Þjóðviljinn - 02.09.1988, Blaðsíða 16

Allir geta búið
á heimilum
ÁstaB. Þorsteinsdóttir og Halldóra
Sigurgeirsdóttir: Stofnanir voru börn síns
tíma þegar önnur úrræði þóttu ekki möguleg
- Við teljum ekki forsvaranlegt
að ætlast til þess að fatlaðir ein-
staklingar búi við aðrar aðstæður
en við vildum búa við sjálfar.
Þess vegna eru það sjálfsögð
réttindi allra fatlaðra, vangefinna
sem annarra, að þeim verði veitt
eðliieg hlutdeild í samfélaginu á
sama hátt og öðrum og samfé-
lagið komi á móts við þarfir þeirra
um leið og þeir læri að nota þá
þjónustu sem samfélagið býöur
upp á, sögðu Ásta B. Þor-
steinsdóttir, formaður Lands-
samtakanna Þroskahjálpar og
Halldóra Sigur-geirsdóttir starfs-
maður samtakanna en þær eiga
báðar fötluð börn á tvítugsaldri
sem þær hafa alið upp á sínu
heimili á líkan hátt og systkini
þeirra.
- Víða erlendis eru menn mun
lengra á veg komnir með að
leggja niður stofnanir fyrir fatl-
aða. Við teljum þá reynslu sem
fengist hefur af starfi okkar um 20
ára skeið sína ótvírætt að það er
bæði mögulegt og æskilegt að
fatlaðir lifi og taki þátt í samfé-
laginu eins og annað fólk, hafi
sjálfsákvörðunarrétt um það
hvemig þeir haga sínu lífi.
Ásta og Halldóra lögðu
áherslu á að þetta væri ekki
spurningin um hvort þessi eða
hinn væri hæfur til að búa utan
stofnunar. Það eru engin neðri
hæfnismörk við að búa á heimiii.
Sumir þurfa til þess meiri aðstoð
en aðrir en það geta það allir.
Enginn er svo mikið fatlaður að
hann sé óhæfur til annars en að
vera á sólarhringsstofnun.
Þroskaheftir og aðrir fatlaðir
eru hluti af þegnum þessa samfé-
lags en það hefur löngum borið á
miklum fordómun í garð þeirra
og margir telja þá best niður-
komna með sínum líkum, ein-
angraðir frá öðru fólki. Það þarf
að eiga sér stað hugarfarsb-
reyting hvað þetta varðar og það
gerist ekki nema þessir einstak-
lingar verði hluti af samfélaginu.
Þroskaheftir læra ekki að bjarga
sér nema á reyni, því það lærir
enginn að fara yfir götu nema það
séu einhverjar götur til að fara
yfir.
Við getum vel skilið að það ríki
ákveðin hræðsla við það að fara
út í svo róttæka stefnubreytingu
sem nú er á döfinni og þeir sem
helst hafa uppi efasemdir eru að-
standendur og starfsmenn stofn-
ana, þau vita hvað þau hafa en
það ríkir talsverð óvissa um hvað
tekur við. En við getum ekki
lengur lokað augunum fyrir nýj-
um viðhorfum og breyttum sam-
félagháttum sem kalla á breyting-
ar hvað varðar málefni þroska-
heftra sem og allra annarra. Við
teljum vist á stofnun ekki væn-
legan kost fyrir nokkurn mann en
með þessu erum við þó ekki að
dæma einn né neinn sem hefur
gripið til þess úrræðis því á sínum
tíma voru aðrir möguleikar ekki
fyrir hendi og almennt ekki talið
fært að bjóða upp á aðrar lausnir.
Eins og áður sagði eiga Ásta og
Halldóra báðar þroskaheft börn
sem búið hafa heima alla tíð og
þær segja að sólarhringsstofnanir
komi ekki til greina þegar að því
kemur að þau fari að heiman.
Þeirra uppeldi hefur allt miðað
að því að gefa þeim kost á að velja
sér hlutverk í samfélaginu sjálf
þegar þar að kemur, og í raun
snýst málið um sjálfsákvörðun-
arrétt og eðlileg mannréttindi
hvers einstaklings. -iþ
Ómar hefur mikinn áhuga á tónlist, hann bæði spilar sjálfur á hljóðfæri og
hlustar mikið á plötur.
