Þjóðviljinn - 18.11.1988, Side 18

Síungur aldursfoi
Magnús H. Gíslason ræðir við Stefán Valgeirsson á Auðbrekku

Haustið 1943 tók ég að mér
að ferðast á vegum Fram-
sóknarflokksins um Húna-
vatnssýslur, Skagafjörð og
Eyjafjarðarsýslu. Hugmyndin
var að ég hitti að máli ýmsa
menn í þessum héruðum og
efndi til funda, eftir því, sem
við yrði komið. í þennan
leiðangur, sem var í senn
skemmtilegur og fróðlegur,
fór ég svo í vetrarbyrjun.
Meðal þeirra Eyfirðinga sem
ég ákvað að hitta, var Valgeir
Arnason, bóndi á Auðbrekku í
Hörgárdal. Síðla kvölds þann 29.
nóv. tók ég mér svo far með
mjólkurflutningabíl frá Akureyri
og fram í Auðbrekku. Sjálfgefið
var að biðjast þarna gistingar,
enda stóð ekki á því að hún væri
veitt. Sat ég á tali við þau hjón
fram á nótt og var engin þurrð á
líkamlegri og andlegri hressingu.
Mig minnir að bærinn í
Auðbrekku hafi ekki verið með
neinu hallarsniði á þessum árum.
En þarna var að öðru leyti hátt til
lofts og vítt til veggja í öllum
skilningi. Það hlaut að vera hollt
og gott hverjum unglingi að alast
upp á þessu heimili. Það hlotnað-
ist Stefáni Valgeirssyni, en hann
var að heiman um þessar mundir.
Ég hygg að lífsferill hans sem nú
er orðinn hartnær 70 ár, beri upp-
eldisáhrifunum óljúgfrótt vitni.
Foreldrar Stefáns voru Valgeir
Árnason bóndi í Auðbrekku,
Jónatanssonar og Anna Einars-
dóttir, ráðsmanns á Háreksstöð-
um, Péturssonar. Ættir sínar á
Stefán að rekja til Eyfirðinga,
Norður-Þingeyinga og Austfirð-
inga og er þar ekki minni menn
að finna en Galdra-Hermann í
Firði. Svo talaðist til að ég falað-
ist eftir blaðaviðtali við þennan
afkomanda Galdra-Hermanns.
Það var auðsótt mál en Stefán
Valgeirsson er maður önnum
kafinn, enda verður hann að
vinna eins og heill þingflokkur,
og eiginlega spjölluðum við sam-
an á hálfgerðum hlaupum.
Haldið
höfuðstaðinn
- Jú, ég er fæddur og alinn upp í
Auðbrekku í Hörgárdal eins og
þú veist, sagði Stefán, - og er
óskólagenginn á nútímavísu. Ég
naut auðvitað farkennslu í barna-
skóla en fór svo í Bændaskólann á
Hólum í Hjaltadal og þá hefurðu
nú allt mitt skólanám. Mér fannst
einboðið að fara í Hóla því ég
ætlaði alltaf að verða bóndi. Það
var nú minn draumur.
En svo kom stríðið með herinn
og allt það fargan, sem honum
fylgdi en einnig atvinnu og pen-
inga. Og auðvitað vantaði mig
peninga til að bæta mína jörð. Ég
fór því til Reykjavíkur til að leita
mér atvinnu, eins og margir ungir
menn á þessum árum. Til að
byrja með ók ég bíl hjá BSÍ. Svo
var auglýst eftir verkstjóra við
íþróttavellina í borginni og hafði
Benedikt Jakobsson, íþrótta-
kennari, með það að gera. Marg-
ir sóttu um starfið og þegar ég leit
yfir þann hóp taldi ég mig von-
lausan og ætiaði að snúa frá við
svo búið. Þegar Benedikt varð
þess var bað hann mig að doka
við og lyktir urðu þær, að ég fékk
starfið. Síðar varð ég svo yfir-
verkstjóri við íþróttavellina og
garðlönd borgarinnar og átti að
stjórna 5 eða 6 vinnuhópum.
Á þessum árum kynntist ég
konu minni, Fjólu Guðmunds-
dóttur frá Böðmóðsstöðum í
Laugardal og þótt ég hefði ekki
haft annað upp úr Reykjavíkur-
dvölinni þá verður hún aldrei of-
metin.
Heilsan brást
Keflavíkurárin
Ég flutti því síðla vetrar 1953 til
Keflavíkur. Þar dvaldi ég átta
vetur en var oftast heima á
sumrin en þó ekki alltaf. Til dæm-
is varð ég að liggja um hríð á
Landsspítalanum 1955.
