Þjóðviljinn - 02.09.1988, Blaðsíða 29

Myndbandaskólinn
í síðustu tveimur hlutum
greinaflokksins höfum við
fjallað lítillega um mynd-
byggingu. í því sambandi
hefur verið leitast við að
gera grein fyrir. í hvaða tilliti
myndbygging hreyfanlegra
mynda er frábrugðin mynd-
byggingu venjulegra kyrr-
mynda.
En kvikar myndir eru
einnig frábrugðnar kyrr-
myndum í öðru tilliti: Víde-
ótökuvélin skráir ekki ein-
vörðungu hreyfanleik
myndefnisins, heidur ekki
síður „eigin“ hreyfanleika á
upptökustundinni.
Ahrifamáttur myndmáls kvik-
myndagerðarlistarinnar er ekki
síður kominn undir hreyfanleika
upptökuvélarinnar en öðrum
þeim þáttum myndmálsins, er
fjallað hefur verið um á þessum
síðum til þessa. í því tilliti er talað
um fjórar grundvallar hreyfingar
myndavélarinnar. Nefnilega:
pan, tilt, zoom og svo kallaða
keyrslu.
pjóðhollari málvöndunar-
menn hleypa eðlilega brúnum, þá
er þeir líta skrumyrðin þrjú hér
að framan. En við þykjumst hafa
það okkur til málsbóta, að ekki
hefur enn tekist að finna þeim
verðuga, eða öllu heldur nothæfa
samsvörun á okkar ástkæra yl-
hýra. Pannig hefur t.d. pan verið
þýtt sem hvarf eða skim og tilt
með nýyrðinu hnik, sem engan
veginn samsvarar grunnmerking-
unni. Getur slík orðanotkun þeg-
ar best lætur einvörðungu valdið
ótímabærum ruglingi við hand-
ritsgerðina, þar sem í sjálfu sér er
hægt að t.d. hnika myndavélinni
til, á ótal mismunandi vegu.
Látum við því slag standa og
höldum okkur enn um stund við
erlendu heitin.
Lítum þá á hverja þessara fjög-
urra grunnhreyfinga myndavél-
arinnar fyrir sig:
Pan
Þessi hreyfing felur í sér, að
myndavélinni er snúið lárétt um
eigin öxul meðan á upptöku
stendur. Og þá eðlilega í þeim
tilgangi að þekja stærri hluta
myndefnisins, en annars væri
mögulegt með fastri mynd. El-
legar til að fylgja eftir hreyfan-
legu myndefni, eða jafnvel í þeim
tilgangi að gera áhorfendum
grein fyrir innbyrðis afstöðu eins
myndefnis til annars.
ÓLAFUR
ANGANTÝSSON
TÓK SAMAN
6. hluti
Um hreyfanleika
upptökuvélarinnar
Mynd 5.
„Dolly“-vagnar og kranar eru til
af ýmsum gerðum og stærðum.
Ein er þó sú myndavélarhreyfing,
sem slær öllu öðru við hvað stór-
fengleik varðar. En það er, þegar
zoom-færsla er látin vinna á móti
keyrslu.
Gerið tilraunir með að aka
myndavélinni með jöfnum
hraða, í áttina að eða frá nánar
tilteknu kyrrstæðu myndefni.
Breytið um leið (sömuleiðis með
Spyrjið því sjálf ykkur: Hvað
vil ég fá fram, með þessari nánar
tilteknu myndavélarhreyfingu?
Skipuleggið upphaf, miðju og
endi hreyfingarinnar. Og um-
fram allt: Hafið í huga, að við-
komandi hreyfing myndavélar-
innar á að leiða fram til einhvers.
Hún hefur tilgang.
Tilt
Þessi hreyfing myndavélarinn-
ar lýtur svipuðum lögmálum og
pan-hreyfingin. Að því undan-
skildu, að hér er um að ræða lóð-
réttan snúning myndavélarinnar
um eigin öxul.
Algengt er, að pan og tilt séu
sameinuð í einni og sömu hreyf-
ingu. T.d. þegar hreyfanlegu
myndefni er fylgt eftir. Ellegar
þegar kvikmynda á umhverfi,
sem ekki eru tök á að gera grein
fyrir í einni kyrrstæðri heilmynd.
Hið sama á við um tilt og sagt
var um pan-hreyfinguna hér að
framan: Hún verður að hafa til-
gang, leiða fram til einhvers.
Gætið þess jafnframt að láta
myndefnið sjálft um að leiða frá-
sögn ykkar áfram. Hreyfing
myndavélarinnar skal m.ö.o.
ætíð lúta þörfum myndefnisins.