- Það er eiginlega um allt ofmargt að velja í þessum námsvísi, ég ætla samt að byrja á matreiðslu og saumanáskeiði,
segir Borghildur.
Sigríður Ósk tjáir sig með aðstoð þessarar tölvu sem hún stjórnar með munninum.
Engin ein aofero
best fyrir alla
Halldór K. Júlíusson: Það er pláss fyrir ólík viðhorf í starfi
þroskaheftra
Halldór K. Júlíusson, forstöðu-
maður á Sólheimumu, er ekki
sammála því að leggja eigi niður
allar sólarhringsstofnanir og telur
ýmis önnur mál brýnni varðandi
mál þroskaheftra.
- Það er ekki hægt að einblína
bara á ytri aðstæður heldur verð-
um við að meta hvernig umhverf-
ið kemur til móts við þarfir ein-
staklingsins. Ef við uppfyllum
þessar þarfir á einhverjum stað
þá skiptir ekki öllu máli hvort þar
eru 40 manns eða 4, sagði Hall-
dór.
Halldór sagðist ekki telja að
eina rétta lausnin fyrir þroskaheft
fólk væri að búa á iitlum sambýl-
um úti í samfélaginu.
Það eru til fleiri en ein leið til
að nálgast sama markmiðið,
heimili út í bæ geta verið ein lausn
en það er ekki þar með sagt að allt
annað sé af hinu illa. Það hefur
verið lögð of mikil áhersla á
kenningar um normaliseringu,
það er að fatlaðir skuli taka þátt í
samfélaginu á nákvæmlega sama
hátt og ófatlaðir. Þessar kenning-
ar eru ágætar svo langt sem þær
ná en eru ekki algildar.
Halldór telur niðurstöður
nefndarinnar um að sólarhrings-
stofnanir samrýmist ekki tilgangi
laganna um málefni fatlaðra
miða við of þrönga túlkun á lög-
unum og efast um að það hafi
verið tilgangur löggjafans að
ganga svona langt.
Hugmyndafræði á bak við Sól-
heima er meðferðarsamfélag þar
sem reynt er að koma til móts við
þarfir fólks á sem flestum sviðum
og leitast við að skapa það um-
hverfi sem gefur þroskaheftum
færi á að öðlast jákvæða sjálfs-
ímynd og öryggi. Það að Sól-
heimar eru landfræðilega einang-
raður staður eða að heimilismenn
sækja flesta þjónustu innan stað-
arins get ég ekki séð að eigi að
vera úrslitaatriði varðandi það
hvort þetta form eigi rétt á sér
eða ekki.
Aðstæður á Sólheimum hafa
þróast og tekið breytingum á
þeim rúmlega 50 árum sem
heimilið hefur verið starfrækt, og
enn er verið að þróa og endur-
bæta staðinn. Aðstæðurnar líkj-
ast í engu þeim aðstæðum sem
leiddu til kröfunnar um normalis-
eringu íbúa á stofnunum um
miðja öldina. Þar var um að ræða
mótmæli gegn stórum ómannúð-
legum stofnunum sem voru
geymslustaðir fyrir þroskahefta.
Sólheimar nýta þá möguleika
sem staðurinn býður upp á. Við
byggjum á ákveðinni hugmynda-
fræði og teljum okkur hafa náð
umtalsverðum árangri. Við vilj-
um að okkar starf sé metið fyrir
það sem það er og leggjum
áherslu á að ólík sjónarmið eigi
rétt á sér í þessu starfi.
- Á meðan 100 til 200 manns
sem eru í mikilli neyð bíða eftir
úrlaúsn sinna mála er það tímasó-
un að við sem að málefnum
þroskaheftra vinnum séum að
þrátta um innra starf og ólíka
hugmyndafræði. Við erum öll
sammála um meginmarkmið,
það er að vilja hag þroskaheftra
sem bestan og því er nauðsynlegt
að við stillum okkar krafta saman
og sýnum ólíkum viðhorfum um-
burðarlyndi.
-*Þ
Stofnun eða heimili?
