Þjóðviljinn - 15.12.1989, Blaðsíða 4

Sighvatur B jörgvinsson er á beininu__________
Horfst í augu við hallann
Fjárlagafrumvarp hvers árs er vandasamt verkefni þar sem menn
reyna aö stoppa í efnhagsleg göt, göt sem sum eru augljós en
mörg hver falin ef marka má orö Sighvatar Björgvinssonar for-
manns fjárveitinganefndar Alþingis. Hann hefur lýst því yfir aö í
fjárlögum sé innbyggö skekkja upp á þrjá miljaröa og hann vill aö
ríkisvaldið fari aö horfast í augu viö raunveruleikann en ýti vand-
amálunum ekki á undan sér. Sighvatur er líka meö ákveönar
skoöanir varöandi kröfur lækna um frelsi í heilbrigöisþjónustu,
sem hann segir ekkert annaö en frelsi til aö skrifa út reikninga á
ríkissjóð.
í umræðum um fjárlögin á Al-
þingi á dögunum, talaðir þú um
innbyggða skekkju í fjárlögum
hverju sinni. í hverju liggur þessi
, innbyggða skekkja?
Hún liggur í mörgu og kemur
fram þegar menn bera saman
annars vegar ríkisreikning og
hins vegar fjárlagaáætlunina. Þá
er hallinn svo mikill sérstaklega
síðustu árin, að menn hljóta að
komast að þeirri niðurstöðu að
hann stafi af öðru og meiru en
ófyrirsjáanlegum atburðum,
vegna áhrifa kjarasamninga og
öðru slíku. Menn hljóta að kom-
ast að þeirri niðurstöðu að veru-
legur halli sé innbyggður í fjár-
lögin, sem kemur sérstaklega
fram í árferði eins og hefur verið
undanfarin ár og verður einnig á
næsta ári, þe. á samdráttarskeiði.
Þegar er þennsla í þjóðfélaginu
og kaupmáttur fer vaxandi, eykst
einkaneyslan. Fólk eyðir meira
en bara í brýnustu lífsnauðsynjar.
Pá verða tekjur ríkisins meiri og
þessi halli dylst frekar en á sam-
dráttarskeiði. Á samdráttar-
skeiði hjálpar þennslan ekki rík-
issjóði við að leyna þessu. Þannig
að það má skipta hallavandamál-
inu í tvennt. Annars vegar er
nokkuð fastur innbyggður halli,
sem ég hef áætlað að sé upp á
uþb. 3 milljarða króna og hins
vegar eru áhrif sveiflna, sem ým-
ist vinna með eða á móti ríkis-
sjóði.
Ef síðan er spurt, hvers vegna
er þetta svona, má líta á rekstur-
inn. Pá er til dæmis ekki áætlað
rétt fyrir áhrifum launasamninga
sem gerðir eru og það er ekki
áætlað rétt fyrir áhrifum lána. í
fjárlagagerðinni núna tekur gildi
lenging fæðingarorlofs upp í 6
mánuði. Það mun hafa í för með
sér aukin útgjöld sér fyrir sjúkra-
húsin í landinu, þar sem vinnur
mikið af kvenfólki, upp á umþb.
1% í launum. Það er ekki áætlað
fyrir þessum áhrifum í fjárlagafr-
umvarpinu. Þarna er því strax
komin skekkja upp á 1%.
Þannig að fjármálaráðuneytið
skoðar ekki þau útgjöld sem laga-
setningar þingsins hafa í för með
sér?
Fjármálaráðuneytið er náttúr-
lega alltaf að reyna að halda út-
gjöldunum niðri og má segja að
sú tilhneiging ríki að viðurkenna
ekki svona kostnað fyrr en í
lengstu lög. Síðan kemur fram,
eins og allir vita, að grunnlaun
eins og samið er um hjá ríkinu eru
ekki nema hluti af þeim grunn-
launum sem ríkið raunverulega
borgar. Hjá fjölmörgum ríkis-
stofnunum tíðkast viðbætur á
grunnlaun í formi alls konar
álagsgreiðslna, óunninnar yfir-
vinnu og svo framvegis. Þetta er
ekki viðurkennt í fjárlagagerð-
inni.
