Þjóðviljinn - 02.09.1988, Blaðsíða 13

Hverjir eiga
Jón Baldvin?
Guðrún Helgadóttir ritar palladóm um fjármálaráðherrann
Hér birtist greinin sem Pressan, hið nýja helgarblað
Alþýðublaðsins, bað Guðrúnu Helgadóttur, rithöfund og
alþingismann, að skrifa fyrir sig. Tilefni þess að Guðrún
var beðin um að rita grein í blaðið var að ætlunin var að
hafa þar fastan dálk þar sem þingmenn skrifa um aðra
þingmenn pistla eða palladóma. Þegar hinn óháði ritstjóri
Pressunnar leit ritsmíðina um Jón Baldvin Hannibalsson
formann Alþýðuflokksins, runnu á hann tvær grímur og
að lokum var ákveðið að birta ekki greinina.
Fyrir tveimur árum fór for-
maður Alþýðuflokksins eins og
fellibyiur um landið, hvessti frán-
ar sjónir á forviða landsmenn og
spurði hvellri röddu: Hverjir eiga
ísland? Landslýðnum varð fátt
um svör. Einhverjir muldruðu ef
til vill niður í bringuna að ekki
væru það þeir, en í trausti þess að
formaðurinn kæmist að þessu
sjálfur, var hann settur til æðstu
metorða og gerður að fjármála-
ráðherra þjóðarinnar. Honum til
halds og trausts voru málefni
banka og viðskipta falin engu
minni spekingi í flokknum, svo
að nú hlaut svarið að vera á næsta
leiti við þessari grundvallar-
spurningu: Hverjir eiga ísland?
En svarið er enn á bak við
leitið. Tvennt er til í því efni: ann-
aðhvort veit Jón Baldvin ekki
hverjir eiga ísland eða honum
geðjast ekki að því að segja það.
Þar sem enginn frýr manninum
vits, er síðari tilgátan líklegri. En
ýmsum kann þá að þykja lítið
leggjast fyrir kappann. Menn
hefðu mátt ætla að nú þegar ævi-
löngu marki var náð og hann hef-
ur á hendi sér yfirstjórn allra pen-
ingamála í landinu, ríkisfjármála
og viðskiptamála, hlyti hann að
leiða menn í allan sannleik um
það hverjir eiga ísland. Pegar svo
ótrúlega gáfulega er spurt, vænta
menn mikilla svara.
En þetta er allt saman óttalega
pínlegt. Bæði vitum við, formað-
urinn og ég, að forsenda þess að
geta stjórnað þjóð er að skilja
innri gerð þjóðfélagsins, þekkja
sögu þjóðarinnar, menningar-
sögu hennar, sögu sjálfstæðis- og
stéttabaráttu. Ástand þjóðfélags,
jafnt menningarlegt, félagslegt
sem efnahagslegt, er ekkert sem
dunið hefur yfir það. Það á sér
sögulegar ástæður og það er af-
leiðing gerða þeirra sem með
völdin hafa farið hverju sinni.
Þannig er „efnahagsvandinn“
sem fjármálaráðherrann situr nú
yfir daga og nætur orðinn til fyrir
verk þeirra sem yfir fjármagni
þjóðarinnar ráða og hafa þar með
vald yfir lffi allra landsins barna.
Nærtækt kann að vera að kalla
ríkisstjórnir liðinna ára, alþingis-
menn og aðra forustumenn til
ábyrgðar, en svo einfalt er málið
ekki. Peir eiga nefnilega ekki ís-
land og hafa aldrei átt. Ábyrgð
þeirra liggur fyrst og fremst í því,
að þeir gerðu sér aldrei ljóst að
vald þeirra var næsta lítið, oft
hégóminn einn. Þeir hefðu vafa-
laust ekið sér í herðunum eins og
Jón Baldvin gerir nú ef þeir hefðu
staðið frammi fyrir stórspurningu
þess sama Jóns: Hverjir eiga Is-
land? En nú verður ekki lengur
undan vikist, ef hinum mikla
spyrjanda er einhver alvara með
að leysa efnahagsv,andann til ein-
hverrar framtíðar, þennan und-
arlega efnahagsvanda sem sýnist
eilífur og óháður tekjum og
vinnuafköstum þjóðarinnar.
Spuming hans hefði eins getað
verið: Hvar em peningarnir okk-
ar?