Mismunandi skoðanir á hvort sólarhringsstofnanir fyrir fatlaða séu
úrelt fyrirbrigði eða meðferðarsamfélag semuppfyllir kröfur nútímans
Um síðustu helgi var haldinn
sameiginlegur fundur Öryrkja-
bandalags íslands og Lands-
samtakanna Þroskahjálpar þar
sem lýst var yfir ánægju með
niðurstöðu stjórnskipaðrar
nefndar sem kveður á um að sól-
arhringsstofnanir fyrir fatlaða
skuli lagðar niður á næstu 15
árum.
Nefnd þessi sem skipuð var í
byrjun þessa árs af félagsmála-
ráðherra var falið að skilgreina
hlutverk sólarhringsstofnana og
gera tillögur um framtíðarskipan
þeirra.
Þær stofnanir sem hér um ræðir
eru Skálatún í Mosfellsbæ, Sól-
borg á Akureyri og Sólheimar í
Grímsnesi, en þessar stofnanir
heyra undir félagsmálaráðuneyt-
ið.
Nefndin komst að þeirri niður-
stöðu að starfsemi þessara stofn-
ana samrýmist ekki tilgangi laga
um málefni fatlaðra frá 1983 og
beri því að leggja þær niður á
næstu 15 árum og miða starfið í
framtíðinni við uppbyggingu á
öðrum og frjálsari búsetuformum
og stoðþjónustu fyrir íbúa þeirra.
Á fundi Öryrkjabandalagsins
og Þroskahjálpar urðu miklar
umræður um niðurstöður nefnd-
arinnar en að lokum samþykkt
ályktun þar sem þeim eindregnu
tilmælum er beint til stjórnvalda
að tekið verði mið af niðurstöð-
um nefndarinnar varðandi
heildarskipulag allra sólarhrings-
stofnana og til þess tryggt nægi-
legt fjármagn.
Þeir sem hlynntir eru þessum
hugmyndum benda á að það hafi
verið opinber stefna lengi og al-
mennt viðurkennd kenning í
framkvæmd á hinum Norður-
löndunum og víðar að fatlaðir,
jafnt vangefnir sem aðrir, eigi
sama rétt á eðlilegu umhverfi,
sjálfsákvörðunarrétti um eigið líf
og búsetu og sambærilegum lífsk-
jörum og aðrir þegnar þjóðfél-
agsins.
Hinir sem ekki eru sammála
því að þessar stofnanir verði
lagðar niður benda á að það sé
margt meira aðkallandi í þessum
efnum, auk þess sem stofnanir
bjóði upp á ýmislegt sem ekki
gefst færi á að vinna annarsstað-
ar.
Hin ólíku sjónarmið byggja um
margt á mismunandi hugmynda-
fræði. Annars vegar eru uppi
kenningar um normaliseringu og
samhæfingu sem gerir ráð fyrir
því að hvorki sé nauðsynlegt né
gott að vista þroskahefta, né aðra
fatlaða, á stofnunum heldur búa
þeim þær aðstæður í þjóðfélaginu
að þau geti tekið þátt þyí á sem
eðlilegastan hátt.
Hins vegar eru aðrir sem telja
að forsendur þroskaheftra úti í
samfélaginu séu aðrar og lakari
en hinna og þar af leiðandi geti
sumir einstaklingar þrifist betur á
stöðum þar sem leitast er við að
koma til móts við sem flestar
þarfir þeirra. Sömu aðilar leggja
þó áherslu á að sambýli og önnur
heimilisform eigi fullan rétt á sér
en vilja að jafnframt verði áfram
starfræktar sólarhrinsstofnanir.
-•Þ
Amgrímur sér um eldamennskuna þennan daginn. Það verður kakósúpa á
boðstólum. Mynd Ari
Heimilismenn sambýlisins ásamst starfsmönnum þess, talið frá vinstri: Sigríður Ósk, Hrönn þroskaþjálfi, Friðbjörg, Ómar, Arngrímur, Sigríður starfsmaður, Guðrún og Borghildur. Myndir Ari.
Allir hjálpast að
Innlit á sambýli fatlaðra í Hafnarfirði
Að Klettahrauni 17 í Hafnarfirði
er sambýli fyrir þroskahefta sem
komið var á fót fyrir 3 árum. Þar
búa 7 manns og reka hið vistleg-
asta heimili með aðstoð þroska-
þjálfa og starfsfólks.