Þegar við í fjárveitinganefnd
ræddum við ýmsa forstöðumenn
ríkisstofnana kom fram að þetta
er ekkert launungarmái hjá
þeim. Við getum tekið dæmi um
fréttamenn hjá ríkisútvarpi og
Sjónvarpi. Þeir fá greidda fasta
lestíma, þe. fá viðbótarþóknun
sem er skýrð með því að þeir
þurfi að lesa blöð og tímarit utan
vinnutíma. Þessi launakostnaður
er ekki viðurkenndur þó að það
sé samið um hann. Það kom líka
fram hjá ýmsum forstöðu-
mönnum að það sé greidd föst
yfirvinna á laun, uppbót á laun,
allt upp í 40 stundir á mánuði. Ég
hef síðan komist að því með nán-
ari skoðun að þessi fasta yfir-
vinna getur orðið all verulega
miklu meira. Þó þetta sé ekki við-
urkennt sem hluti af fastalaunum
þá er þetta samt hluti af þeim.
Síðan hefur verið gerð frá síð-
ustu fjárlögum tilraun til þess að
ná tilteknum flötum niðurskurði
á launakostnaði ríkisins, upp á
4%. Það er gengið út frá því að
þessi árangur hafi náðst í sam-
bandi við áætlanagerð í fram-
haldinu. Þessi launaniðurskurður
náðist ekki fylliiega. Sumar ríkis-
stofnanir náðu engum árangri,
aðrar náðu kannski 2,5-3% nið-
urskurði en engu að síður gengur
þetta allt aftur í fjárlagagerðinni.
Alls konar svona villur eru til
staðar. Menn hafa líka stöðugt
verið að krukka í rekstur ríkis-
stofnana í þeim tilgangi að skera
hann niður og þetta er orðið svo
þröngt að það er ekki lengur
raunhæft að ætlast til þess að
stofnanirnar nái þessu.
Hver er lausnin á þessu? Að
ríkið viðurkenni þessar launa-
greiðslur eða að kjarasamning-
um verði breytt?
Þetta er svipað vandamál hjá
ríki og almennum vinnumarkaði.
Launaþróunin hefur verið sú
undanfarin ár að menn hafa
hneigst til að hafa tvöfalt launa-
kerfi. Annars vegar er hið opin-
bera launakerfi sem mælir grunn-
laun og hins vegar er hliðarkerfi
yfirborgana sem allir vita um en
enginn vill þó viðurkenna. Hætt-
an við þetta er að ýmis félagsleg
réttindi fólks eru einungis tengd
hinu opinbera kerfi, bæði lífeyris-
réttindi og fleira. Þannig að þegar
menn sem hafa fengið mikil laun í
gegnum yfirborganir komast á líf-
eyrisaldur, komast þeir að þessu.
Ég tel því að menn verði að reyna
að draga úr þessu eins og hægt er
en fyrst og fremst að það komi
fram í kjarasamningum hvaða
laun eru raunverulega greidd.
Þannig að raunhæfur samanburð-
ur fáist á milli stétta, starfshópa
og milli ríkis og einkageira.
Mitt svar er því að það verði að
fara vandlega yfir þessi mál og að
raunveruleikinn verði viður-
kenndur. Þetta er bara eitt dæmi
af mörgum. Aðalatriðið er að
menn viðurkenni hver hallarekst-
urinn er og horfist í augu við hann
strax í upphafi fjárlagagerðar en
bíði ekki með vandann þangað til
ríkisreikningur kemur út.
Ertu með þessu að segja að
þessi innbyggði haili upp á 3
milljarða þýði að hallinn á fjár-
lögum verði ekki 4 milljarðar eins
og dæmið lítur út núna, heldur 7
milljarðar?
Við skulum bara skoða nokkur
dæmi úr fjárlagagerðinni, sem
eru ekkert ný. Ifjárlagagerðinni
nú er miðað við að niðurgreiðsla
á matvöru verði óbreytt í krónu-
tölu. Þetta er auðvitað gríðarlegt
pólitískt átak og álitamál, því
þetta þýðir að það á ekki að auka
niðurgreiðslur í takt við verð-
hækkanir sem aftur þýðir að
verðhækkanir á landbúnaðar-
vörum allt næsta ár eiga að koma
að fullu fram í verðlagi. Nú er
spurningin sú hvort ríkisstjórnin
meini þetta? Eru stjórnarflokk-
arnir tilbúnir að standa við
þetta, sem verður bæði erfitt og
sársaukafullt. Ef ekki, ef menn
meina ekki þetta, er áætlunin um
niðurgreiðslur í fjárlagafrum-
varpi röng upp á kannski 600
milljónir. Og það er ekki lítil tala.
Svona er hægt að fara yfir ýmsa
liði í fjárlagafrumvarpinu og ég
tek fram að þetta er ekkert frekar
nú en áður, þar sem menn setja
sér markmið um erfiðar aðgerðir,
sem stjórnarflokkarnir eru kann-
ski ekki búnir að taka ákvörðun
um og margir þeirra gera sér ef til
vill ekki ljóst að ákvarðanir sem
þessar búa að baki tillögum eins
og þeirri um niðurgreiðslurnar.
