Þjóðviljinn - 19.05.1989, Qupperneq 23

gaf okkur innsýn í líf ekkjunnar
sem bömin voru tekin frá, hún á
harma að hefna og lítur á Guð-
nýju sem fulltrúa sinn. Það gerir
ólétta vinnukonan líka, sú sem
tekur við starfi Guðnýjar á Ytri-
Mýri. Það eru margar kúgaðar
konur á bak við þær örfáu sem
þora að rísa upp gegn kúguninni.
En Sveinki niðursetningur
minnir okkur á að það voru ekki
bara konur sem voru kúgaðar.
Einsog alltaf þegar manni
finnst eitthvað vel gert í sjónvarpi
vakna óskir um meira af svo
góðu. Hugsið ykkur bara allar
þær sögur sem liggja óbættar hjá
garði allt í kringum okkur! Alla
þá lærdóma sem við gætum dreg-
ið af sögu okkar ef við fengjum
hana matreidda svo lystilega í
stærri og tíðari skömmtum!
Edda Heiðrún Backmann og Helgi Skúlason í Næturgöngu.
fyndnum tilsvörum. En það er
ekki nóg. Greinilegrar þreytu
gætti hjá áhorfendum er líða tók
á leikinn og mæddi þá smíðisgall-
inn sem er næsta ljós í verkinu. í
fyrsta lagi þá eru áhorfendur
komnir í Gamla bíó til að sjá
Bibbu (og Halldór). Þeir eru
komnir til að njóta persónuleiks
og þegar svo fór að aðalpersónur
leiksins voru orðnar utanveltu og
fengu nánast ekkert rúm til að tjá
sérkenni sín, tapa nánast sínum
hversdagsleik sem orðinn er
fjölda áhorfenda kær, þá fóru
gömlu konurnar við hlið þess sem
hér ritar að tauta, nei tala hátt um
að þetta væri nú betra í útvarp-
inu. Það er megingalli verksins.
Höfundarnir gleymdu tilefninu,
tveim litlum persónuleikum sem
voru upphaf þess arna.
En ef þær persónur eru látnar
vega allrar veraldar, orðskrípi og
hortittir Bibbu látnir deyja
drottni sínum í taugastrekktum
ærslaleiknum, hvernig tekst þá
til? Sumpart vel, sumpart miður.
Þeir sem ná bestum árangri í
leiknum gera sem allra minnst,
eða gæta ágætlega vel að sér að
halda leik sínum innan snotur-
lega stílfærðra marka. Bessi
gengur í gegnum sýninguna á
nærbuxum og gerir nánast ekk-
ert. Hann bara er og fyrir bragðið
er hann kyrr blettur í látunum
sem allra augu hvfla á. Og er oft
drepfyndinn á hóflegan hátt. Jó-
hann Sigurðsson stelur .senunni
gersamlega í upphafsatriði sínu
og á eftir það marga fína spretti í
hlutverki Dedda bróður Bibbu.
Þeir leika báðir á öðrum nótum
en hinir í sýningunni, trúir þeirri
grunnhugsun farsans að persón-
urnar eru venjulegt fólk sem
lendir í óvenjulegum og óviðráð-
anlegum kringumstæðum. Var
það ekki Alec Guinnes sem lýsti
því svo að við slíkar kringum-
stæður væri best að vera ákaflega
stilltur og láta sem minnst á sér
bera. Ogvarþá að leika í Paradís-
arhótelinu eftir Feydeau.
Aðrir leikendur eru á öðrum
brókum: þeirra leikur er með
grófu sniði, þeir verða hjól í vél-
virki fléttunnar, fá lítið næði til að
staðfesta persónur sínar á svið-
inu, hvergi næði til að bregða
fyrir sig kunnáttu sinni. Mæðu-
legast er þetta hjá Eddu Björg-
vinsdóttur sem hefur mörg fín
tækifæri til að koma spakyrðum
Bibbu á framfæri en verður þá
fyrir atburðarásinni svo það
heyrist ekki til hennar. Eddu
tekst samt að brjótast í gegnum
hávaðann og á marga góða
brodda sem hún stingur til áhorf-
enda. Júlíus hefur haft það erfiða
hlutverk að vera rödd skynsemi
og meðalhófs í samtölum þeirra
Bibbu. Hlutverk hans í leiknum
er eins sniðið. Halldór er „stra-
ight man“ í tveggja manna gam-
anleik, hér virtist hentugast og.
eðlilegast að efla þá þætti persón-
unnar og mátti sjá drög að því í
leik Júlíusar. En einhvern veginn
reis hann ekki undir því og varð
eins og þeytispjald um sviðið.
Kjartan brá sér í þrenn gervi og
óx allur í ærslunum eftir því sem á
leið. Bríet fékk ekkert rými í
hlutverki saklausarar konu í
heimsókn, Rúrik og Lilja voru
infaldar og afkáralegar skrípa-
myndir.
