Þjóðviljinn - 06.05.1989, Qupperneq 11

Ríki í upplausn
Maóískir hreintrúarskæruliðar hafa þriðjunginn af Perú á valdi sínu
og ríkið er að hruni komið í efnahagsmálum, m.a. vegna
aðgangshörku erlendra lánardrottna
Um aldamótin 1500 náði stór-
veldi Inka yfir kjarnann úr
vesturhluta Suður-Ameríku,
nokkurnveginn það svæði sem nú
skiptist í Perú, Bólivíu, Ekvador
og Norður-Chile. Ríki þetta var
algert einveldi undir stjórn goð-
kynjaðra keisara, miðstýring
mjög mikil en atvinnulíf og dreif-
ing afraksturs skipulagt með slík-
um ágætum, að gera verður ráð
fyrir að þroskuð félagshyggja
hafi legið þar að baki. Af öllum
ríkjum heims í þann tíð komst
Inkaveldi líklega næst því að geta
kallast velferðarríki.
Talið er að Inkaríki hafi verið
stofnað um aldamótin 1100 og
fyrstu öld sína var það ekki annað
en borgin Cuzco sunnanvert á
perúanska hálendinu. Sam-
kvæmt sögn voru stofnendurnir
komnir austan úr frumskógum og
börn sjálfrar sólarinnar. Harður
agi og púrítönsk félagsviðhorf
einkenndu ríki þetta.
Þrjú lönd í
einu ríki
Kjör landslýðs breyttust snar-
lega til hins verra er Spánverjar
höfðu lagt ríkið undir sig á fyrri
hluta 16. aldar. - Nærri helming-
ur um 22 miljóna íbúa ríkisins
Perú, sem varð til úr kjarna Inka-
veldis, talar enn indíánamál
hversdagslega og landsmenn eru
að miklum meirihluta indíána-
ættar. Allt frá því að Inkaveldi
féll hafa indíánar landsins horft
um öxl til þess með söknuði.
Spænskumælandi og spænskætt-
aðir valdhafar hafa beitt þá meiri
eða minni kúgun og misrétti, og
indíánar svarað með því að snið-
ganga valdhafa eftir föngum.
Miðstýring hins spænskumæl-
andi Perúríkis hefur aldrei orðið
á við það sem var í Inkaveldi.
Landslag veldur þar miklu um.
Sagt hefur verið að Perú, sem er
næstum jafnstórt og Spánn,
Frakkland og Vestur-Þýskaland
samanlögð, sé í raun þrjú lönd
pressuð saman í eitt ríki. í fyrsta
lagi er það strandlengjan, sem er
þurrlend og mikið til eyðimörk.
Þar er höfuðborgin Lima. Svo er
það Andeshálendið, að miklu
leyti byggt indíánum enn í dag, og
í þriðja lagi frumskóglendið
austan þess, sem heyrir til vatna-
svæði Amasonfljóts og er mjög
strjálbýlt.
Ljómandi stígur
Ágætt vegakerfi Inka gekk úr
sér, eftir að Spánverjar tóku við,
og torfærur af náttúrunnar hendi
hafa séð til þess, að samgöngur
milli þessara þriggja svæða hafa
verið slæmar síðan allt fram á
þennan dag.
Við upphaf yfirstandandi ára-
tugs upphófst í landi þessu stjórn-
málahreyfing, sem staðráðin er í
að gera það á ný að rækilega mið-
stýrðu ríki. Hér er um að ræða
maóistaflokk sem þekktastur er
undir nafninu Ljómandi stígur
(Sendero Luminoso). Enda þótt
flokkur þessi, sem háð hefur
skæruhernað gegn stjórnvöldum
síðan 1980, hafi í flesta lagi um
6000 manns undir vopnum og ef
til vill ekki nema um 3000, er talið
AÐ UTAN
að meira en þriðjungur landsins
sé þegar í raun á hans valdi.