«

£
gjarnan tilhneigingu til að mis-
nota, eða öllu heldur ofnota
hreyfanleika myndavélarinnar.
Árangur slíkrar ofnotkunar (og
er þá sömuleiðis átt við ástæðu-
lausar tilt-hreyfingar, keyrslur og
zoom-færslur fram og aftur um
myndflötinn) kemur óneitanlega
niður á efnisíegu innihaldi mynd-
efnisins. Áhorfandinn verður
áþreifanlega var við tæknivinnsi-
una, nærveru miðilsins sem slíks.
Veldur það óneitanlega truflun á
heildarupplifun hans á eiginlegu
efnisinntaki kvikmyndarinnar.
Það er: Því sem þið vilduð sagt
hafa með töku viðkomandi
myndar.
Mynd 2.
Pan og tilt í sömu hreyfingu
myndavélar.
(Róni finnur vindilstúf á götunni,
tekur hann upp og fær sér reyk.)
Tökum dæmi til nánari skýr-
ingar:
Segjum sem svo, að við ætlum
okkur að gera lítla, leikna
heimildarkvikmynd um líf og
raunir ónafngreinds utangarðs-
manns og róna í miðbæ Reykja-
víkurborgar.
Fyrsta myndskeið upphafssenu
kvikmyndarinnar gæti litið út
eitthvað í þessa veru:
Miðborg Reykjavíkur. Nótt.
Nærmynd af rennusteininum.
Skærir litir neon-Ijósanna endur-
speglast af regnvatninu, er seitlar
makindalega niður um niðurfall-
ið. Fótatak. Hægt tUt upp uns illa
tilhafður fótabúnaður rónans
fyllir myndflötinn. Myndefninu
fýlgt eftir með pani til vinstri, uns
vinurinn nemur staðar. Fyrir fót-
um hans liggur háifreyktur vindil-
stúfur.
Hann hikar um stund, en tekur
um síðir vindilstúfinn upp úr ræs-
inu. Við fylgjum hönd hans eftir
með mjúkri tilt-hreyfingu upp á
við. Fylgjumst í nærmynd með
skjálfandi höndunum vefja blett-
óttan vasaklút nostursamlega
utan um gegnvotan vindilstúfinn,
sem hann um síðir stingur í jakka-
vasann. Úr vasanum tekur hann
þurran sígarettustubb og eld-
spítustokk. Við fylgjum höndum
hans enn eftir með tilt-hreyfingu,
er hann ber vindilinn að vörum
sér og kveikir í.
Fyrst nú opinberast okkur and-
litsdrættir hans, í ijósskímunni af
eldspítunni. Hver einasta hreyf-
ing myndavélarinnar hefur þjón-
að tilgangi, leitt frásögnina áfram
stig af stigi, uns ferlið er
fullkomnað, þá er höfuðpersóna
myndarinnar er endanlega kynnt
til leiksins í lokanærmyndinni.
Allt í einni töku.
Zoom
Hér er ekki um eiginlega hrey-
fingu myndavélar að ræða, held-
ur er linsa myndavélarinnar
þannig gerð, að hún hefur breyti-
lega brennivídd á ákveðnu sviði.
Þannig er zoom-linsa með
brennivídd frá 7 mm - 56 mm t.d
sögð hafa stuðul 8, þar sem
minnsta brennivídd hennar (vítt
sjónsvið) er átta sinnum minni en
sú stærsta (þröngt sjónsvið).
Mynd 3.
Zoom-linsan.
Hafa ber í huga að notkun
zoom-linsu breytir ekki fjarvídd
myndbyggingarinnar. Því er oft
ráðlegra að flytja sig einfaldlega
nær myndefninu í stað þess að
zooma, ef nauðsyn er á töku nær-
mynda, og ef því verður komið
við.
Keyrsla myndavélar í áttina að
nánar tilteknu myndefni breytir
fjarvídd myndarinnar. Zoom
stækkar á hinn bóginn aðeins upp
vissan hluta hennar, á meðan
myndavélin er kyrr á sama stað.
Þetta fyrirbæri er óeðlilegt
náttúrulegri skynjun augans.
Skýrir það hvers vegna áhorfend-
ur eiga svo erfitt með að sætta sig
við ofnotkun zoom-linsunnar.
Því er ráðlegt að nota zoom-
linsuna sparlega, og aldrei nema
myndefnið gefi tilefni til þess.
Mynd 5.
Keyrsla
Við keyrslu er myndavélinni
einfaldlega komið fyrir á vagni
(oft kallaður ,,doIly“), t. d. í þeim
tilgangi að fylgja eftir hreyfan-
legu myndefni.
