Þjóðviljinn - 02.09.1988, Blaðsíða 19

Lúðvík Jósefsson sjávarútvegsráðherra við útfærslu landhelginnar í 12 mílur fyrir réttum 30 árum oq 50 mílur árið 1972. •• Við vorum með veika Landhelgisgælsu en þjóðin stóð saman sem einn
maður." Mynd-Ari.
þar allt í bál og brand. Höfuð-
fjandmaðurinn í þessu máli væri
Mr. Jósefsson. Þetta dundi á í
breskum blöðum og bresku út-
varpi á þessum tíma.
Utanríkis-
ráðherrann
í leynimakki
- Innan ríkisstjórnarinnar var
það utanríkisráðherrann Guð-
mundur í. Guðmundsson sem
upplýsti að hann hefði staðið í
samningum við forráðamenn
NATO um landhelgismálið. Þeir
skýrðu síðan sjálfir frá því, for-
ystumenn NATO, að þeir hefðu
verið langt komnir með að ná
samkomulagi við Guðmund, ef
ekki hefðu komið til þessir voða-
menn í ríkisstjórninni, kommún-
istarnir.
Það er engin launung að það
var Guðmundur í. sem var stærsti
þröskuldur þess innan ríkis-
stjórnarinnar að þar tækist sam-
komulag um útfærsluna. Á hon-
um strandaði þetta lengi og ekki
bætti úr að forystumenn Sjálf-
stæðisflokksins tóku þá afstöðu
að rétt væri að fresta beinni út-
færslu og taka upp þess í stað við-
ræður við forystumenn NATO
um málið. Einsog þeir sögðu:
Innan NATO eru allir okkar að-
alfjandmenn í málinu og það er
best að eiga þar beint við þá í
samningum í stað þess að eiga við
þá einhver eftirköst.
Afstaða forystumanna Sjálf-
stæðisflokksins var neikvæð. Þeir
vildu samninga við NATO. Þeir
vildu samninga við Breta. Þrátt
fyrir það að Ólafur Thors hafi
verið búinn að líða raunir í 6 ár og
náði aldrei samningum. Ekki
einu sinni um fjórar mílurnar sem
Alþjóðadómstóllinn í Haag hafði
þó staðfest. Þess verður auðvitað
að gæta að Sjálfstæðismenn voru
í stjórnarandstöðu og vildu allt
gera til að stjórnin spryngi. Það
var þeirra afstaða, en þeir voru
einnig undir miklum þrýstingi frá
bæði Bretum og forystumönnum
NATO.
Maðurinn innan ríkisstjórnar-
innar sem stóð síðan alltaf í nánu
sambandi við forystumenn í
Sjálfstæðisflokknum var Guð-
mundur í. Guðmundsson og
sjálfur átti hann allan tímann í
formlegum viðræðum við for-
ystumenn NATO. Þetta var gert
algjörlega á bak við okkur.
Hermann hótar
að reka Lúðvík
- Málið var komið á svo heitt
stig í stjórninni þessa maídaga að
þegar ég sá að allt virtist stefna í
óefni, sendi ég Hermanni Jónas-
syni forsætisráðherra formlegt
bréf. í þessu bréfi tilkynnti ég
Hermanni að ef ríkisstjórnin
kæmi sér ekki þegar saman um
útfærslu landhelginnar í 12 mflur,
myndi ég nota mitt stjórnskipu-
lega vald til að gefa einhliða út
reglugerð um útfærslu landhelg-
innar.
Hermann brást reiður við og
sagði að ef það gerðist þá myndi
hann víkja mér úr embætti ráð-
herra. Ég svaraði honum og sagði
að það breytti litlu. „Fyrst kemur
reglugerðin, svo getur þú rekið
mig, en ekki vildi ég vera í þínum
sporum að ætla að taka reglu-
gerðina til baka gegn vilja alls al-
mennings í landinu.“
Til þessa þurfti ekki að koma.
Mér var full alvara með þessu
bréfi til Hermanns og hefði fylgt
því eftir ef á hefði þurft að halda.
Guðmundur í.
guggnar
- Samkomulag tókst 24. maí.
Þá guggnaði Guðmundur f. Guð-
mundsson og við fögnuðum sigri.
Eða eins og Sjálfstæðisflokkur-
inn sagði: Guðmundur í. Guð-
mundsson lét Lúðvík Jósefsson
beygja sig og það er hans sök.
Staðreyndin var sú að forysta
Alþýðuflokksins sá hvert stefndi
og hver hugur almennigs var. Það
hefði gert út af við flokkinn á
þeim tíma að láta útfærsluna
brotna á afstöðu Guðmundar f. í
ríkisstjórninni. Ég gerði mér hins
vegar grein fyrir því 24. maí að
málið væri þar með ekki komið í
höfn. Það var drjúgur tími fram á
haust og þann tíma myndu Bretar
og NATO-liðið nota óspart til að
þrýsta á stjórnvöld.
