Þjóðviljinn - 02.09.1988, Blaðsíða 18

Engin herskip vinna
bug á einhuga þjóð
Lúðvíkjósefsson fyrrverandi sjávarútvegsráðherra rifjar upp
baráttuna fyrir útfærslu landhelginnar í 12 mílur fyrir réttum 30 árum.
Atökin ekki síður hörð innan ríkisstjórnarinnar en úti á fiskimiðunum
- Það tók tvö heil ár fyrir mig
sem átti að bera ábyrgð á land-
helgismálinu, að koma ákvörðun
um útfærslu í gegn í stjórninni.
Þessi barátta öll er mér minnis-
stæðust í sambandi við 12 mílna
útfærsluna. Átökin í ríkisstjórn-
inni voru mun meiri og erfiðari en
þau átök sem við síðan áttum í
við bresk stjórnvöld og breska
landhelgisbrjóta úti á miðunum,
segir Lúðvík Jósefsson fyrrver-
andi sjávarútvegsráðherra er
hann rifjar upp aðdragandann og
undirbúninginn að útfærslu land-
helginnar í 12 mílur, en í gær voru
rétt 30 ár liðin frá þessari sögu-
legu stækkun landhelginnar, 1.
september 1958.
Sex árum áður hafði landhelg-
in verið stækkuð úr 3 mílum í 4 og
grunnlínum breytt. Sú ákvörðun
var tekin eftir að Alþjóðadóm-
stóllinn • í Haag úrskurðaði að
Norðmönnum væri heimilt að
stækka sína landhelgi í 4 mflur en
þeir höfðu þá átt í landhelgisdeilu
við Breta.
- Þrátt fyrir að við hefðum öll
rök með okkur við útfærsluna í 4
mflur og værum að fylgja eftir
dómsúrskurði Alþjóðadómstóls-
ins, þá kostaði sú útfærsla meiri-
háttar deilu við Breta sem vildu á
engan hátt viðurkenna rétt okk-
ar.
Þeir settu á okkur löndunar-
bann strax 1952 sem stóð langt
fram á árið 1956. Bresku
stjórnvöldin voru ákaflega þver í
allri framkomu sinni gagnvart þá-
verandi forsætis- og sjávarútvegs-
ráðherra Ólafi Thors. Löndunar-
bannið hafði hins vegar ekkert að
segja. Við náðum stórum samn-
ingi við Rússa strax árið eftir sem
fyllti upp í Bretlandsmarkaðinn
og meira en það.
Reiði meðal
landsmanna
- Árið 1956 var farið að sjóða
verulega á landsmönnum út af
deilunum við Breta. Menn sáu að
þeir voru og yrðu á móti öllum
útfærslum og við þá væri ekkert
að semja. 4 mílurnar voru orðnar
of litlar. Erlendi flotinn sem sótti
hingað til lands var orðinn allt of
stór. Kröfur almennings í landinu
fóru ört vaxandi. „Við verðum að
stækka landhelgina“.
Allir flokkar tóku undir þessa
kröfu í kosningabaráttunni 1956.
Þegar ríkisstjórn Hermanns Jón-
assonar tók síðan við völdum
eftir kosningarnar var útfærslan
eitt aðalloforðið í stefnuyfirlýs-
ingu stjórnarinnar.
Enginn
ótvíræður réttur
- Það að ráðast í 12 mflna út-
færslu hafði þá sérstöðu að þar
gátum við ekki vitnað í nein al-
þjóðalög eða lýst yfir ótvíræðum
rétti okkar. Sérstök laganefnd
Sameinuðu þjóðanna sem fjall-
aði um alþjóðarétt, hafði þá loks-
ins gefið út tilkynningu um það
að hún teldi að ákvæði um víðáttu
landhelgi væru mjög á reiki. Það
væri hennar álit, að landhelgin
gæti verið frá 3 mflum uppí 12
mflur, en meira en 12 mflur taldi
hún ekki samrýmast alþjóða-
lögum.
