ein-
vigið. Lægri á blaði komu svo
borgir eins og Sar.ijevo, Amster-
dam, Chicago, Zurich, Montreal
og Aþena. Lægsta tilboðið kom
frá Bogota i Kolúmbiu og hljóðaði
það uppá litla 40 þús. dali.
Viðstaddir opnun tilboðanna
voru þeir Guðmundur G.
Þórarinsson og Freysteinn heit-
inn Þorbergsson. Seinna slettist
ærlega uppá vmskapinn meöal
þeirra svo úr vai' ’vigar blaða-
deilur. Freysteinn ,t allmargar
greinar undir heitinu Freysteinn
Grettisfang, þar sem hann deildi
Robert Fischer heimsmeistari i skák:
Rauf 24 ára
veldi Rússanna
Spassky gaf 21. skákina án frekari taflmennsku
og Fischer var ákaft hylltur í Laugardalshöll
Krýndur heimsmeistari. Fischer gerði strax
athugasemd við það, að nafn hans var ekki skráð
á gullpeninginn scm hann fékk í verðlaun.
hart á Guðmund og stjórn skák-
sambandsins.
Það var greinilegt alveg frá
þeim degi er tilboöin lægju fyrir
að Júgóslavar og Islendingar
myndu berjast um að fá að halda
einvigið. Skömmu eftir að tilboðin
lágu fyrir sendu keppendurnir inn
óskalista sinn. Þeim var gert að
nefna þrjá staði og varð niður-
staöa þeirra þessi. Belgrad, Sara-
jevo og Buenos Aires voru efst á
lista hjá Fischer en Spasski setti
Reykjavik i efsta sæti þá Amster-
dam og siðan Dortmund.
A þessum tima ferðaðist áskor-
andinn Fischer viða um heim og
kynnti sér aðstæður. Hann heims-
ótti m.a. Island og þar með talið
Reykjavikurskákmótið 1972. I 1.
umferð þess móts mætti hann i
salinn ásamt Guðmundi G.
Þórarinssyni forseta Sí og varð
litið á skák sem þeir tefldu Ray-
mond Keene hinn enski og Sovét-
maðurinn Leonid Stein. A auga-
bragði sá Fischer vinningsleið
fyrir Keene og mun hafa sagt
Guðmundi að stutt væri i það að
Stein yrði að hefjast upp. 1 sömu
mund var komið upp spjaldi á
sýningarborðið. „Gaf Stein,”
spurði Fischer. Nei, þeir sömdu
jafntefli, var svarið. Við það gekk
meistarinn úr salnum.
Þegar það lá fyrir að einungis
Islendingar og Júgóslavar ættu i
baráttu um einvigishaldið fóru
að berast ýmsar óvæntar kröfur
frá hendi Fischers. Hann vildi t.d.
að keppendur fengju i sinn hlut
allt að 30% af tekjum miðasöl-
unnar. Edmundson, þáverandi
forseti bandariska skáksam-
bandsins gerði á þessum timum
allt aðra samninga fyrir Fischer
og þegar áskorandinn komst að
þvi svipti hann Edmundson öllu
umboði. A þessum timum höfðu
Islendingar og Júgóslavar gert
með sér samkomulag þess efnis
að fyrri hluti einvigisins færi
fram i Júgóslaviu, en seinni hlut-
inn á Islandi.
Kröfuharka Fischers, bólusótt i
Júgóslaviu, kröfur banka þar i
landi um tryggingar og margt
fleira varð til þess að Júgóslavar
drógu sig út úr myndinni. Islend-
ingar sátu eftir með einvigis-
haldið.
Sovétmenn voru hæstánægðir
með þær málalyktir og sam-
þykktu strax að einvigið yrði
haldið i Reykjavik. Fischer var
tregari en lét sinn hlut eftir á
elleftu stundu.
Heimsmeistarinn kom til
tslands 21. júni, hálfum mánuði
áður en einvigið átti að hefjast. Sá
er háttur sovéskra þegar mikil-
væg keppni er á annað borð.
