Þjóðviljinn - 19.05.1989, Blaðsíða 4

Dr. Jakob Jakobsson forstjóri Hafrann-
sóknastofnunar er á beininu að þessu sinni.
Einni gjöfulustu bátavertíð sem komið hefur
á síðustu árum er nýlokið og er þorskaf linn
orðinn um 10 þúsund tonnum meiri en hann
var á sama tíma í fyrra. Er kannski meira af
fiski í sjónum en af er látið? Er Hafrann-
sóknastofnunin sjálfstæð stofnun eða er
henni fjarstýrt úr sjávarútvegsráðuneytinu?
Notar dr. Jakob trekt?
Bendir ekki hinn góði vertíðar-
afli á nýafstaðinni vertíð til þess
að meira sé af þorski í sjónum en
þið viljið meina?
- Nei, ég er nú ekki búinn að
sjá það eins og ég hef látið í ljós.
áður. Ég tel að aðalskýringin á
þessum góða afla sé sú að fiskur
hafi flúið að norðan og komið
hingað suður. Önnur skýring er
að vísu sú um að það hefur fengist
heldur meira af stórum þorski en
menn áttu von á. En aðalástæð-
una tel ég þó vera breytt lífsskil-
yrði í hafinu við landið sem olli
því að vertíðin var góð, enda hef-
ur verið mikið tregfiskirí fyrir
öllu Norðurlandi á vertíðartím-
anum. Miklu meira en áður.
Hvaða lífsskilyrði hafa breyst í
sjónum?
- Fyrst og fremst sjávarhitinn í
vetur. Síðan hefur þessi mikli
kuldi áhrif á gróðurinn í sjónum
og á fæðukeðjuna. Almennt má
segja að mjög lítill sjávarhiti fyrir,
norðan og austan land og mikill
pólsjór á því svæði hefur áhrif á
lífsskilyrði nytjafiskanna til hins
verra.
Hvernig stendur á því að nú
hefur veiðst mun meira af ríga-
þorski en oft áður og hvað veldur
því að mikið af geldfiski hefur
verið í afla vertíðarbáta?
- Rígaþorskurinn fannst ein-
faldlega ekki í fyrra og ég hef ekki
hugmynd um það frekar en sjó-
menn hvar hann hélt sig þá. Þetta
er 10-14 ára gamall fiskur sem
hefur verið að skila sér. Hann
hefur vaxið mjög hratt og er þess-
vegna á stærð við 15-20 ára gaml-
an fisk eins og þeir voru að fá hér í
garnla daga. Að öðru leyti hef ég
enga aðra skýringu á tilkomu
hans núna en þá að hann hefur
verið í felum fyrir okkur og sjó-
mönnum þar til núna að hann
lætur sjá sig, og það er eins gott,
áður en hann varð ellidauður.
- Hið sama er að segja um
geldfiskinn. Ég hef ekki öruggar
skýringar á því en mér finnst samt
nærtækast að ætla að þessar
göngur sem komu á Breiðafjarð-
armiðin hafi búið við lök lífsskil-
yrði í fyrrahaust þegar kynfærin
áttu að fara þroskast og þess-
vegna hafi hann hreinlega ekki
haft orku til að mynda hrogn og
svil.
Hefur þetta áhrif til hins verra
fyrir nýliðun þessa árgangs?
- í íýrsta lagi hef ég ekkert í
höndunum um það hversu stór
hluti þetta var og í öðru lagi eru
fregnir af því hér sunnan
Reykjaness og út af
Vestmannaeyjum að menn hafi
orðið varir við hið gagnstæða.
Þar hafi smár fiskur, þe. 6 ára
þorskur 45-85 sm, verið fullur af
hrognum og svilum. Þetta er ein-
hver óregla í náttúrunni. Við
fréttum af því sl. haust að mikið
af kynþroska smáfiski með hrogn
og svil væri austur á fjörðum, við
Grímsey og síðan hefur fundist
mikið af smáýsu sem var full af
hrognum og svilum. Þannig að ég
held að menn ættu ekki að taka
það alltof alvarlega þótt eitthvað
hafi verið af geldfiski í Breiða-
firðinum í vetur.
Verður ekki hálfgert hallæri á
síðari hluta ársins þar sem margir
eru búnir eða langt komnir með
kvóta sína?