Sólarsynir
fyrr og nú
Ljómandastígsliðar eiga það
sammerkt með Inkum að þeir
byrjuðu smátt og aðhyllast
strangan aga og hreintrú í stjórn-
García forseti - fyrst galvaskur
en nú ráðalaus landsstjórnandi.
og félagsmálum. Líkt og Inkar
eru þeir aðkomumenn í háfjalla-
héruðunum, sem eru vettvangur
útþenslu þeirra. Stofnendurnir
voru menntamenn neðan úr
Lima og liðsmenn munu flestir
vera úr slömmunum þar og í öðr-
um borgum. Einnig þeir eru
sprottnir af fjarlægri „sól,“ sem í
þeirra tilfelli er hugsanir Maos
Kínaformanns.
En sigri Ljómandi stígur og
komi á stjórnarfari, er um sumt
minni á Inkastjórnina gömlu,
verður það ríki ekki indíánskt,
heldur stefnir það fólk að því að
gera Perú alhispanískt. Áðeins
spænska skal leyfð, ketsjúa, op-
inbert mál Inka, og um 30 önnur
indíánamál og -mállýskur, sem
töluð eru nú í landinu, yrðu
bönnuð, allt í nafni allsherjar-
samheldni og miðstýringar.
Varast „mistök“
sandinista
Liðsmenn flokksins, sem
fréttamaður bandaríska tímarit-
sins Newsweek ræddi við nýlega,
sögðu honum að þeir hefðu engu
minni óþokka á „sósíalimperíal-
istum“ Kremlar en „kanaimperí-
alistum" Hvíta hússins. í þeirra
augum væri Castro aðeins gervi-
byltingarmaður. Þeir myndu
gæta þess sérstaklega að láta sér
ekki verða á sömu „mistökin" og
sandinistum í Níkaragva, sem
látið hefðu hjá líða að þurrka út
millistétt lands síns. Kína og
jafnvel Albanía væru „endur-
skoðunarsinnuð" ríki í þeirra
augum. í efnahagsmálum myndu
þeir í upphafi valdatíðar sinnar
leggja áherslu á að búa svo um
hnútana, að Perú yrði sjálfu sér
nægt um matvæli. Þegar fram liðu
stundir, sögðu þessir talsmenn
Ljómanda stígs, yrði Perú undir
þeirra stjórn leiðarljós skoðana-
bræðra þeirra, sem gera myndu
samskonar byltingar út um allan
heim.
Ekki virðast skæruliðar þessir
njóta víðtæks fylgis meðal
indíánabændanna í fjallahéruð-
unum, sem þeir hafa þó að miklu
leyti náð á sitt vald, enda vart við
því að búast þar sem flokkurinn
hyggst útrýma menningu indíána
eins og hverju öðru úreltu fortíð-
ardrasli. Ásamt hörku og seiglu
skæruliðanna virðist tvennt eink-
um stuðla að árangri þeirra í þess-
um sóknum. f fyrsta lagi hræða
þeir fólk til stuðnings við sig með
vægðarlausum ógnum, myrða
opinbera starfsmenn og aðra þá,
er grunaðir eru um hollustu við
stjórnvöld. í öðru lagi hafa fjalla-
indíánarnir, frá fornu fari tor-
tryggnir eða fjandsamlegir
stjórnvöldum í Lima, flestir lítinn
áhuga á að hætta hálsbeini sínu
fyrir þau stjórnvöld.
Refsing
lánardrottna
Sigurvonir Ljómanda stígs
byggjast ekki hvað síst á því að
ástandið í landinu er með
óbjörgulegasta móti, jafnvel á
rómanskamerískan mælikvarða.
DAGUR
ÞORLEIFSSON
Húsmæður í Lima mótmæla verðbólgu og vöruskorti - f lestum er sama
hvað uppi verði á teningnum í stjórnmálum, bara ef lífskjör skáni.
Skæruliði svalar þorstanum úti í
frumskógi - kóka leyft en brenni-
vín bannaö.