Ég held að þeir séu þar sem
þeir hafa alltaf verið, allt frá upp-
hafi lýðfrjáls lands. Það eignar-
hald má rekja allt aftur til upp-
hafs aldarinnar þegar veldi Dana
tók að riðlast hér á landi. Hina
ungu mennta- og hugsjónamenn
nítjándu aldarinnar, sem leiddu
sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar af
eldmóði hjartans, hefur tæplega
órað fyrir því hverjir tækju við
eignarhaldi á landi og lýð af
Dönum þegar íslendingar fengju
langþráð sjálfstæði. Til þess
skorti þá alla pólitíska hug-
myndafræði og yfirsýn. Það varð
því léttur leikur aldönskum og
hálfdönskum spákaupmönnum
með alvöru ættarnöfn og íslensk-
um undirlægjum þeirra með
heimasmíðuð ættamöfn að taka
við að raka saman aflafé lands-
manna og nýta það í eigin þágu í
stað þess að byggja úr því réttlátt
samfélag. Enda breyttist hagur
alþýðu manna sáralítið frá 1918
og þar til svo lukkulega vildi til að
heimsstyrjöld skall á.
En hagur ættanna með ættar-
nöfnin blómstraði í réttu hlutfalli
við armóð landsmanna. Þær juku
kyn sitt hver með annarri og
lögðu saman lendur sínar að
gömlum sagnasið. Fjölskyldur
sem ekki gátu rakið ættir sínár til
familien Jensen, hvort sem hún
hét nú Thors, Briem, Stephens-
en, Zoaéga eða eitthvað annað,
nefndu dætur sínar -son svo að
þær yrðu útgengilegri mönnum
með ættarnafn. Þegar tímar liðu
lögðu þessar margefldu fjöl-
skyldur undir sig Latínuskólann í
Reykjavík og þar lærðu menn
ýmislegt annað en að græða pen-
inga. Þar lærðu menn að verða
embættismenn og stjórnmála-
menn á danska vísu og tryggja
þar með viðgang ætta sinna og
auðs á öllum sviðum þjóðfélags-
ins. Dæturnar voru dubbaðar
upp á árshátíð scolae Reicjavic-
ensis til að verða sér úti um eigin-
mann meðal þessara óskabarna
þjóðarinnar. Það var ekki fyrr en
seinna að þær lærðu að draga til
stafs, enda áttu þær fyrst og
fremst að stýra húshaldi manna
sinna með skörungsskap. Fá-
tækar vinnukonur minnast enn
með sæluhrolli ískaldra kvist- og
kjallaraherbergja sinna á þessum
myndarheimilum því að þar var
þeim kennt að fara vel með. Þær
bjuggu að því alla ævi enda kom
það sér oftast vel.
Breyttir tímar í kjölfar
heimsstyrjaldarinnar og ótrúleg
kynsæld ættaveldisins dreifði
þessum tiltölulega fáu fjöl-
skyldum út og suður um samfé-
lagið allt. Fjölmargir tóku upp
gagnleg störf og segir ekki frekar
af þeim. Rekstur athafnamann-
anna breyttist einnig. Þeir ráku
nú ekki lengur áhættusöm milj-
ónafélög, voru heldur ekki óhult-
ir hver fyrir öðrum. Þess ístað var
fjármagninu dreift um allt
þjóðfélagið; í fyrirtæki, skipafé-
lög, flugfélög, í landareignir, ár
og vötn, þar sem minna fór fyrir
því og auðurinn betur tryggður,
og þar með áhrif og völd á samfé-
lagið allt. Enn í dag verður því
fjármálaráðherrann að snara út
úr sameiginlegum sjóðum lands-
manna miljónatugum fyrir afnot
af landi til almenningsþarfa í vasa
afkomenda þessara fjölskyldna.
Það er ekki ýkjalangt síðan ein-
hver Stephensen seldi ríkinu Við-
ey fyrir tugi miljóna. Og enn
skemmra er síðan hitaveitustjór-
inn í Reykjavík (af ættinni Zo-
éga, með z-u þrátt fyrir stafsetn-
ingarlög) lét Reykvíkinga greiða
bróðurbörnum konu sinnar (af
Engeyjarætt) 60 miljónir fyrir
holt og móa ofan við sumarhús
fjölskyldunnar, sem þó getur
áfram nýst í a.m.k. 50 ár sam-
kvæmt samningi, svo að
Reykvíkingar gætu náð í heitt
jarðvatn. Og sem kaupuppbót
var einum þeirra falið að hanna
hringhýsi á hitaveitugeymunum í
Reykjavík til að hvfla sig frá
hönnun á hóteli fyrir Eimskipafé-
lagið. Þessar 60 miljónir komu
sér reyndar prýðilega nú í vik-
unni, þegar fjölskyldan keypti
eitt af undirstöðuatvinnufyrir-
tækjum borgarinnar, Granda hf.,
fyrir peningana.