Ég vil taka það skýrt fram að
það er ekki rétt að segja að Sjálf-
stæðis„flokkurinn“ hafi verið
hikandi í málinu og viljað semja
um 12 mflurnar við NÁTO. Hér
var ekki um „flokkinn" sem heild
að ræða. Margir kunnir Sjálf-
stæðismenn kröfðust útfærslunn-
ar í 12 mflur og vildu enga samn-
inga við Breta eða NATO-
forystuna. Þeir sem vildu fresta
útfærslunni sumarið 1958 og taka
upp formlega samninga um málið
á vegum NATO, voru nokkrir
forystumenn Sjálfstæðisflokksins
og þeir sem réðu skrifum Morg-
unblaðsins.
Bretar
gátu aldrei
unníö stríöið
- Ég man vel eftir 1. september
fyrir réttum 30 árum. Þetta var
ósköp venjulegur dagur. Veiði-
skip allra erlendra þjóða sigldu út
fyrir 12 mflurnar nema Bretar. V-
Þjóðverjar mótmæltu en sigldu
útfyrir. Ég flaug með Landhelgis-
gæslunni með allri nýju landhelg-
islínunni fáum dögum síðar.
Þetta voru ekki margir togarar
sem voru inni í nýju landhelginni.
Herskipin ráku þá saman í tvo
hópa en skipstjórarnir undu því
illa, gekk ekkert að veiða í þetta
þröngum hópum. Langstærsti
hluti landhelginnar var friðaður
frá upphafi útfærslunnar fyrir
öllum erlendum togveiðiskipum.
Það hefði verið sama hvaða
viðbúnað Bretarnir hefðu haft
uppi hér á miðunum, þeir gátu
aldrei unnið þetta stríð né önnur.
Erlendir fiskimenn sem eru langt
að komnir geta ekki stundað ár-
angursríkar fiskveiðar á fjar-
lægum miðum, við þær aðstæður
að geta ekki undir neinum kring-
umstæðum leitað til lands. Þeir
geta ekki stundað slíkar veiðar í
fjandskap við alla þjóðina í
landinu.
Við vorum með veika Land-
helgisgælsu en þjóðin stóð saman
sem einn maður. Herskipavernd
gat ekki gefið Bretum sigur í
slíkri stöðu. Eins og ég orðaði
það í útvarpsræðu tveimur
dögum fyrir útfærslu landhelg-
innar: „Engin herskip og engar
hótanir geta unnið bug á einhuga
þjóð, sem aðeins heimtar rétt
sinn til lífsöryggis“.
Margþættur
árangur
- Ávinningurinn af útfærslunni
var margþættur og skipti sköpum
fyrir undirstöðuatvinnuveg okk-
ar. Á miðjum sjötta áratugnum
var erlendur togarafloti hér uppi
við landsteinana orðinn það stór
að hann veiddi helming af öllum
þeim botnfiskafla sem veiddist á
Islandsmiðum. Það var því orðin
lífsnauðsyn að tryggja íslending-
um aukinn hluta í þessum heild-
arafla og auk þess mjög aðkall-
andi að vernda helstu fiskimið
bátaflotans.
Samningar komu
aldrei til greina
- í mínum huga kom aldrei til
greina að gera neina samninga
við Breta eða aðrar þjóðir um út-
færslu landhelginnar. 12mflurnar
áttum við að fá eins og fjölmargar
aðrar þjóðir höfðu þá tekið sér.
Við fylgdum því fast eftir þeim
þjóðarvilja sem birtist í öllum
þeim samþykktum sem sendar
voru stjórnvöldum en þar var
krafist undantekningarlausra 12
mflna og mótmælt öllu samninga-
makki við erlenda aðila. Við
stóðum stíft á því sem öll þjóðin
var að gera samþykktir um,
undantekningarlausar 12 mflur
og ekkert samningamakk um ein-
hvem undanslátt.
íslendingar mddu brautina hér
á Atlantshafinu með 12 mflumar.
Við tókum okkur rétt sem aðrir
höfðu tekið og þar með var brotið
blað í landhelgisbaráttu og land-
helgissögu okkar. Við urðum að
skapa okkur þennan rétt. Þessi
útfærsla markaði því algera
stefnunýjung í okkar landhelgis-
baráttu, sagði Lúðvík Jósefsson.
„Fyrst kemur reglugeröin, svo getur þú rekiö mig, en ekki vildi ég vera í þínum
sporum aö ætla aö taka reglugerðina til baka gegn vilja alls almennings í
landinu."
„Það er engin launung aö það var Guðmundur í. Guðmundsson utanríkisráö-
herra sem var stærsti þröskuldur þess innan ríkisstjórnarinnar aö þar tækist
samkomulag um útfærsluna. Á honum strandaði þetta lengi.“
NÝTT HELGARBLAÐ - ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 19