Spasski vildi gefa sér góðan tima
til að venjast iofstlaginu, hinum
björtu nóttum, mataræöinu og
öllum öðrum aðstæðum. Með
honum komu þeir Efim Geller,
margreyndur stórmeistari og
fyrrverandi körfuboltahetja,
nokkuð sem menn áttu erfitt með
að trúa þar sem blessaður
maðurinn var smávaxinn, liktist,
að þvi er mörgum fannst bónda úr
Skagafirðinum, glaðbeittur
maður á miðjum aldri með vagg-
andi göngulag. Aörir i sendi-
nefndinni voru Krogius og Ivo
Nei, báðir góðir vinir Spasskis.
A Fischer bólaði hinsvegar
ekkert. Frá hótelherbergi i New
York hélt hann uppi látlausum
smáskæruhernaði gegn Skák-
sambandi Islands. ,,Ég vil að
keppendur fái 30% brúttó — að-
gangseyris og 60% af aögangs-
eyrinum,” var haft eftir honum.
Þegar einvigið nálgaðist fóru
menn heldur betur að ókyrrast.
Fischer sat við sinn keip og sýndi
ekki á sér neitt fararsnið.
Það kann að vera að það hafi
verið fyrir pressu frá bandarisk-
um fjölmiðlum eða frá Hvita hús-
inu sem Fischer hélt af stað út á
Kennedyflugvöll eina kvöld-
stund seint i júni. 1 leiðurum „The
New York Times” var lagt hart
aö áskorandanum að fara og láta
pex sitt um peningamál liggja
niöri. 1 sjónvarps- og útvarps-
fréttum féllu fréttir af bandarisku
forsetakosningunum algerlega i
skuggann af fréttum af Fischer.
Kissinger, ráðgjafi Nixons,
hringdi i Fischer og hvatti hann
til fararinnar. Hann var mættur
út á völl, flugvélin beið með 14
frátekin sæti. Ekki er vitað
nákvæmlega hvaö gerðist, frétta-
menn voru harðir atgöngu og ein-
hver vandamál varðandi flutning
á farangri Fischers skutu upp
kollinum. 1 öllu falli fór vélin af
stað til Islands án Fischers.
Meistarinn fór aftur i hvarf og nú
rann upp sá dagur aö einvigið
skyldi hefjast.
Setningarathöfn fór fram án
Fischers og mun hafa verið með
dauflegra móti. Óvissan og
spennan tók sinn toll. Þegar
Fischer var svo ekki mættur til að
tefla 1. skákina var úr vöndu að
ráða. Eftir mikið japl, jaml og
fuður tók Euwe þá ákvörðun aö
Fischer fengi tveggja daga frest,
þó án þess að Fischer bæði um
slikt. Frá honum bárust þau
skilaboð að hann kæmi ekki til
landsins fyrr en gengið væri að
kröfum hans.
Jim Stater
Þegar öll sund virtust lokuð
kom sú tilkynning frá enskum
kaupsýslumanni, Jim Slater að
nafni aö hann hefði ákveðið að
tvöfalda verðlaunaupphæðina. 1
stað þess að teflt væri um 125 þús.
dollara var upphæðin nú orðin 250
þús. dollarar. Kissinger hringdi
aftur I Fischer og skirskotaði til
hagsmuna bandarisku þjóðarinn-
ar og Fischer sló til.
Hann mætti á Keflavikurflug-
völl eldsnemma morguns þann 4.
júli. Þar beið hans herskari
fréttamanna, sem flestir hverjir
höfðu mætt þarna margsinnis
áður.
Það var vist dálitið erfitt fyrir
menn aö trúa þvi að Fischer væri
virkilega kominn. Menn horfðu á
flugvélina, rétt eins og þeir trúðu
þvi ekki að þar inni væri Fischer.
Friðrik Ólafsson gekk upp land-
ganginn og fór inn I vélina.
Skömmu siðar birtist Fischer,
geystist niður, tók ekki eftir Guð-
mundi G. Þórarinssyni sem beið
hans með útrétta höndina.
Guömundur þreif i meistarann,
sem siðan vatt sér inni nærliggj-
andi leigubil. Að þvl búnu var allt
sett af stað, leigubillinn þaut i átt
að DAS-húsinu, sem átti aö hýsa
Fischer, á lOOkilómetra hraða. A
undan fóru tveir lögreglumenn á
mótorhjólum, eins og titt er þegar
þjóðhöfðingjar koma i heimsókn.
Einvigið gat hafist.
