Þjóðviljinn - 17.06.1983, Blaðsíða 6

6 SÍÐA'— ÞJÓÐVILJINN t'fesiud'agur it. júní ÍíÍ83
DJÚÐVIUINN
Málgagn sósíalisma, verkalýðshreyf-
ingar og þjóðfrelsis
Útgefandi: Útgáfufélag Pjóöviljans.
Framkvæmdastióri: Guörún Guömundsdóttir
Ritstjórar: Árni Bergmann, Einar Karl Haraldsson, Kjartan Olafssen.
ritstjórnargrein
Umsjónarmaður Sunnudagsblaös: Guöjón Friöriksson.
Auglýsingastjóri: Sigríöur H. Sigurbjörnsdóttir.
Afgreiðslustjóri: Baldur Jónasson.
Afgreiðsla: Bára Síguröardóttir, Kristín Pétursdóttir.
Blaðamenn: Auður Styrkársdóttir, Álfheiöur Ingadóttir, Helgi Ólafsson,
Lúövík Geirsson, fylagnús H. Gíslason, Ólafur Gíslason,
Óskar Guömundsson, Sigurdór Sigurdórsson, Valþór Hlöðversson.
íþróttafréttaritari: Víðir Sigurösson.
Utlit og hönnun: Helga Garöarsdótfir, Guöjón Sveinbjörnsson.
Ljósmyndir: Einar Karlsson, Atli Arason.
Handrita- og prófarkalestur: Andrea Jónsdóttir, Elías Mar.
Auglýsingar: Áslaug Jóhannesdóttir, Ólafur Þ. Jónsson.
úr aimanakánu
Skrifstofa: Guörún Guðvarðardóttir, Jóhannes Harðarson.
Simavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, Sæunn Óladóttir.
Húsmóðir: Bergljót Guöjónsdóttir.
Bílstjóri: Sigrún Báröardóttir.
Innheimtumenn: Brynjólfur Vilhjálmsson. Gunnar Sigurmundsson.
Ólafur Björnsson.
Pökkun: Anney B. Sveinsdóttir, Halla Pálsdóttir, Karen Jónsdóttir
Útkeyrsla, afgreiðsla og auglýsingar:
Síöumúla 6, Reykjavík, sími 81333.
Umbrot og setning: Prent.
Prentun: Blaöaprent h.f.
Sú kemur tíð
• í ræðu sinni í dag mun forsætisráðherrann ekki minnast á
nauðsyn þess að losna við bandaríska herinn úr landinu.
Hann mun heldur ekki hafa orð á því að íslendingar eigi að
segja sig úr hernaðarbandalaginu, NATO. Þaðan af síður
mun hann eyða nokkrum orðum að því að aukin ítök Alu-
suisse geti orðið til þess að stofna sjálfstæði þjóðarinnar í
hættu. Þar verður ekki rætt um nauðsyn þess að standa á
verði gegn aronskunni, en sem kunnugt er var það eitt fyrsta
verk utanríkisráðherra Steingríms Hermannssonar að panta
hjá bandarísku stjórninni aukið fjármagn í íslenskt sam-
göngumannvirki - flugstöðina frægu. Bendir allt til þess að
um það sé alger samstaða í stjórnarliðinu þó að menn greini
þar á um margt. Þá verður þess sjálfsagt ekki getið í ræðu
forsætisráðherrans að Framsóknarflokkurinn og Geir Hall-
grímsson ætia nú að hefja framkvæmdir í Helguvík. Þar á að
veita bandarísku herstöðinni á Miðnesheiði aðgang að hern-
aðarhöfn sem ekki hefur verið um að ræða áður.