Til að byrja með ók ég bíl á
Vellinum. Jón Sigurðsson, sem
þá mun hafa verið erindreki Al-
þýðusambands íslands, lagði það
til að ég yrði ráðinn þarna félags-
málafulltrúi, fyrir ASÍ og félags-
málaráðuneytið, kannski kallast
það trúnaðarmaður nú, - og
SteingrímurSteinþórsson, þáver-
andi félagsmálaráðherra skipaði
mig svo í starfið 1953. Jú, bless-
aður vertu, þetta var bölvað arga-
þras, sífelldir árekstrar, bæði við
herinn og ekki síður hið miður
þokkaða Hamilton-félag, en það
voru bandarískir verktakar. Jafn-
framt þessu greip ég svo í að
kenna á bíl en það hafði ég raunar
áður gert í Reykjavík.
Á meðan ég vann þarna á Vell-
inum hófum við þrír félagar að
gefa út blað, sem nefndist Stapa-
fell. Að því stóðu með mer þeir
Pálmi Pétursson kennari og
Kristján heitinn Ingólfsson,
seinna fræðslustjóri á Austur-
landi. Þetta voru framúrskarandi
góðir félagar og samstarfsmenn.
Eg skrifaði sjálfur mikið í blaðið
og notaði þá ýmis dulnefni. Og
þótt ég segi sjálfur frá þá keppt-
ust önnur blöð um að birta sumar
þessar greinar, enda vikið að
ýmsum málum sem þá brunnu
mjög á mönnum. - Já, minning-
arnar eru margar frá þessum
árum og óneitanlega gaman ef
einhverntíma gæfist færi á að rifja
þær upp.
Svo kom að því að ég dró mig
út af Vellinum og gerðist stöðvar-
stjóri há Bifreiðastöð Keflavíkur.
Ég samdi við Skeljung og BP um
að koma þarna upp smurstöð
o.fl. Svo datt okkur nokkrum í
hug að stofna byggingarsamvinn-
ufélag. Byggðum. árlega nokkrar
íbúðir á vegum félagsins og þótti
þetta hið þarfasta framtak.
Félagsmála-
bindindi
sem mistókst
Ég hafði nú legið í víking um
hríð að hætti þeirra forfeðra okk-
ar, sem helst þótti mannsbragur
að, og aflað mér sem þeir nokk-
urs fjár og kvonfangs. Og nú ák-
vað ég að hverrfa heim í Hör-
gárdalinn og hefja búskap í
Auðbrekku, ásamt Þóri bróður
mínum og konuefni hans. En því
miður réðust málin á annan veg
en ætlað var. Árið 1950 veiktist
ég af svonefndri Akureyrarveiki,
en hún lék marga grátt. Tauga-
kerfið fór einhvernveginn úr
sambandi og ég fór að fá óeðli-
lega öran hjartslátt, sem einkum
bar á við líkamlega áreynslu. Mér
var því ráðlagt að halda mig ná-
lægt lækni ef til bráðra aðgerða
þyrfti að grípa, en til þess var tal-
ið að komið gæti á hverri stundu.
Árið 1961 hafði ég náði mér
svo af krankleikanum að við
Fjóla ák'váðum að hverfa aftur að
búskapnum, enda var það alltaf
markmiðið að eyða ævinni í
heimabyggð. Ég hafði lent í alls-
konar félagsmálastússi í Keflavík
en er ég flutti heim ákvað ég að
forðast það með öllu en helga mig
bara búskapnum og heimilinu.
Ég einsetti mér meira að segja að
sækja ekki hreppsfundi hvað þá
annað. En svo gerðist það að for-
maður Framsóknarfélags Eyja-
fjarðar, Einar í Staðartungu, féll
skyndilega frá og þá var ég kosinn
formaður félagsins, að mér fjar-
stöddum. Mig minnir að þetta
hafi verið 1965. Ég neita því ekki
að mér þótti vænt um það traust
sem mér var sýnt með því að fela
mér formennskuna í félaginu en á
hinn bóginn braut þetta í bág við
mínar fyrirætlanir, því auðvitað
hlutu að fylgja þessu starfi ýmiss
konar snúningar.
Innvigtunar-
gjaldiö
Þetta sama ár fór ég svo á aðal-
fund Mjólkursamlags KEA, ekki
til þess að tala þar heldur hlusta.