Ekki er það meiningin að fara
náiö út i þann skripaleik sem á
eftir fylgdi. Eftir að Euwe og
Fischer höfðu báðir beðist opin-
berlega afsökunar, tóku við hat-
rammar deilur um kvikmynda-
tökur af einviginu. Tveir kvik-
myndatökuturnar sem banda-
riskur kvikmyndatökumaður
Chester Fox, hafði komið fyrir
stungu i augun á Fischer og linnti
hann ekki látum fyrr en þeir voru
fjarlægöir. Til þess aö ná fram
markmiðum sinum i þeim efnum
lét hann svo litið að mæta ekki i 2.
skák einvigisins eftir aö hafa
tapað 1. skák. Enn virtist einvigið
vera að sigla i strand. Fischer átti
bókað far til New York og flestir
virtust álita aö einvigið væri úr
sögunni. Þegar sú hugmynd kom
fram að 3. skákin skyldi tefld á
afviknum stað, án áhorfenda,
rofaöi aftur til. Spasski hefur
siðar sagt að það hafi veriö stór-
felld sálfræðileg mistök af sinni
hálfu að samþykkja að tefla I
borðtennisherberginu marg-
fræga. Þar tókst Fischer að finna
sig. Hann tefldi einhverja stór-
kostlegustu skák sem saga
heimsmeistarakeppninnar þekkir
og vann frækinn sigur. Eftir að
kvikmyndatökumálin höfðu verið
leyst tók einvigið að falla i eðli-
legan jarðveg. Brátt kom i ljós að
Fischer var alger ofjarl Spasskis.
Spasski fékk að sönnu dágott for-
skot, 2:0, en þegar 5 skákum var
lokið var staðan jöfn 2 1/2:2 1/2. I
6. skák komst Fischer yfir og
þegar 10 skákir höfu verið tefldar
var staðan orðin 6 1/2:3 1/2.
Sæmundur Pálsson var sá
maður sem Fischer stólaði á i
nánast öllu sem viðkom einvig-
inu. Ekki einasta var Sæmundur
félagi hans heldur aðstoðarmaður
og lifvörður. Þeir fóru saman i
sund, laxveiðar, feröuðust vitt og
breitt um landið, kepptu i keilu-
spili, Sæmundur sá um að vekja
Fischer fyrir hverja skák, en sá
háttur Fischers að fara ekki að
sofa fyrr en undir morgunn og
vakna um 5 leytið, þótti mörgum
ansi sérkennilegur. Það er alveg
klárt mál að hjálp Sæma, eins og
Fischer kallaði hann venjulega,
reyndist þung á metunum.
Eftir aö Fischer náði þriggja
vinninga forskoti slakaði hann
örlitið á. Spasski minnkaði mun-
inn niður i tvo vinninga með sigri
i 11. skákinni, en Fischer jók aftur
forskotið i 13. skák. Slðan tóku
við 7 jáfntefli i röð og 21. skákina
vann Fischer Lokaniðurstaðan
varð þvi 12 1/2:8 1/2 .
Þjóðhetja
Eftir sigurinn var Fischer i
félagi með sundmeistaranum
Mark Spitz einskonar þjóðhetja i
heimalandi sinu. Hann kom til
Bandarikjanna nokkrum vikum
eftir að einviginu lauk. Þar var
honum sýndur margvislegur
sómi. Hann kom fram i skemmti-
þætti Bob Hope ásamt Spitz og
Lindsay borgarstjóri i New York
hélt honum dýrlegar veislur. Með
i förinni var Sæmundur Pálsson
en hann dvaldist með Fischer i
eina þrjá mánuði eftir að ein-
viginu lauk. Hvarvetna var þeim
tekið með kostum og kynjum, en
sá grunur læddist þó að sumum
aö veislufagnaður væri ekki að
hans skapi. „I like winners,”
sagði Nixon og bauð þeim félög-
um i Hvita húsiö. Fischer hafnaði
boðinu.
Spasski átti ekki sjö dagana
sæla eftir einvigið. Þegar hann
kom til Moskvu tóku aðeins örfáir
vinir og kunningjar á móti
honum. Fyrsta kastið eftir ein-
vigið var honum t.d. meinuð þátt-
taka á sterku alþjóðlegu skák-
móti i Bendarikjunum. Skömmu
eftir einvigið skildi hann við konu
sina Larissu og 1975 komst hann
aftur i heimsfréttirnar vegna
tregðu sovéskra yfirvalda til að
leyfa honum að giftast frönskum
diplómat, Marinu. Hann hefur
eiginlega aldrei náð sér á strik
eftir tapið.