• í ræðu forsætisráðherrans verður þess heldur ekki minnst
að Alþingi er nú hundsað með hrokafyllri hætti en nokkru
sinni fyrr. Eina þingið sem nú situr er alþingi götunnar sem
sendir frá sér óhjákvæmilegar ályktanir í tilefni af kaupráni
ríkisstjórnarinnar. Meirihluti alþingismanna hefur óskað
eftir því að fá að hefja störf á Alþingi, en forsætisráðherra
hefur neitað því. Þetta kallar formaður þingflokks Sjálfstæð-
isflokksins fyrirlitningu á störfum alþingismanna- aðrir hafa
haft önnur orð, ekki mikið mildari en fljótfærnislegar yfirlýs-
ingar forsætisráðherra um að þing megi ekki koma saman.
Það má einnig vera nokkurt umhugsunarefni á þessum degi
hvernig ný ríkisstjórn hegðar sér gagnvart stjórnarandstöð-
unni við skipan nefnda sem fjalla eiga um orkumál - þar
er stjórnarandstöðunni boðið að halda sig utan dyra þannig
að stjórnarliðið eitt geti farið sínu fram. Verður þessi afstaða
ekki skilin öðru vísi en svo að stjórnarliðið óski eftir því að
vera utan samráðs um orkumál er núverandi stjórnarflokkar
j lenda í stjórnarandstöðu sem kann að vera áður en langur
í tími líður. Vinnubrögðin í orkumálum og framkoman við
stjórnarandstöðuna minnir á kaldastríðstímann þar sem
einskonar galdrabrennuhugarfar einkenndi stjórnarhætti
landsins.
• En nú er þjóðhátíð. Á þjóðhátíð minnumst við liðinna
alda og áratuga. Við minnumst þess er forfeður okkar og
mæður brutu af sér hlekki nýlendukúgunar eftir sjö aldir.
Við minnumst þess hver sigur vannst 17. júní 1944 og við
vildum mörg miklu heldur hafa lifað þann dag til þess að
skynja fögnuð þjóðarinnar yfir stærsta sigri sögunnar í þessu
landi. Yfirgnæfandi meirihluti þjóðarinnar er kominn til vits
og ára eftir stofnun lýðveldis og man því ekki nema af vörum
foreldra sinna hvað gerðist á þessum mikla degi í sögu lands
og þjóðar. Þess vegna er þeim mun nauðsynlegra að vera vel
á verði. Þrátt fyrir skilningsleysi núverandi ríkisstjórnar á
nauðsyn sjálfstæðisbaráttunnar ber að mæta þeirri
staðreynd með því að safna liði til nýrrar sóknar áður en
unnið hefur verið óbætanlegt tjón á sjálfstæði landsins.
Ríkisstjórnin heldur því fram að hún sé að treysta sjálfstæðið
með efnhagsaðgerðum sínum. Það er rangt. Ríkisstjórn sem
stuðlar að atvinnuleysi grefur undan sjálfstæði þjóðarinnar
og ýtir af stað landflótta. Þannig missa landsmenn trú á getu
þjóðarinnar til þess að lifa sjálfstæðu lífi í þessu Iandi, en sú
trú er einmitt snar þáttur þeirrar hugsjónar sem forðum tíð
herti menn til baráttu við vald sem virtist óviðráðanlegt.
• Því miður horfir því ekki vel á þessum þjóðhátíðardegi
þegar lýðveldið er 39 ára. Þó mun úr rætast ef vel er unnið og
hafist handa hið fyrsta. Þá þarf að leggja alla áherslu á það að
börn okkar og barnabörn skynji og skilji söguna svo næmum
skilningi að Islandsbyggð verði ekki framar öðrum þjóðum
háð enn frekar en nú er. „Land, þjóð og tunga, þrenning
sönn og ein. Þér var ég gefin barn við móðurkné“. Þar er sú
þrenning sem best dugar með hugsjónum jafnréttis til þess
að skapa skilning þannig að aldrei aftur komist hér til valda í
landinu ríkisstjórn sem fer tröllahöndum um sjálft fjöreggið.
Hér þarf að skapa grundvöll fyrir ríkisstjórn og pólitíska
samfylkingu sem hefur þjóðfrelsið í öndvegi. Sú kemur tíð.