Því að þannig er þetta. Hvernig
sem allt snýst, eru þessir peningar
það eina sem er gulltryggt í landi
hér. Það er sagt að summa last-
anna sé föst tala. Eins er það með
höfuðstól þessara fjölskyldna,
hann er óhreyfanlegur og ósnert-
anlegur, og ávöxtun hans er
tryggð með ítökum í öllum rekstri
þjóðfélagsins. Áhugamenn um
ættfræði ættu að kanna ætta-
tengslin í stjórn Flugleiða, Haf-
skips sáluga og Eimskipafélags-
ins, í bankaráðum, í Seðlabanka,
í hópi hæstaréttardómara, hjá
húsameistara ríkisins, í borgar-
dómi, í utanríkisþjónustunni, hjá
Ríkisútvarpinu, í stjórn olíufé-
laga, vátryggingafélaga og ís-
lenskra aðalverktaka - og á sjálfu
Alþingi. Og tafarlaust ætti Ólafur
Ragnar að gera ættfræði að aðal-
grein við kennslu í stjórnmála-
fræðum við Háskóla íslands. Þá
kynnu menn að fara að nálgast
svarið við spurningunni: Hverjir
eiga fsland?
Þetta fólk á ísland eins og það
leggur sig. Því eignarhaldi lýkur
ekki fyrr en menn horfast í augu
við þá staðreynd. Þetta fólk hefur
svínbeygt verkalýðsforystuna og
Jón Baldvin Hannibalsson
samvinnuhreyfinguna, vegna
þess að enginn vill viðurkenna að
hann eigi sig ekki sjálfur. Allra
síst litlir framagjamir strákar sem
eygja ekkert annað líf fyrir þessa
þjóð en það líf sem byggt er á
forsendum hefðbundins og lög-
gróins vana. Nægir að nefna að
samvinnuhreyfingin meðhöndlar
bændur landsins eins og þurfa-
menn á sama hátt og útgerðar-
valdið útdeildi gulum miðum í
stað launa hér á árum áður og
forustumenn lífeyrissjóða laun-
þega stunda okurlán eins og ver-
stu óþurftarmenn viðskiptalífs-
ins. Hvar skyldu þeir hafa lært
þessi vinnubrögð? Manni dettur í
hug að langsetur samvinnu-
manna og verkalýðsforingja með
atvinnurekendum yfir mæjónes-
inu í Garðastræti sé ekki ónýtur
skóli. Þar er þeim leyft að halda
að þeir séu eitthvað, að þeir hafi
einvöld völd, að þeir skipti máli.
Ef þeir hefðu til að bera ímynd-
unarafl, hugsjónir, skáldskapar-
gáfu til að eygja nýtt, skapandi
þjóðfélag, ef þeir hefðu þrek til
að hætta ímynduðu valdi sínu
fyrir pólitíska sannfæringu, vissu
þeir líka að eins og nú er skipta
þeir engu máli. Þeir eru eins og
gömlu vinnukonurnar hjá ætta-
veldinu. Þeir eru bara að læra að
fara vel með, svo áð sem minnst
fari til spillis hjá þeim sem fjár-
munum landsmanna ráða.
Þeir eiga okkur nefnilega öll.
Líka Jón Baldvin. Fjárlagahall-
inn sem Jón Baldvin situr nú yfir
karlmannlegur í stuttermaskyrtu,
fimm miljarðagatið, er í geymslu
hgá okurkörlum, og eftir að
Ólafur Ragnar fór að slettirekast
í því, er það núna undir silki-
koddum ættaveldisins. Þangað til
því verður komið fyrir. Og litlu
ríku strákarnir sem gættu au-
ranna eru kannski ekkert ríkir
lengur, eða ekki lengur en ætta-
veldinu sýnist. Fremur en ýmsir
aðrir sem ættirnar ákváðu að
setja á hausinn. Ef Kókakóla-
fólkið leyfir ekki Sólkóla, fer
Sólkóla á hausinn. Maður stopp-
ar bara erlend lán til þeirra. Búið
mál.
Einu sinni var Albert Guð-
mundsson fjármálaráðherra. Þá
var ég að vona að hann skildi
loksins af hverju hann fékk aldrei
inngöngu í ættaveldið. Að hann
skildi loksins að skilyrði fyrir
inngöngu er að hafa ekki unnið
fyrir auði sínum sjálfur, heldur að
ráða yfir aflafé annarra. Að í
klúbbnum þeim vinna menn ekki
fyrir peningum, heldur peningar
fyrir mönnum. Er nokkur von til
þess að Jón Baldvin skilji þetta
betur? Svo að hann geti á enda-
num átt sig sjálfur og svarað mjög
svo gáfulegri spurningu sinni
svona: Svar: Við eigum ísland.
Með eld í augum.
Guðrún Helgadóttir
Guðrún Helgadóttir
NÝTT HELGARBLAÐ - ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13