Það er þannig hófleysið sem
setur ljótan blett á sýninguna.
Hún kemst sárasjaldan í snert-
i:;gu við þetta „vandasamasta“'
sem leikstjórinn nefndi. Leik-
mynd Björns Björnssonar er
hrópandi smekklaus og þannig í
.stfl sýningarinnar, um of- og van
í senn. Leikstjórinn nefnir einnig
í margnefndri leikskrá þrár sínar
til að kljást við verk nokkurra
meistara bókmenntasögunnar og
telur þar til Tchekov og leikrit
hans - „þau eru of auðveld“ — og
restorasjónskomedíurnar
bresku. Báðar þessar deildir
byggjast á makalaust stflfærðum
og hófstilltum, nánast elegant
leikstfl. Gaman væri að sjá Gísla
Rúnar næst beygja sig undir þann
aga sem þarf við sviðsetningu
slíkra verka. Þau eru engum „of
auðveld" svo vitnað sé til orða
hans.
ELÍSABET
JÖKULSDÓTTIR
Vinnum við stríðið!
Stríð. Gott orð. Niðrá Lækj-
artorgi eru tveir krimmar á
menntaskólaaldri að betla fyrir
bjór. Bera þess merki að hafa
verið í útilegu. En búnir að týna
tjaldinu. Þeir fá óblíðar viðtökur
og þegar þeir halda á eftir þeim:
„Lúserar!... Þið eru og verðið
lúserar.“ Hvaða stríð ætlið þið að
vinna, hugsa ég og þegi.
Nokkrum mánuðum síðar
keyri ég Hverfisgötuna á þeim
ruglingslega hraða, sem þar tíðk-
ast. Á móts við strætisvagnabið-
skýlið hjá Regnboganum, er kóf-
drukkinn maður í heiðarlegri til-
raun að komast yfir götuna. Og
drekkur mjólk í leiðinni. Heilan
lítra. í strætisvagnabiðskýlinu
horfa fjórar persónur á manninn
og mjólkina. Finnst þetta hvorki
fyndið né sorglegt. Enginn reynir
að hjálpa manninum yfir götuna
með mjólkina. Fólkið er í öðru
leikriti: Að bíða eftir strætó. En
það er engill sem leiðir manninn
yfir götuna og þessvegna tekst
bflstjórunum og honum að kom-
ast hver hjá öðrum. Og ég keyri
áfram og hugsa: Kannski get ég
notað atriðið í smásögu og þess-
vegna má ég ekki skerast í
leikinn.
Lífið verður að hafa sinn gang.
Þegar ég var blaðamaður á
Þjóðviljanum var ég send útaf
örkinni að spyrja spurningar
dagsins. Ansi mikið mál var að
finna góða spurningu. Hvað fólk
hefði dreymt þá um nóttina?
Hvað því fyndist um nýjustu að-
gerðir ríkisstjórnarinnar í efna-
hagsmálum? Oft var erfitt að fá
konur til að svara. Sérstaklega ef
þær voru ómálaðar. Ég fór niðrí
Austurstræti, stundum á næstu
bensínstöð (og tók enga stund),
en svo geri ég tilraunir til að
spyrja í Kringlunni. En viti
menn! Fólk svaraði ekki
neitandi, heyrði ekkert, sá ekk-
ert.
Notabene, það var í allt öðru
leikriti: Það var í Kringlunni. Það
mátti ekki trufla það. Fólkið sveif
áfram í sínum heimi. Og þarna
inni voru engir „lúserar“.
Nú má kannski deila um hvort
sniðugt sé að eyða ævinni í að
vafra um í endalausri leit að
næstu óopnaðri bjórdós. En bara
þetta orð: ,,Lúser“ speglar hugs-
un okkar. I allri leit okkar að til-
gangi hefur enginn fundist enn.
Við höfum alltaf þurft að búa
hann til sjálf. Til að horfast í augu
við augun í myrkrinu. Núna verð-
um við að eiga eitthvað. Til að
mæta óvininum. Við eigum að
eiga eitthvað sem eyðist. (Samt
getur verið gaman að eiga augna-
blik sem kemur aldrei aftur.) Og
þó við séum svona ljómandi frjáls
og hugguleg, með prentfrelsi,
tjáningarfrelsi og öll þau, þá
erum við ekki frjáls af því að eiga
ekki neitt. Efnahagslegar neyslu-
venjur eru nútímakúgun. Og það
eru þessar neysluvenjur (leið-
indaorð!) sem eru að fara með
Jörðina (plánetuna). (Enginn
veit hvert.)
Við einblínum á starfsframa,
þó að sama starf felist í deildar-
stjórn í vopnafabrikku eða for-
stjórn í fyrirtæki, þarsem verka-
mennirnir eru allir á lúsarlúnum.