Svavar Gestsson
Marshall Benjamín Eiríksson
Marshall-
aðstoðin
S.l. þriðjudagskvöld settist ég
niður við útvarpstækið mitt til að
hlusta á fyrri hluta útvarpsþáttar
um þátttöku íslendinga í svokall-
aðri Marshallhjálp Bandaríkj-
anna eftir seinni styrjöld. í þess-
um fyrri hluta var aðallega rakinn
aðdragandi Marshallhjálpar og
viðbrögð innanlands og utan.
Sjálfum hefur mér um langt skeið
þótt þessi hjálp vera einhver at-
hyglisverðasti sögulegi atburður-
inn eftir að hildarleik stríðsins
lauk og hún hefur örugglega átt
meginþátt í að móta heimsmynd
okkar tíma, ekki síst hér í Evr-
ópu. Hún endurreisti hið kapítal-
íska kerfi sem var í rúst eftir
stríðið, tryggði forræði Banda-
ríkjamanna í fjármálum og hern-
aði á Vesturlöndum og átti sinn
þátt í að járntjaldið var dregið um
þvera Evrópu. Mig langar því að
fara nokkrum orðum um Island
og Marshallaðstoðina, einkum
vegna þess að mér fannst sjónar-
mið stjórnanda fyrrgreinds þáttar
vera full-bláeyg og gamallar kald-
astríðssagnfræði gæta um of.
Hinn yfirlýsti tilgangur Mars-
hallaðstoðarinnar var að endur-
reisa stríðshrjáða Evrópu og að
skapa þurfi þær aðstæður að
komið verði aftur á fót eða við-
haldið „grundvallarreglum ein-
staklingsfrelsis, frjálsu stjórn-
skipulagi og sönnu sjálfstæði í
ríkjum Evrópu", eins og það hét.
Því var aldrei haldið leyndu að
tilgangurinn væri pólitískur.
Hjálpin var veitt með ákveðnum
skilyrðum og var hún því ekki
aðeins hjálp eða aðstoð heldur
stálhörð viðskipti.
Og hvers vegna hlutu íslend-
ingar aðstoð? Stríðsátökin náðu,
aldrei til íslands þannig að hér
yrði barist eða valdið tjóni á
mannvirkjum. Að vísu misstum
við allmörg skip á höfunum, en
þegar hér var komið sögu vorum
við búin að kaupa um 30 nýja
togara fyrir stríðsgróða auk ann-
arrar endurnýjunar í atvinnulíf-
inu. Við vorum því síður en svo
stríðshrjáð þjóð miðað við flestar
Evrópuþjóðir. Þvert á móti
höfðum við grætt á stríðínu. Þess
vegna er það mjög athyglisvert að
Marshallfé sem gefið var hingað
var meira að tiltölu en til nokkurs
annars ríkis. Suður-Ameríka
hafði líka sloppið við stríðið og
þar voru margar þjóðir í sárustu
fátækt. Þangað var engin Mars-
hallaðstoð veitt. Hvers vegna?
Svarið er auðvitað það að í S-
Guðjón
Friðriksson
skrifar
Ameríku höfðu Bandaríkjamenn
öll þau ítök sem þeir vildu en á
íslandi þurftu þeir að kaupa svo-
lítið. Það var gert með Marshall-
aðstoðinni.
í stríðslok þóttust íslendingar
hafa hlotið frelsi. Þeir höfðu hrist
hinn danska klafa af sér, voru
stoltir og ákveðnir í að lifa frjáls-
ir. Stolt og lítil eyþjóð við ysta
haf. Þeir áttuðu sig ekki á því að
þeir voru komnir í hernaðarlega
þjóðbraut. Bandaríkin og So-
vétríkin voru um þessar mundir
að keppast við að slá skjaldborg
um sig. Litlu þjóðirnar sem iágu
næst stórveldunum urðu - með
góðu eða illu - að vera stuðpúði
þeirra. Þær áttu að vera útverðir í
nýju ógnarjafnvægi. fsland var
þannig ákaflega mikilvægur út-
vörður fyrir Bandaríkin. Það
þurfti því að breyta hugarfari
hdnnar nýfrjálsu þjóðar.