Á fundinum var m.a. reifuð sú
ákvörðun stjórnvalda að leggja
svonefnt innvigtunargjald á
mjólk. Skyldi það vera 50 aurar á
lítra. Þetta gjald átti að taka af
kaupi framleiðandans og var
auðvitað bara bein kaupskerð-
ing. Mér fannst fundurinn taka
linlega á þessu máli, rann í skap
og bað um orðið, eiginlega alveg
óvart. Ég flutti svo þarna ræðu,
kannski á sinn hátt þá áhrifa-
mestu, sem ég hef nokkurntíma
flutt, enda sagði Brynjólfur
heitinn Sveinsson, menntaskóla-
kennari og þáverandi formaður
stjórnar Kaupfélags Eyfirðinga
sem kom í pontu á eftir mér
eitthvað á þá leið, að hann væri
nú bara feiminn við að koma í
ræðustól eftir slíka þruinuræðu.
Svo fór að. fundurinn sam-
þykkti að kjósa fimm manna
nefnd er leita skyldi samstarfs við
önnur mjólkurframleiðslusvæði
um að stöðva þessi innvigtunar-
áform. Ég var kosinn formaður
þessarar nefndar en aðrir nefnd-
armenn voru Stefán Halldórsson
á Hlöðum, Jón Hjálmarsson í
Villingadal, Þór Jóhannsson í
Þórsmörk og Björn Halldórsson,
lögfræðingur. Nefndir voru kosn-
ar um allt land og komu þær síðan
saman til fundar á Hótel Sögu.
Þar man ég að þeir létu mikið að
sér kveða bændahöfðingjarnir
Sveinn á Egilsstöðum, Ölver í
Þjórsártúni og Hermóður í Ár-
nesi. Við hrundum þessu tilræði
en í framhaldi af því var Fram-
leiðnisjóður landbúnaðarins
stofnaður og voru strax lagðir til
hans umtalsverðir fjármunir.
„Enginn veit
sína ævina...“
Eg sagði víst í upphafl að þetta
hafi átt að vera viðtal við Stefán
Valgeirsson. Hingað til hef ég þó
naumast sagt nokkurt orð. Að því
leyti hefur þetta verið eintal. En
nú situr Stefán hljóður um stund
svo ég nota tækifærið og skýt
fram spurningu, sem raunar er í
beinu framhaldi af því sem á
undan er farið.
- Taldirðu þig nú vera farinn
að hafa það mikil afskipti af
félags- og stjórnmálum að ekki
yrði aftur snúið?
- Nei, ég leit á þetta sem
hreinar tilviljanir, bæði for-
mannskjörið í Framsóknarfé-
laginu og afskipti mín af innvigt-
unargjaldinu, sem engu breytti
um mínar framtíðarfyrirætlanir.
Formennskan í félaginu var aðal-
lega fólgin í því, að halda einn
aðalfund á ári og svo að sitja í
blaðstjórn Dags. Ég ætlaði að
losa mig við hvorutveggja við
fyrsta tækifæri.
En svo gerðist það haustið
1966 að ég fékk bréf, sem for-
maður Framsóknarfélagsins, frá
Hirti E. Þórarinssyni, bónda á
Tjörn í Svarfaðardal þess efnis,
að hann yrði ekki áfram á fram-
boðslista flokksins við alþingis-
kosningar þær, sem fram áttu að
fara vorið eftir. í nóvember
kvaddi ég svo saman aðalfund
Frarr.sóknarfélagsins, m.a. til að
ræða þessi framboðsmál, en árið
áður hafði verið kosin 3ja manna
framboðsnefnd. í henni voru þeir
Jón Jónsson á Böggvisstöðum,
Kristinn Sigmundsson á Arnar-
hóli og Ármann Þórðarson, Ól-
afsfirði. Þeir lögðu til að skoð-
anakönnun færi fram á fundinum
um hver skyldi skipa efsta sæti á
framboðslistanum af hálfu
Eyfirðinga. Ég lagði til að
fundarmenn skrifuðu þrjú nöfn á
lista og framboðsnefndin kann-
aði svo viðhorf flokksmanna til
þeirra þriggja, sem flest atkvæði
fengju. Við Jón Hjálmarsson
bóndi í Villingadal fengum flestar
tilnefningar og ég þó fleiri í fyrsta
sætið. Jón neitaði að taka sætið
en kvaðst styðja mig í það ef ég
fengist. Ég færðist eindregið
undan en lagði til að leitað yrði að
einhverjum eyfirskum bónda,
sem fáanlegur væri til framboðs
svo að ég yrði þá laus allra mála,
en bæri sú leit ekki árangur þá
færi ég fram á þriggja vikna um-
hugsunarfrest.