Því það, að eiga „eitthvað" og
vera eitthvað heitir sigurvegari
(,,winner“).
Og það er meðai annars þess-
vegna sem við sjáum svo sjaldan
þessa svokölluðu lúsera. Því þeir
eiga ekki lengur hvergi heima.
Fyrst fór stórfjölskyldan í hund-
ana (púff!), og elliheimilin
fylltust af ömmum, nú eru geð-
sjúklingar, krimmar, rónar, fatl-
aðir, alþingismenn, börn og ann-
að skrítið fólk geymt á þartilgerð-
um stöðum. Og það er bannað að
skera sig úr nema með til-
heyrandi stfl. Því það getur kost-
að stórfé að vera öðruvísi. Að
vísu er búið að búa til renni-
brautir fyrir fatlaða og gefa geð-
sjúklingum róandi lyf, en við vit-
um ekki hvemig við eigum að
koma fram, ef við lendum í
óvæntum og spennandi aðstæð-
um.
Einusinni vann ég á Kleppi og
við fórum í sund. Ein konan tók
alltaf niður annan hlýrann á
sundbolnum í heitapottinum, og
þetta stórkostlega brjóst leið út í
loftið, en enginn sýndi viðbrögð
nema kannski heima hjá sér á
kvöldin.
Við forvitnumst og fordæmum
allt sem er öðruvísi, en vitum
ekki hvernig skal bregðast við.
Við komum fram við fatlaðan
mann eins og fatlaðan en ekki
einsog manneskju. Sylvia Path
lýsir því í Bell Jar, hvemig hún
kappkostaði að horfa sem fastast
á slys, ef þáu urðu á vegi hennar,
um leið og við hin sem söfnuð-
umst í kring, tilað horfa, skömm-
umst okkar fyrir það um leið og
kunnum ekki einusinni hjálp í
viðlögum. Sylvía vildi bara vita
hvernig þetta vildi til og viður-
kenndi það.
Nú finnst kannski sumum að
pistillinn sé hlaupinn útum víðan
völl en þá vil ég bara minna á hið
dulda samhengi tilverunnar.
Ég var að velta þessu fyrir mér.
Með stríðið. Að við svona ger-
samlega hárlaus og sólbrún og
vöðvastælt, við myndum drepast
í fyrsta frumskógi. Þó emm við
önnum kafin að halda því fram að
stríðseðlið búi í okkur og hafi
m.a. yfirfærst á nautaöt og fót-
boltaleiki (sannfærandi kenning í
ljósi síðustu úrslitaleikja).
Leikum fótboltaleiki, til að fá út-
rás fyrir þetta göfuga stríðseðli
sem bjargaði ættbálkunum frá út-
rýmingu (?). Ef við komumst
hvorki á vígvöllinn né völlinn, þá
búum við til stríð við næsta mann.
Og köllum þá sem ekkert
„komast áfram“ lúsera. Ég leyfi
• mér þó að fullyrða að margir rón-
ar eiga aðdáun skilið fyrir þá út-
sjónarsemi sem hver flaska getur
útheimt.
En foreldri sem hugsar um
börnin sín eða fóstra sem hugsar
vel um annarra manna böm eða
kennari leggur á sig kennslu
(þama kom ég aðeins inná kjara-
málin!), eða allt það huldufólk
sem ræktar garðinn sinn, er allt-
saman fólk, sem álitið er að hafi
ekki komist langt. Ekki eins langt
og það fólk sem fær inni á glans-
tímaritasíðum eða í sjónvarpinu
fyrir að sigra heiminn. „Týpískt“
dæmi var þegar átti að fara að
gera „alþýðunni“ á íslandi skil,
með því að sýna nokkrar ágætar
konur sem unnu við að framleiða
fiskibollur í dós, þá þurfti sjón-
varpið endilega að velja til þess 1.
maí.
En spumingin sem brennur á
vömm okkar allra: Vinnum við
stríðið...?
Og þegar við sitjum í hægind-
um á efsta degi, síðasti hvalurinn
svamlar í baðkerinu, útfjólubláir
geislar ylja okkur um iljarnar, úr
kvöldkyrmnni berst þessi
reykmenntaða lykt sem fyllir vit-
in, börnin hafa sofið undarlega
fast í marga daga, búið að vaska
upp og henda síðustu leifunum af
þessum ágæta geislavirka bút-
ungi, sem við átum í kvöld, fugl-
arnir í þöglum trjánum, gínurnar
ganga um beina og uppstoppuð
górilla horfir á stillimyndina með
okkur, þá getum við loksins sagt,
getum við loksins hvíslað seigum
rómi útum þanið brjóstið: „Við
unnum stríðið! (Verst með
skógardauðann, en) Við unnum
stríðið.“
... en ekki fyrr. Ekki orð.
Þögn þangað til.