Murshallaðstoðin var veitt ís-
lendingum skv. samningi í júlí
1948. Skilyrðin voru þau að
Bandaríkjamenn fengju fullan
íhlutunarrétt um ráðstöfun fjár-
ins. Á næstu árum voru þeir því
eins konar yfirskoðunarmenn ís-
lenskra fjármála. Varðmaður
þeirra í íslensku fjármálalífi var
Benjamín Eiríksson, bandarískt
menntaður hagfræðingur.
Mikill hluti fjárins var notaður
tíl að opna ísland fyrir amerískri
neysluvöru. Einnig voru Sogs- og
Laxárvirkjanir og Áburðarverk-
smiðjan reistar fyrir féð. Þetta
var auðvitað mikilvægt fyrir ís-
lenskt efnahagsiíf. En það var
Iíka keypt dýru verði. Æ sér til
gjöf gjalda.
Stofnaður var svokallaður
Mótvirðissjóður en í hann lögðu
Bandaríkjamenn háa upphæð
dollara gegn því að íslendingar
legðu fram jafn háa upphæð ís-
lenskra króna. Þessi sjóður var
ætlaður til kaupa á bandarískum
vörum, svo sem sígarettum og
bílum, og gátu því íslendingar
keypt hluta þeirra fyrir íslenskan
gjaldeyri. Það var hagstætt.
Bandaríkjamenn fengu hins veg-
ar yfir 5% þessa sjóðs til frjálsra
afnota á íslandi. Þanniggátu þeir .
valsað með íslenska peninga á ís-
lensku landi og þeir hafa aldrei
gert grein fyrir því hvernig þeir
notuðu þá. Það má hins vegar
telja öruggt að þeir hafa fyrst og
fremst notað þá til undirróðurs,
til að kaupa menn og til að púkka
undir þá aðila sem voru þeim
hliðhollir, svo sem fjölmiðla,
verkalýðsfélögo.fl. Morgunblað-
ið hefur örugglega fengið sinn.
skammt.
Á fyrstu árum Marshall-
aðstoðarinnar var framlag fs-
lendinga til Mótvirðissjóðsins svo'
hátt að lítið fé var afgangs í bönk-
um til að lána íslenskum atvinnu-
vegum og fjármagna íbúðabygg-
ingar. Auk þess voru settar
strangar reglur um fjárfestingu
skv. skilyrðum Bandaríkja-
manna. Við urðum að hætta við
ýmsa erlenda markaði, sem áður
höfðu reynst hagstæðir og beina
viðskiptum okkar til ákveðinna
aðila. Þetta allt leiddi til kreppu í
íslensku atvinnulífi og atvinnu-
leysis. Við urðum háðari og
háðari bandarísku fjármagni.
Marshallárin á íslandi 1948-54
eru einhver þau verstu eftir stríð.
Þegar hér var komið sögu var
eftirleikurinn auðveldur. Varnir
hinnar nýfrjálsu þjóðar voru
brostnar. Ráðamenn, sem voru
sokknir í kaf í hvers kyns fjármál-
aspillingu, tengda bandarísku
gjafafé, höfðu ekki viðstöðu þeg-
ar kné var látið fylgja með banda-
rískar herstöðvar á íslandi og
þjóðin sjálf var ekki spurð.
Verðið sem við keyptum Mars-
hallaðstoðina fyrir var bandarískt
víghreiður á íslandi. Það er ekki
ætlað sem vörn fyrir íslendinga
heldur útvarðstöð fyrir Banda-
rfkin, stuðpúði fyrir stórveldið og
eftirlitsstöð með ferðum Sovét-
manna. Þess vegna verður skotið
á okkur ef til kjarnorkustyrjaldar
kemur. Það er verðið.