Hvar er Fischer?
Eftir einvigið við Spasski komu
fram hugmyndir um að þeir
félagar tefldu annað einvigi, en
ekkert varð úr. Fischer kom litið
fram opinberlega, sást á skák-
mótinu i San Antonio sem vell-
auðugur kjúklingaframleiðandi.*
hélt seint um haust 1972. Hann
þáði boð frá forseta Filippseyja,
Marcos, um að heimsækja sterkt
mót sem haldið var i Manila sum-
arið 1973. Að ööru leyti spurðist
litið til hans.
Skömmu eftir komuna frá
Islandi ánafnaði hann sértrúar-
flokki I Kaliforniu dágóðan hlut af
verðlaunafé sinu, eitthvað i
kringum 60 þúsund dollara og
fékk i staöinn VlP-meðferð i bú-
stöðum sérstrúarflokksins sem er
rekinn eins og hvert annað gróða-
fyrirtæki I Bandarikjunum. Hann
fluttist frá sértrúarflokknum eftir
aö hafa lent I harðvitugum deilum
við leiðtoga flokksins, Armstrong
að nafni. Mun Fischer hafa gefið
litið I þann mann I blaðaviðtali, en
viötal þetta birtist reyndar I
heimildarleysi og varð úr mikið
mál. Mun Fischer hafa komist i
kast við lögregluna I fyrsta sinn á
ævinni fyrir vikið.
Fjölmargartilraunir hafa verið
geröar til þess að fá hann að tafli.
Samkvæmt reglum FIDE átti
hann að verja heimsmeistaratitil
sinn árið 1975, en rétt eins og fyrir
einvigið 1972, varð kröfuharka
hans til þess að einvigið var sett i
alvarlega hættu og loks fór svo að
ekkert varö úr þvi. Ekki voru það
peningamálin sem settu einvigis-
haldiö i tvisýna stöðu, þvi Filipps-
eyingar höfðu samþykkt að
leggja fram 5 miljón dollara i
verölaunafé fyrir keppendur.
Fischer sendi inná þing FIDE
1974 kröfulista um væntanlegt
einvigi og hafði listinn að geyma
900 atriði. Oll þessi atriði nema
eitt voru samþykkt og Fischer
tefldi þvi ekki.
Þeir Fischer og Karpov hafa
margsinnis hist, á Spáni i Japan
og Bandarlkjunumm. 1 sendiráði
Filippseyja hefur i tvigang legið
fram samningsuppkast og i
a.m.k. annað skiptið voru mál
afar nærri þvi að fá góðan endi
þegar upp úr slitnaði. Það mun
einkum hafa setið i Karpov, að i
sliku einvigi myndi Fischer bera
titilinn „heimsmeistari I skák”.
Það er vitaskuld harmleikur út
af fyrir sig að Fischer skuli ekki
hafa teflt neitt siðan „Einvigi
aldarinnar” lauk. Til þess kunna
að liggja margar ástæður, sem
sumar hverjar hljóta að liggja
hjá honum sjálfum. Hinu mega
menn ekki gleyma, a.m.k. ekki
þeir sem meta skáklistina ein-
hvers, að þessi göfuga iþrótt
verður aldrei söm og jöfn eftir
framgöngu Fischers. Skákmenn
geta þakkað honum fyrir marg-
háttaða leiðréttingu sinna mála.
Fischer mun nú búa i Pasadena
i Bandarikjunum hjá móður sinni
og roskinni konu, Claudiu að
nafni, en hún mun sjá um flest
mál fyrir hann. Kunnugir segja
hann stauraðan, en þó mun hann
hafa talsverðar tekjur af þeirri
einu skákbók sem hann ritaði, „60
minnisverðar skákir”.
Bók sem hefur að geyma allar
þær skákir sem hann tefldi á ferli
sinum selst einnig grimmt. Gall-
inn er bara sá að Fischer sjálfur
fær ekki sent fyrir lifsstarf sitt,
heldur litlir karlar sem höfðu vit
á þvl að safna skákum hans þegar
sýnt var hvilikur afburðamaður
var þarna á ferö.