- Það getur vel hugsast. Ég á
þó von á því að útgerðarmenn
sjái fótum sínum forráð. Það er
sjálfsagt ódýrara að taka fiskinn á
tiltölulega skömmum tíma heldur
en að vera með mikla útgerð í
litlu fiskiríi allt árið um kring.
Það fer líka eftir því hvernig sá
afli hefur nýst sem kom að landi á
fyrri hluta ársins. Það eru skiptar
skoðanir um það hversu góður
þessi netafiskur er þegar hann er
tekinn á mjög miklu dýpi. En
þetta eru kannski atriði sem ekki
eru á minni könnu.
Eru fiskstofnarnir við landið
fullnýttir eða eigum við mögu-
leika á að nýta okkur vannýtta
stofna. Ef svo er hverjir eru þeir
þá?
- Þessir hefðbundnu fiskstofn-
ar eru fullnýttir og vel það, þorsk-
ur, ýsa, karfi, ufsi, grálúða, loðna
og sfld. Það hefur verið hreyfing í
þá átt sem þú spyrð um að undan-
fömu. Það er farið að hirða miklu
fleiri tegundir af kola, langlúru
og sandkola. Veiðar á honum
hafa verið arðbærar að því er ég
best veit. Þá höfum við lengi litið
hýru auga til djúpsjávarfiska ss.
langhalanna. Þetta eru ákaflega
ljúffengir fiskar en vaxa að vísu
hægt þannig að afraksturinn er
ekki mikill. Sovétmenn veiddu
hér um 20 þúsund tonn á ári af
þessum fiskum áður en við færð-
um landhelgina út í 200 sjómflur
og þeir hafa mörgum sinnum síð-
an óskað eftir að fá að nýta þá
aftur og við þyrftum endilega að
gera gagnskör að þessu. Þá hefur
orðið sú skemmtilega þróun í vor
að menn fóm að stunda veiðar á
úthafskarfa. Fyrir mörgum árum
rannsakaði dr. Jakob Magnússon
fiskifræðingur þennan karfastofn
og þá var því slegið föstu að hann
væri með svo mikið af sníkjudýr-
um að það væri ekki hægt að nýta
hann. Undanfarin tvö ár hafa A -
Evrópuþjóðirnar veitt um 100
þúsund tonn á ári af honum hérna
rétt fyrir utan 200 mílumar og
óvíst hvort hann er ekki einnig að
finna innan landhelginnar. Þetta
er náttúrlega mjög góð búbót ef
framhald verður á þessu.
Hefur kvótakerflð skilað þeim
árangri í verndun flskstofnanna
sem til var ætlast?
- Ég held að kvótakerfið sem
slíkt hafi skilað árangri. Hins veg-
ar er því ekki að leyna, td. með
þorskstofninn, að þar hafa menn
ekki farið eftir þeim tillögum sem
við höfum lagt fram og hafa leyft
meiri veiði en við höfum ráðlagt.
í þeim efnum hafa menn haft
uppi ýmis rök fyrir því ss. að taka
tillit til efnahags þjóðarinnar
o.s.frv. En ég held að kvótakerf-
ið sem slíkt sé það tæki sem unnt
væri að beita ef það væri pólitískt
mögulegt að taka slíkar ákvarð-
anir. Þá væri ekkert því til fyrir-
stöðu að með réttri ákvarðana-
töku stjórnvalda mundi kvóta-
kerfið alveg duga til að halda
uppi réttri nýtingarstefnu á fisk-
stofnunum. Við sjáum að það
hefur tekist mjög vel þar sem far-
ið hefur verið eftir okkar tillögum
ss. með loðnu og sfld.
Hafa þá skammtímasjónarmið
stjórnmálamanna ráðið ferðinni
á kostnað langtímasjónarmiða?
- Ég veit ekki hvort það eru
skammtímasjónarmið stjórn-
málamanna. Það eru skamm-
tímasjónarmið í þjóðfélaginu.
Tilfellið er að stjórnmálamenn
hafa fullan skilning á þessum
langtímasjónarmiðum sem við
erum að berjast fyrir. Þjóðfélagið
sem slíkt er ekki tilbúið að horf-
ast í augu við þau vandræði sem
stundum geta fylgt því tímabund-
ið að fara eftir okkar tillögum.
