Þjóðviljinn - 17.06.1983, Blaðsíða 10

10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 17. júnl 1983
Úr austurendanum. Þar var lítið
þorp á fyrri hluta aldarinnar og
iðandi athafnalíf. Ljósm.: eik.
í ár verður
Fjölbreytt landslag og gróðurfar er
í Viðey.
VIÐEY
perlu viö bæjardyr Reykvíkinga
Um næstu helgi eða nánar
tiltekið laugardaginn 25. júní
verðursumarferð
Alþýðubandalagsins farin
og að þessu sinni verður
ekki um langa rútferð að
ræða eins og oftast áður
heldurverður
Jónsmessuhátíð í Viðey með
pomp og pragt. Viðey er með
stærstu eyjum landsins og
ótrúlega fjölbreytt að
landslagi auk þess sem hún
ereinhvermerkasti
sögustaður fandsins. Hún er
eins og ósnert perla rétt við
bæjardyr Reykvíkinga. Þar
eru hólar og hæðir, klettar,
fallegar fjörur, móar, mýrar
og fögur tún. Þar verður því
hægt að dvelja allan daginn
við náttúruskoðun, söng,
leik og samveru. Fróðir
menn munu segja frá sögu
staðarins, örnefnum og
náttúru og verður nánar
auglýst hverjir þeir verða
eftir helgi. Þá verður stórt
útigrill þar sem fólk getur
steikt matinn sinn og
listamenn skemmta. Ætlast
er til að fólk nesti sig sjálft en
Hafsteinn Sveinsson ferjar
mannskapinn úr Sundahöfn
og yfir sundið kl. 10 og 10.30.
Bátur hans tekur um 100
manns í einu og ætla má að
hann fari nokkrar ferðir.
Síðan geta menn valið um
heimferðartíma milli 17 og 18
eða 20 og 21. Miðar í ferðina
kosta 150 krónur en ókeypis
er fyrir börn 12 ára og yngri.
Innifalið í miðaverðinu er
ferjugjald, allt sem tilheyrir
útigrillinu (nema hnífapör)
o.fl. Miöarnir verða seldir í
skrifstofu
Alþýðubandalagsins á
Hverf isgötu 105 f rá og með
mánudegi. Hér verður
lauslega sagt frá Viðey.
Á fyrri tímum var Viðey einkum
fræg fyrir hið vellauðuga klaustur
sem þar var stofnað 1226 og stóð
allt til siðaskipta. Það var talið
ríkasta klaustur landsins og átti t.d.
meginþorra jarða á Suðurnesjum.
Mikil helgi var á Viðey og sóttust
menn víða að eftir að fá greftrun á
staðnum og borguðu fyrir. Til
þessa bendir örnefnið Líkþvotta-
hóll sem er rétt við lendingu fyrir
neðan Viðeyjarstofu. Líkin voru
fyrst lögð á hann eftir að þau voru
borin á land og þvegin þar vegna
helgi staðarins.
í Viðey voru ýmsir frægir menn
svo sem Styrmir fróði Kárason sem
ritaði eina af gerðum Landnáma-
bókar og þar var ábóti Ögmundur
Pálsson, síðar Skálholtsbiskup.
Árið 1539 fór útlendur maður Dið-
rik af Mynden, með vopnuðu liði
ránsferð út í Viðey og hrakti munk-
ana í burtu. Tíu árum síðar reið Jón
biskup Arason með sonum sínum
og öðru föruneyti suður til
Viðeyjar, rak Lárus Múla hirð-
stjóra og aðra danska menn þaðan
á brott, vígði kirkjuna og klaustrið
og kom þar á sömu skipan og áður
hafði verið í kaþólskum sið.
Hinn frægi Skúli Magnússon fóg-
eti settist að í Viðey og lét reisa þar
hina veglegu Viðeyjarstofu og
kirkjuna sem enn standa. Hófst
bygging þessara húsa 1752 og lauk
á nokkrum árum. Arkitektinn var
danskur, sá sami og teiknaði Amal-
ienborg, dönsku konungshöllina í
Kaupmannahöfn. Höfðu slík hús
aldrei sést á íslandi. Kirkjan er
mjög sérstæð og enn stendur þar
stóll Skúla við hliðina á altarinu en
undir því er gröf hans. Kirkjan er
ávallt ólæst því að það er trú manna
að þá verði ekki sjóslys á
Viðeyjarsundi.
Eftir Skúla bjuggu stórmenni í
Viðey m.a. Ólafur Stephensen
stiftamtmaður og Magnús dóm-
stjóri, sonur hans. Er legsteinn yfir
þá báða í kirkjugarðinum og fjöl-
skyldur þeirra. Þess skal getið að
Gunnar Gunnarsson skáld, var
grafinn í Viðey að eigin ósk og
liggur þar ásamt konu sinni og syni.
Á árunum 1819-1844 var starf-
'rækt prentsmiðja í Viðey og
margt
bóka prentað þar.
Árið 1907 urðu þáttaskii í sögu
Viðeyjar. Þá var stofnað hið svq-
kallaða Miljónafélag reistar tvær
hafskipabryggjur í Viðey (þá voru
engar slíkar í Reykjavík) og mikil
mannvirki. Var m.a.s. sótt um
kaupstaðarrétt fyrir eyna en Al-
þingi féllst ekki á það. Lítið þorp
reis þarna í austurendanum og á
vertíðinni var fjölmennt þar af ver-
búðarfólki. Miljónafélagið fór á
hausinn 1913 og lagðist atvinnu-
rekstur þess niður. Svokallað Ká-
rafélag tók svo upp þráðinn um
1927 og gerði á tímabili út 3 togara
frá Viðey en það fór líka á hausinn
og smám saman lagðist byggðin
niður og eyjan fór í eyði. Hér hefur
aðeins verið stiklað á stóru en
óhætt er að segja að enginn verði
svikinn á því að fara út í þessa un-
aðsfögru eyju.
-GFr
Viðeyjarkirkja og Viðeyjarstofa, hvorar tveggja reistar á tímum Skúla fógeta um miðja 18. öld. Þessi mynd
var tekin fyrir 80-90 árum.