Ég er sannfærður um að fjár-
málaráðherra er þetta alveg ljóst
og flestum í ríkisstjórninni, kann-
ski ekki öllum. En er almennum
stjórnarþingmönnum Ijóst, að
eins og málið er sett upp í fjárlag-
afrumvarpi þá verði engin niður-
greiðsluaukning á matvörum allt
næsta ár?
Alveg eins er háttað með Lán-
asjóðinn. Það vantar verulega
upp á það að LÍN fái fjármagn í
fjárlagafrumvarpinu til að geta
veitt bara óbreytta lánafyrir-
greiðslu. Það er fyrirsjáanleg
veruleg fjölgun nemenda, ma.
vegna áhrifa samdráttar á vinn-
umarkaði. Nú er mikið af ungu
fólki á vinnumarkaði sem vill
gjarnan snúa sér að því að læra.
Það vantar verulegar fjárhæðir til
þess að hægt sé að standa við
lánafyrirgreiðslur. Ef menn setja
ekki slíka peninga í frumvarpið,
gera menn sér þá ljóst að á bakvið
þá ákvörðun verður að búa sú
pólitíska afstaða að draga úr lán-
veitingum LÍN á næsta ári?
Ef menn hafa ekki tekið þá
ákvörðun er það í raun sjálfs-
blekking að sá peningur sem
áætlaður er dugi, vegna þess að
þá munu menn bara slaka því sem
á vantar á árinu og það kemur
fram sem halli á ríkissjóði. Þetta
er bara dæmi um nokkur stór mál
sem ég er ekki sannfærður um að
stjórnarflokkarnir séu í raun bún-
ir að taka ákvörðun um eins og
tillögugerðin í fjárlagafrumvarpi
virðist benda til.
í tillögum nefndarinnar felast
tillögur um hækkun útgjalda upp
á 1,2 milljarða. Stór hluti þeirrar
hækkunar er skýrður sem
leiðréttingar, en um 300 milljónir
bætast við vegna beinna tillagna
um útgjaldaaukningu. Hvaða
leiðrétingar eru þetta sem nefnd-
in er að gera, eru þær vegna
óvandaðra vinnubragða fjár-
málaráðuneytisins eða vegna
breyttra aðstæðna?
Það er ekki hægt að tala um
óvönduð vinnubrögð. Þetta eru
leiðréttingar vegna breyttra að-
stæðna. Það voru ýmis útgjald-
amál í frumvarpinu byggð á upp-
lýsingum sem þá lágu fyrir en
reyndust ekki réttar. Sem dæmi
þá er ríkið að yfirtaka rekstur
heilsugæslustöðva og fræðslu-
skrifstofa og ríkið er að yfirtaka
verkefni sjúkratrygginga. í fjár-
lagafrumvarpinu var áætlað fyrir
þessum viðbótarútgjöldum og
þau sett í þrjár safntölur. Það sem
við höfum gert í fjárveitinga-
nefnd er að láta ráðuneytin vinna
útfærsluna á þessu, þe. taka þessa
einu tölu sem til dæmis var ætluð í
rekstur fræðsluskrifstofa og
skipta henni niður í laun og önnur
rekstrarútgjöld fyrir hverja
fræðsluskrifstofu fyrir sig. Þetta
var verk sem ekki hafði unnist
tími til að gera áður en frumvarp-
ið var lagt fram.
Sama máli gegnir um þegar
sýslumenn og bæjarfógetar yfir-
taka rekstur sjúkratrygginga og
sama á við um rekstur framhalds-
skóla. Þegar er farið að vinna
þessa vinnu og áætla á hvert emb-
ætti kemur í ljós að summan af
slíkum áætlum er nokkuð hærri
en ætlað var að þetta verkefni
myndi kosta. Þannig að varðandi
þessar leiðréttingar er ekki hægt
að saka neinn um að hafa áætlað
rangt vegna þess að nauðsynlegar
upplýsingar lágu ekki fyrir.
Það sem síðan hefur bæst við er
að við höfum fengið ríkisreikning
fyrir árið 1988 eftir að frumvarpið
var lagt fram. Þar koma fram
raunveruleg útgjöld allra ríkis-
stofnana og ríkisviðfangsefna. Þá
höfum við fengið frumvarp til
fjáraukalaga yfirstandandi árs og
skoðað það með upplýsingum úr
ríkisbókhaldi. Þannig að þegar
stofnun eins og ríkisspítalar
koma til okkar fyrir 10 dögum
með nýjustu upplýsingar úr sín-
um rekstri, kemur í Ijós að halla-
rekstur á þessu ári verður ekki 50
milljónir eins og áætlað er í fjár-
aukalagafrumvarpi, heldur 102
milljónir. Ríkisspítalarnir leggja
síðan fyrir okkur sínar hugmynd-
ir um rekstur næsta árs miðað við
sömu verðalagsforsendur og í
frumvarpinu en komast að þeirri
niðurstöðu að þar vanti tæpar 400
milljónir inn í áætlun fjárlaga.