Hefurðu skýringar á því?
- Já. Ein er sú að á tímabili
gekk okkur illa að komast að
hinu sanna um stærð þorsk-
stofnsins og menn fengu ótrú á
okkar tillögum. Þetta var í kring-
um 1980. Eg held að þetta hafi
seinkað því að menn fóru að taka
virkilega tillit til tillagna okkar
um þorskstofninn og það eimir
ennþá eftir af þessu eins og fyrsta
spurningin hér á undan ber vott
um. Menn eru alltaf að búast við
því að við gerum einhver mistök
og vona í lengstu lög að við séum
of svartsýnir.
Er sjórinn í kringum landið
jafn hreinn og af er látið?
- Það er náttúrlega mikið af
fljótandi mengun í sjónum,
plastdrasl og annað rusl. En hvað
varðar eiturefni og annað slíkt þá
get ég fullyrt að hafið er sem bet-
ur fer furðu hreint í kringum
landið. Varðandi hina fjótandi
mengun held ég að ástandið sé að
breytast mikið til batnaðar því að
pökkunarvélar eru komnar um
borð í flest skip og sjómenn sjá að
það gengur ekki lengur að fleygja
drasli í hafið. Ég á því von á að
með tilkomu þessara tækja hætti
þeir þessum ósið því þetta drasl
er til mikillar vansæmdar fyrir
okkur.
Hvað ætlið þið að leggja fyrir
fund vísindanefndar Alþjóða-
hvalveiðiráðsins sem haldið verð-
ur í Bandaríkjunum á næstunni.?
- Það verða lagðar þama fram
þó nokkuð margar áfangaskýrsl-
ur. Verkfallið tafði að vísu þetta
verk og fyrir vikið verða þær
kannski ekki eins umfangsmiklar
og vonir stóðu til. Eigi að síður
getum við lagt fram áfangaskýrsl-
ur um endurúrvinnslu á talningu,
og rannsóknir á veiddum hvölum
sem við leggjum mikla áherslu á
að koma á framfæri til þess að
skilningur manna aukist á nauð-
syn þess að taka þessa hvali. Að
auki nokkrar góðar greinar sem
þarna verða lagðar fram.
Er að finna einhver nýmæli í
þessum áfangaskýrslum ykkar?
- Ég held að ég verði að svara
þessu á þann hátt að það sé best
að bíða og sjá hvaða niðurstöður
verða lagðar þarna fram. Það er
ekki rétt af mér að skýra frá þeim
áður en okkar menn gera það
fyrir vísindanefndinni.
Er Hafrannsóknastofnunin
sjálfstæð stofnun eða er henni
Qarstýrt úr sjávarútvegsráðu-
neytinu?
- Ég vona að það hafi komið
fram á undanförnum áratugum
að við erum býsna sjálfstæð
stofnun og teljum okkur vera
nokkurskonar samvisku þjóðar-
innar í þessum efnum og hikum
aldrei við að segja sjávarútvegs-
ráðuneytinu og öðrum til synd-
anna ef okkur finnst gengið á
fisk- og dýrastofnana í hafinu.
Hinsvegar viljum við og reynum
ævinlega að leggja hlutlægt mat á
það hvort veiðar ógni einhverjum
tilteknum stofnum. En það virð-
ist vera mjög algengt að fólk fáist
ekki til þess, samanber hval-
veiðamar, heldur leggur það
huglægt og tilfinningaiegt mat á
þær og það ruglar menn í ríminu.
Ég get alveg fullyrt það að ef við
teldum einhverja minnstu ástæðu
til að ætla að veiðar í vísindaskyni
ógnuðu viðkomandi hvalastofn-
um, þá mundi Hafrannsókn
harðneita að taka þátt í slíku.
Hinsvegar erum við sannfærðir
um að þessi fáu dýr sem tekin eru
hafa engin áhrif á ástand hvala -
stofnanna hér við land.
Að lokum, Jakob. Áttu trekt?
Já, já ég á trekt. En hvort ég
nota hana á þann hátt sem mér
hefur verið ráðlagt, það er svo
önnur saga.
-grh
Dr. Jakob Jakobsson
\ er á beininu
Eium
samviska
þjóðarínnar
4 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 19. maí 1989