Eg fór til Sigurðar Óla Brynj-
ólfssonar, kennara og bónda, og
bauð honum sætið. Hann neitaði
algerlega en hvatti mig til að fara í
slaginn. Til mín komu einnig
menn, sem höfðu verið á fram-
boðslistum annarra flokka, svo
sem Stefán á Hlöðum og Ingólfur
í Fornhaga og eggjuðu mig fast til
stórræðanna. í sama streng tóku
ýmsir áhrifamiklir Framsóknar-
menn eins og Jakob Frímanns-
son, Jónas á Rifkelsstöðum, Ing-
imar á Ásláksstöðum o.fl.
Að hrökkva
eða stökkva
Eyfirðingar misstu af þessu sæti á
listanum og ég gat illa, sem for-
maður Framsóknarfélagsins,
orðið valdur að því.
En þetta var engan veginn
auðveld ákvörðun. Ég var og er
mjög bundinn mínum æskustöðv-
um og kveið því að þurfa löngum
stundum að dvelja fjarri þeim.
Ég taldi mig einnig, með mína
litlu menntun, vanbúinn því að
etja kappi við lögspekinga, hag-
spekinga og aðra slíka „stórgripi“
en á hinn bóginni vildi ég trúa því
að náin kynni mín af kjörum og
lífsbaráttu alþýðu manna í þessu
landi, bæði í sveit og við sjó kynni
einnig að reynast haldgott vega-
nesti þegar á hólminn væri kom-
ið. Niðurstaðan varð sú að ég fór í
þriðja sætið á listanum, sem átti
að vera nokkuð tryggt. Síðar
færðist ég svo upp í annað sætið
við fráfall Gísla heitins Guð-
mundssonar.
Ég hef rakið þetta svona ná-
kvæmlega vegna þess að ýmsir
hafa álitið að ég hafi sóst mjög
eftir þingmennsku. Hið sanna er
hinsvegar að ég færðist undan
henni í lengstu lög og var fús til að
styðja aðra, hefðu þeir verið
fáanlegir.
Slagbrandurinn
hefur brugðist
— Nú hefur þú setið á Alþingi
síðan, - hvað, 1967 - eða í rúm 20
ár. Hver hafa verið þín hclstu
áhuga- og baráttumál á þingi?
- Það hafa nú einkum verið
landbúnaðar- og samgöngumál
en í þeim þingnefndum sem um
þau fjalla, hef ég verið formaður
og raunar einnig í félagsmála-
nefnd, - og svo öll þau mál sem
miðað hafa að því að jafna að-
stöðu manna og lífskjör. Land-
búnaðar- og landsbyggðarmál
yfirleitt voru efst á blaði hjá þing-
flokki Framsóknarmanna fram
undir 1980. Síðan finnst mér að
slaknað hafi á þeirri kló. Flokk-
urinn er ekki lengur sá „slag-
brandur í flóttans dyrum“ sem
hann var. Sérstaða Framsóknar-
flokksins var löngum sú, að hann
var fyrst og fremst málsvari strjál-
býlisins. Hinir flokkarnir höfðu-
ðu meir til þéttbýlisins. Á síðari
árum hefur flokkurinn hneigst
mjög í þá átt þó að ég vilji ekki
þar með segja að hann líti alveg
framhjá landsbyggðinni. En upp
á síðkastið hef ég ekki verið
ánægður með flokkinn að þessu
leyti.
Hversvegna
sérframboð?
Ég stóð nú frammi fyrir því að
ef ég neitaði gæti svo farið að
- Nú fórst þú í sérframboð við
síðustu Alþingiskosningar, hver
var mcgin ástæða þess?
- Fyrir 10 árum sagði ég að ef
Framsóknarflokkurinn sinnti
málefnum landsbyggðarinnar
ekki betur þá yrði fyrr en síðar,
uppstokkun í öllum stjórnmála-
flokkunum. Mér sýnist líka að sú
hafi þróunin orðið síðustu 2-3
árin, hvort sem svo verður áfram.
Því er engan veginn að leyna að
ágreiningur milli mín og Fram-
sóknarflokksins hefur af þessum
sökum farið vaxandi, en þar
finnst mér að flokksforystan hafi
hvikað en ekki ég. Ég hef haft
18 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 18. nóvember 1988