Það sem við gerum er að við
tökum þessar upplýsingar, rfkis-
reikning, tölur úr ríkisbókhaldi
og biðjum fjárlaga- og hagsýsl-
ustofnun að kafa í málið og gefa
okkur sínar niðurstöður um að
hve miklu leyti þessar athuga-
semdir ríkisspítalanna séu réttar.
Niðurstaða stofnunarinnar verð-
ur síðan sú að í meginatriðum sé
rétt að þörf sé á leiðréttingu, ekki
upp á 400 milljónir heldur tæpar
300 milljónir og það gerum við.
Svona höfum við reynt að
vinna stofnun fyrir stofnun, með
nýrri upplýsingum en fjármála-
ráðuneytið hafði.
Verður þetta frumvarp þá ár-
eiðanlegra en fyrri frumvörp?
Að þessu leyti vona ég að það
verði áreiðanlegra. En svo veit
náttúrlega enginn hvað gerist á
næsta áritd. varðandi kjarasamn-
inga. Það hefur verið háttur aðila
vinnumarkaðarins að undan-
förnu að reyna að leysa sín
vandamál með því að ávísa þeim
á ríkissjóð og neyða hann til að
taka á sig hinar og þessar skuld-
bindingar sem engir peningar eru
til fyrir.
Þessir sömu aðilar koma síðan
og mótmæla hástöfum hækkun
skatta. Þeir virðast fastir í sama
farinu og almenningur á íslandi
ef taka má trúanlega niðurstöðu
skoðanakönnunar sem gerð var
ekki alls fyrir löngu. En þar virð-
ast menn þeirrar skoðunar að það
sé hægt að aflétta öllum sköttum
og hækka síðan öll framlög úr rík-
issjóði til góðra málefna. Miðað
við úrlausnir aðila vinnumarkað-
arins á kjaramálum, virðast þeir
ekki gera sér grein fyrir því að ef
þeir ávísa hundruðum milljóna á
ríkissjóð, vegna vandamála sem
þeir teysta sér ekki að leysa í
samningum hver við annan, þá
verður ríkissjóður einhvern veg-
inn að útvega sér fé. Það getur
hann ekki gert nema með
sköttum, skattlagningu á fólk og
atvinnuvegi. Þá rísa verkalýðs-
hreyfingin og atvinnurekenda-
samtökin upp á afturlappirnar.
Það er því í gangi tvískinnung-
ur þar sem menn vilja ekki viður-
kenna samhengi tekjuöflunar og
útgjalda.
Ber það ábyrgðarfullum vinn-
ubrögðum vitni að fjárveitinga-
nefnd leggur aðeins fram tillögur
á útgjaldahlið en ekki tekjuhlið?
Nei, það er auðvitað alveg frá-
leitt í þessu eins og öðru að það sé
annar aðili sem taki ákvarðanir
um útgjöld en sá sem tekur ák-
varðanir um tekjur. Þetta á sér
víða stað í samfélaginu. Mótmæl-
in gegn frumvarpi heilbrigðisráð-
herra um rekstur heilsugæslu-
stöðva til dæmis. Mótmælin
ganga út á það að ríkið eigi jú að
reka þessar stöðvar en það á ekki
að hafa neinn fulltrúa eða hönd í
bagga með rekstrinum. Ríkis-
valdið á bara að borga reikning-
inn. Læknarnir eiga sjálfir að á-
kveða fjárhæð reikningsins og
sjúkrahúsin eiga að lúta stjórn
starfsmanna og fólks heima í hér-
aði, ríkið á bara að borga en á
ekki að hafa nein áhrif á það
hvernig þarfirnar eru búnar til.
Hér á Alþingi standa læknar í
Iöngum röðum frammi á göngum
og tala um að ríkið megi ekki
koma í veg fyrir frjálsan rekstur í
heilsugæsluþjónustu. Hver er
þessi frjálsi rekstur? Hann er
bara frelsi til að skrifa út
reikninga á ríkissjóð án þess að
ríkisvaldið geti haft nokkurt eftir-
lit eða ákvörðunarvald um það
hve háir reikningarnir eru, frelsi
til að fá að skrifa reikninga at-
hugasemdalaust á skattborgar-
ana. -hmp
4 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 15. desember 1989
i_________________________________________________
Mynd: Jim Smart.