Þetta orðalag ýtti undir okkur
og mjög marga aðra að hér væri
óbein viðurkenning á því að það
stæðist samkvæmt alþjóðalögum
að fara allt út í 12 mílur. Ýmsar
þjóðir höfðu þá þegar tekið sér 12
mflur eins og Sovétríkin og ýmis
ríki Suður-Ameríku.
Stuöningur
úr öllum áttum
- Það sem einkenndi baráttuna
hér heima var að það hafði
skapast alveg óvenju sterkt al-
menningsálit. Það má segja að
þegar kom fram á árið 1958 hafi
nær hver einasta sveitarstjórn í
landinu, næstum öll félaga-
samtök, öll þau félagasamtök
sem snertu á einhvern hátt sjáv-
arútveg, sent frá sér samþykktir
þar sem lýst var yfir stuðningi við
útfærsluna í 12 mflur.
Samþykktir komu frá svo til
öllum byggðarlögum í landinu
um að við mættum ekki bíða
iengur og það yrði að ráðast í út-
færslu. Þessar samþykktir dundu
á stjórnvöldum og komu úr öllum
áttum. Á því lék eoginn vafi að
það voru frammámenn í öllum
stjórnmálaflokkum sem stóðu að
þessum samþykktum, einnig úr
Sjálfstæðisflokknum sem þá var í
stjórnarandstöðu.
Þessi órofa samstaða almenn-
ings um allt land var minn helsti
styrkleiki í þessu máli og ekki síst
í baráttunni innan ríkisstjórnar-
innar. Ég ýtti undir þessa sam-
stöðu með því að beita mér fyrir
geysilega miklum fundahöldum í
öllum landshlutum og með því að
halda undirbúningsráðstefnu um
það hvernig standa ætti að
útfærslunni sjálfri. Þangað var
boðið fulltrúum frá öllum lands-
hlutum sem fjölluðu um og undir-
bjuggu málið.
Það er alveg óhætt að fullyrða
það að sjaldan eða aldrei hefur
myndast önnur eins samstaða
meðal almennings í landinu og
þeirra fulltrúa sem höfðu mest af
málinu að segja.
Andstaöa frá
Bandaríkja-
mönnum
- Þegar átti að fara að aðhafast
eitthvað í málinu, gera eitthvað,
kom í ljós að forystumenn
stjórnmálaflokkanna voru mjög
misjafnlega við þessu búnir og þá
kom ekki síður í ljós það gífur-
lega áhrifavald sem erlendir aðil-
ar höfðu hér.
Á sérstakri landhelgismálaráð-
stefnu sem Sameinuðu þjóðirnar
boðuðu til í marsmánuði 1958 var
reynt að ná víðtæku sam’komu-
lagi um heimildir til víðáttu á
landhelgi. Þar reyndust Banda-
ríkjamenn okkur, eins og síðar
kom fram í málinu, ákaflega and-
stæðir. Þeir voru með tillögur um
6 mflna landhelgi.
Þetta hefði þýtt fyrir okkur að
ekki hefði verið mögulegt að
stækka landhelgina nema örlítið
og Bretar hefðu haft fullan rétt til
að veiða upp að 6 mflum. Hins
vegar hefðum við ekki fengið
slíkan sögulegan rétt gagnvart
Grænlandi og Nýfundnalandi.
Niðurstaðan varð sú að það náð-
ist ekki fram neinn löglegur
meirihluti til þess að marka al-
þjóðlega stefnu en hins vegar
hafði komið fram á ráðstefnunni
allvíðtækur stuðningur við 12
mflna regluna.
NATO beitir
þrýstingi
- Okkar aðal andstæðingar
voru Bretar og einnig V-
Þjóðverjar og V-Evrópuríkin
nær öll og Bandaríkin með þeim.