Mörgum kemur Perú fyrir sjónir
sem ríki í upplausn, og um það
veldur bágur efnahagur meiru en
skæruhernaður. Perú hefur eins
og svo mörg þriðjaheimsríki
önnur um árabil verið að sligast
undir fargi erlendra skulda, og
þegar Alan forseti García kom til
valda 1985, hófst hann handa
með því að lækka drjúgum vaxta-
afborganir af skuldunum, án
samkomulags við lánardrottn-
ana. Þetta mun hafa hjálpað
eitthvað fyrst í stað, því að í tvö ár
eða svo fór efnahagurinn batn-
andi, en síðan sló þeim mun hast-
arlegar í bakseglin. Lánardrottn-
arnir refsuðu Perú fyrir nýnefnda
ráðstöfun með því að skrúfa fyrir
frekari lán og allar tilhliðranir því
til handa, og ekki bætti þar úr
skák að García gerði talsvert að
því að viðhafa um Bandaríkin
ummæli, sem Perúmönnum að
vísu líkuðu vel, en Bandaríkja-
mönnum þeim mun miður.
Afleiðingarnar urðu rúmlega
1700% verðbólga s.l. ár og fram-
færslukostnaður í höfuðborginni
hækkar nú um 40 af hundraði
mánaðarlega. Launamenn hafa
brugðist við kjararýrnuninni með
verkföllum, er langtímum saman
Slagorð og merki maóistaflokks-
ins á húsvegg, en indíánadreng-
urinn lætur sér fátt um finnast.
hafa lamað málmnám, mikilvægt
efnahag landsins. Um tveir af
hverjum þremur vinnufærra
landsmanna eru annaðhvort
atvinnulausir eða hafa ekki fulla
vinnu. í Lima er erfitt að verða
sér úti um brýnustu nauðsynja-
vörur eins og brauð, sykur og
þurrmjólk nema í ríkustu hverf-
unum. Þessi vandamál stigmagn-
ast með miklum straumi fólks úr
sveitum íþéttbýli, vandamáli sem
sameiginlegt er flestum þriðja-
heimslöndum en verður sérlega
alvarlegt þar sem efnahagsstrúkt-
úrnum liggur við hruni eins og
raunin er orðin á um Perú.
„Alþýðuskattur“
á kókaín-
barónum
Flestir Perúmenn hafa stórum
meiri áhyggjur af afkomu sinni en
skærustríðinu. Þeir eiga flestir
orðið svo erfitt með að sjá sér
farborða að þeir reyna að komast
úr landi, hver sem betur getur,
sama hvað við tekur. 120.000-
150.000 manns yfirgáfu landið
s.l. ár, eða meira en helmingi
fleiri en 1987. Það er einkum til-
tölulega efnað og menntað fólk
sem fer, þar eð gjaldið fyrir vega-
bréfsáritun, hærra en mánaðar-
laun ófaglærðs verkamanns, er
mörgum ofviða.
í Perú sprettur mikið af kóka-
laufinu, sem kókaín er unnið úr,
og það leiddi til þess að kókaín-
barónar Kólombíu, einhverjir
voldugustu hákarlar heims í
eiturlyfjaframleiðslu og -smygli,
notfærðu sér veikt og spillt
stjórnkerfi til að leggja undir sig í
raun heil héruð inni í landi. Þegar
Ljómandastígsliðar hófu hernað í
Efri-Huallagadal fyrir fimm
árum, voru kókaínbarónarnirþar
þegar meiru ráðandi en stjórnin í
Lima. í dal þessum er ræktað
meira af kókalaufi en á nokkrum
öðrum stað í heiminum. Nú er
Ljómandi stígur þar mestu ráð-
andi. Hans menn leyfa áfram
ræktun og útflutning á kóka,
gegn allháum „alþýðuskatti“,
sem kókaínbarónarnir verða að
greiða þeim. Kókalaufið er svo
mikið atriði fyrir indíánabænd-
urna sem nautnalyf og búsafurð
að ekki einu sinni þessir maóísku
púrítanar hafa treyst sér til að
banna það. Hinsvegar hafa þeir
komið á algeru áfengisbanni á
yfirráðasvæðum sínum.
Laugardagur 6. maí 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 11