Eins og minnst var á hér að
framan, hefur keyrsla (ólíkt
zoom-færslunni) í för með sér
breytingu á fjarvídd eða per-
spektífi myndarinnar. Er hún því
að auki einhvert besta hjálpar-
tæki sem myndmálið hefur uppá
að bjóða, til að leggja sérstaka
áherslu á þrívídd myndefnisins.
Einfaldlega vegna þess að við
keyrslu myndavélarinnar virðist
hreyfing forgrunnsins, í fljótu
bragði, lúta öðrum lögmálum en
bakgrunnurinn.
Þegar myndavél fylgir á þenn-
an hátt eftir hreyfanlegu mynd-
efni (t.d. gangandi manneskju í
hálfmynd), skal þess gætt að við-
komandi hafi gott „tóm“ fram-
undan sér í myndfletinum. Það
er: Myndefnið verður að hafa
nægjanlegt „olnbogarými“ í þá
átt, sem hreyfingin berst (til
hægri eða vinstri í myndfletin-
um). Að öðrum kosti fær áhorf-
andinn á tilfinninguna að
eitthvað komi til með að hefta
framgöngu þess.
Gætið þess einnig að halda
ávallt sömu fjarlægð milli mynda-
vélarinnar og myndefnisins, til
þess að eiga ekki á hættu að missa
það úr fókus. Nánar verður fjall-
að um eðli og eiginleika skerpu-
dýptar í myndfletinum í síðari
grein.
Mynd 4.
Gætið þess að halda jafnan
sömu fjarlægð milli myndavélar
og myndefnis.
jöfnum takti) brennivídd lins-
unnar með zoom-takkanum, þó í
öfugu hlutfalli. Það er: Zommið
að, þegar þið akið frá myndefn-
inu, og öfugt. Skoðið árangurinn
og gaumgæfið hvað hendir með
fjarvíddarskyniun áhorfandans á
myndefninu. Áhrifin eru hreint
út sagt stórfengleg og jafn undur-
furðuleg og aðgerðin er í sjálfu
sér einföld, ef rétt er að málum
staðið.
Nú kann sumum að þykja, að
býsna miklu þurfi til að kosta,
varðandi tækjabúnað, í sambandi
við þær aðgerðir er hér hafa verið
nefndar. En raunin er hins vegar
sú, að það er í reynd aðeins
ímyndunarafl okkar sjálfra er
setur okkur skorður í þessu tilliti.
Daglegt umhverfi okkar býður
uppá allan þann tækjabúnað er
hugurinn girnist. Þannig eru
barnavagnar, hjólastólar og
innkaupakerrur stórmarkaðanna
fyrirtaks „dolly“-vagnar, svo
ekki sé talað um notagildi fjöl-
skyldubílsins í þessu tilliti. Fræði-
lega séð er jú hægt að taka á leigu
sérsmíðaða kvikmyndatöku-
krana, eða kranabíl hjá einhverj-
um verktakanum. En rúllustigar
stórmarkaðanna, einstaka „opn-
ar“ lyftur í háhýsum og umfram
allt vegasölt róluvallanna (eða
heimasmíðuð) geta í mörgum til-
fellum þjónað nákvæmlega sama
tilgangi. Sem sagt: Notið ímynd-
unaraflið! Það sparar ekki aðeins
tíma og fyrirhöfn, heldur skilar
sér umfram allt fljótlega í stór-
bættum myndgæðum myndefnis
ykkar.
Það sem sagt hefur verið hér að
framan (um pan, tilt, zoom og
keyrslu) er aðeins óverulegur
hluti þeirra „málfræðireglna" er
flokkast undir grundvallarlögmál
myndmálsins.
Mynd 3.
Mynd 4.
Eitthvert athyglisverðasta og
mest spennandi afbrigði keyrslu
eru svo kallaðar krana-keyrslur.
Það er: Myndavélinni er lyft hátt
til vegs, eða hún látin síga hægt til
jarðar, á meðan á upptöku stend-
ur. Kvikmyndagerðarlistin hefur
vart uppá að bjóða tilkomumeiri
hreyfingar upptökuvélarinnar.
Enda eru slíkar hreyfingar býsna
vandmeðfarnar og skyldu ekki
notaðar nema að vel hugsuðu
máli.
Munið að tilgangurinn helgar
meðalið og að engar reglur eru
einhlítar. Þær má allar brjóta! En
til að brjóta þær verða menn að
hafa ærna ástæðu til.
Hið sama gildir um flestar þær
reglur aðrar, sem fjallað er um í
þessum greinaflokki: Notið þær í
beinu samhengi við efnisleg atriði
þeirra hugmynda eða hugverka,
sem þið hafið ætlað ykkur að
festa á myndband.
NÝ7T HELGARBLAÐ - VJÓÐVILJINN - SÍÐA 29