Við heimsóttum sambýlið í vik-
unni á þeim tíma þegar heimilis-
menn voru að koma heim úr
vinnu og ræddum viö þá um
heimilishaldið.
Húsið er stórt einbýlishús í
grónu hverfi sem með litlum lag-
færingum hentar vel sem heimili
fatlaðra. Það sem aðallega þurfti
að lagfæra var aðkoma fyrir
hjólastóla fyrir utan og breikka
öll hurðarop innandyra.
- Við skiptumst á að gera allt
sem þarf að gera; einn eldar mat-
inn, annar fer út í búð, sá þriðji
tekur til á meðan einhver annar
þvær þvottinn, segir Guðrún.
Borghildur segir að þetta gangi
vel á meðan allir hjálpist að og
Arngrímur tekur undir það en
hann er einmitt í þann veginn að
fara að elda matinn. Það verður
kakósúpa á boðstólum í kvöld.
Starfsfólk sambýlisins veitir
heimilismönnum þá aðstoð sem
þurfa þykir við heimilisverkin og
hver og einn fær leiðbeiningu við
að gera hlutina þar til hann hefur
náð fullu valdi á verkinu.
í möppu sem Arngrímur hefur
undir höndum er til dæmis að
finna blað þar sem merktar eru
inn á framfarir hans í matargerð
og af því má sjá að hann telst
nánast útlærður í þeirri kúnst að
laga kakósúpu.
Heimilismenn eru allir í vinnu
eða skóla á daginn; Arpgrímur og
Ómar vinna á vernduðum vinnu-
stað við Kópavogshæli, Friðbjörg
raðar gíróseðlum í plastpoka fyrir
Rauða krossinn, Borghildur og
Guðrún vinna á Lækjarási, hnýta
öngla og raðapóstkortum í pakka
en Sigríður Osk, sem er mikið
líkamlega fötluð, stundar nám í
Menntaskólanum í Kópavogi.
Borghildur, Guðrún og Frið-
björg ætla í Þjálfunarskóla ríkis-
ins í haust þar sem boðið er upp á
fjölbreytta fullorðinsfræðslu.
Borghildur hefur valið sér nám-
skeið í matreiðslu og saumaskap,
Guðrún segist helst vilja læra allt
sem boðið er upp á en Friðbjörg
hefur mestan áhuga á leðurvinnu
og tauþrykki. Hún er líka ákveð-
in í að starfa með Perlunni, sem
er leikhópur þroskaheftra sem
fór í ferðalag til Noregs á dögun-
um og vakti mikla athygli. Að-
spurð um hvort hún ætti sér
eithvert draumahlutverk sagði
hún að það væri erfitt að svara
því. - Ég held mig langi þó mest
til að leika blóm, sagði Friðbjörg.
Þegar heimilismenn voru
spurðir að því hvað þeir hefðu
fyrir stafni í tómstundum komu
íþróttir fjótlega til umræðu.
Arngrímur og Borghildur
eyddu sumarfríinu sínu íæfinga-
búðum að Laugarvatni í sumar en
aðrir heimilismenn gerðu víðreist
bæði innanlands og utan í sínu
sumarfríi.
Guðrún fór til Danmerkur en
hún er nú ekki alveg ókunnug því
landi því þetta var í fjórða skipti
sem hún kom þangað. Hún sagð-
ist vera farin að skilja heilmikið í
dönsku en sagði að það væri erf-
iðara að tala málið enda löngum
verið erfiðleikum bundið fyrir ís-
lendinga að gera sig skiljanlegan
á máli frænda okkar þar.
Að öðru leyti verja íbúarnir að
Klettahrauni 17 frítíma sínum á
líkan hátt og aðrir landsmenn;
horfa á sjónvarpið þegar það
býður upp á eitthvað áhugavert,
fara í heimsóknir til vina og ætt-
ingja, fara í bíó eða leikhús eða
jafnvel út að borða þegar tilefni
gefst til.
-*Þ
- Ég held mig langi mest til að leika blóm, segir Friðbjörg sem ætlar að fara i
leiklist í vetur.
16 SÍÐA - ÞJÓÐVIUINN - NÝTT HELGARBLAÐ
NÝTT HELGARBLAÐ - ÞJÓÐVIUINN - SÍÐA 17