Þessir aðilar reyndu að hlutast til
um að íslenskir stjórnmálamenn
létu af fyrirætlunum sínum. Foi-
ystumenn NATO skárust í málið
og áttu fund eftir fund með utan-
ríkisráðherra landsins, Guð-
mundi í. Guðmundssyni og fleiri
ráðamönnum og reyndu að
sveigja þá til undanhalds. Og líkt
og við útfærsluna 1952 var málinu
síðan varpað inn til Efna-
hagssamvinnustofnunarinnar í
París. Þar var þingað og makkað
um málið og gerðar miklar til-
raunir til að fá ákveðna íslenska
stjórnmálamenn til að fallast á
samkomulagsleiðir.
Bandaríkin og NATO-ríkin
byrjuðu strax að nota sína að-
stöðu hjá NATO og stofnuninni í
París. Taka málin til sín, semja
þar um málin og knýja á íslenska
stjórnmálamenn. Vegna þessarar
íhlutunar urðu átök hér heima.
Forystumenn flokka sem voru í
sterkum tenglsum við NATO og
höfðu áður lýst yfir nauðsyn á
stækkun landhelginnar vildu nú
allt í einu bíða. Bíða með málið,
athuga málið og semja um málið.
Þetta gekk svo langt að þann
29. ágúst, eða tveimur dögum
fyrir útfærslu, lagði miðstjórn
Sjálfstæðisflokksins fram form-
lega tillögu um að málinu yrði vís-
að til Atlantshafsbandalagsins og
samið um það þar.
Ríkisstjórnin
riöar til falls
- Útfærsla landhelginnar var
farin að dragast úr hófi. Þeir
stjórnmálamenn sem höfðu sam-
þykkt útfærsluna, samþykktu nú
frest á frest ofan. Skoða og bíða
og athuga betur og þannig gekk
þetta þar til uppgjör varð í ríkis-
stjórninni í síðari hluta maí 1958.
Þá voru átökin orðin svo mikil að
það leit útfyrir að stjórnin myndi
springa. Þann 22. og 23. maí til-
kynntu bæði Morgunblaðið og
Alþýðublaðið að ríkisstjórnin
væri fallin. Bresku blöðin berg-
máluðu þetta og sögðu að eina
leiðin til að forðast stórátök milli
þjóðanna væri að þessi ríkisstjórn
félli.
Samningaþófið innan stjórnar-
innar hélt áfram og þar réðu
gífurlega miklu um úrslitin kröfur
almennings úr öllum áttum og úr
öllum flokkum.
Það var ekki fyrr en 24. maí að
tókst að gera bindandi samkomu-
lag sem var undirritað af öllum
ráðherrum sem áttu hlut að máli,
um það hvernig hin nýja land-
helgisreglugerð ætti að vera, hve-
nær ætti að birta hana og hvenær
hún ætti að taka gildi.
í þessu samkomulagi var
ákveðið að færa landhelgina út í
12 mflur. Reglugerðin skyldi birt-
ast 30. júní og gildistakan átti að
verða þann 1. september.
Um þetta urðu þessar gífurlega
miklu pólitísku sviptingar og í er-
lendum blöðum var sagt hreint út
að þetta væru kommúnistarnir á
íslandi sem væru að berjast fyrir
útfærslu landhelginnar. Aðrir
vildu það ekki. Þeir væru and-
stæðingar NATO og vildu setja
„Þessi órofa samstaöa almennings um allt land, var minn helsti styrkleiki í þessu
máli og ekki síst í baráttunni innan ríkisstjórnarinnar.“
„í erlendum blöðum var sagt hreint út aö þetta væru kommúnistarnir á íslandi
sem væru að berjast fyrir útfærslu landhelginnar. Aörir vildu þaö ekki. Þeir væru
andstæðingar NATO og vildu setja þar allt í bál og brand. Höfuöfjandmaðurinn í
þessu máli væri Mr. Jósefsson.“
18 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN - NÝTT HELGARBLAÐ