Þjóðviljinn - 15.12.1989, Blaðsíða 23

Raunsæi Hrings
Jóhannessonar
Aðalsteinn Ingólfsson: Hringur Jó-
hannesson. Utg. Listasafn ASÍ og
Lögberg. Formáli eftir Björn Th.
Björnsson.
[ nýrri og glæsilegri listaverka-
bók, sem Listasafn ASÍ og Lög-
berg hafa gefið út með verkum
Hrings Jóhannessonar, er haft
eftir listamanninum að viðleitni
hans í listinni beinist að því „að
skrá ákveðnar staðreyndir úr líf-
inu í kringum okkur og um mann-
eskjuna sjálfa".
Staðreyndirnar sem Hringur
velur að benda okkur á eru flestar
tengdar íslenskri sveit. Þar er
augunum gjarnan beint að verks-
ummerkjum mannsins í náttúr-
unni, eða þá að nærvera manns-
ins birtist í því sjónarhomi sem
brugðið er upp á æskustöðvar
listamannsins í Aðaldal í N-
Þingeyjarsýslu.
Myndlist Hrings Jóhannes-
sonar er einstök fynr þá mynd
sem hún dregur upp af umhverfi
íslenskrar sveitar á okkar tímum.
Þar á hann sér enga hliðstæðu.
Hún er líka sérstök fyrir afstöðu
listamannsins til viðfangsefnisins
annars vegar og listarinnar sem
slíkrar hins vegar.
Þegar nútímamaðurinn fer á
vettvang til að afla sér heimilda
eða „skrásetja staðreyndir“ úr
umhverfinu hefur hann úr ýms-
um möguleikum að velja. Nær-
tækasta verkfærið og handhæg-
asta er væntanlega myndbandið,
sem skráð getur bæði form, ljós,
liti, birtu, hreyfingu, tíma og
hljóð í sömu andránni. Þessi að-
ferð er líka fyrirhafnarminnst.
Ekki þarf annað en næmt auga og
fingur á takka.
Onnur aðferð er ljósmyndin,
sem hvorki hefur hljóð, hreyf-
ingu né tíma, en getur oft náð
hinum sérstöku einkennum við-
fangsefnisins með áhrifameiri
hætti.
Þriðja aðferðin er aðferð krón-
íkurinnar: að lýsa umhverfi og
staðháttum með orðum á blaði
eða hljóðbandi.
Hringur Jóhannesson notar
enga af þessum handhægu að-
ferðum. Heldur grípur hann til
tafsamari vinnubragða, sem að
mestu tilheyra liðnum tíma.
Þegar ljósmyndatæknin ruddi
sér braut fyrir 150 árum höfðu
margir myndlistarmenn atvinnu
af því að skrásetja „staðreyndir
úr umhverfinu“ á blað eða léreft
með blýanti eða pensli. Ljós-
myndatæknin hafði þau áhrif, að
margir þessara manna sneru sér
að ljósmyndun. Aðrir hættu að
mála eða uppgötvuðu að mál-
verkið gat haft öðru hlutverki að
gegna í viðleitni mannsins við að
ná valdi á tilveru sinni. Impressí-
ónisminn varð til og markaði
upphaf hinnar öru þróunar nú-
tímamyndlistar, þar sem stað-
reyndir hins ytra umhverfis
skiptu æ minna máli, en innri
veruleiki mannsins og lögmál list-
arinnar sem slíkrar urðu þeim
mun mikilvægari.
Ef viðleitni Hrings í listinni
beinist að skrásetningu stað-
reynda úr umhverfínu, þá er nær-
tækast að bera árangurinn saman
við þær niðurstöður sem mynd-
bandið gæti veitt okkur í heim-
ildamynd sinni. Sá samanburður
er bæði eðlilegur og gefandi,
vegna þess að hann sýnir okkur
bæði veikleika og styrk Hrings
Jóhannessonar sem myndlistar-
manns.
Myndbandið flytur okkur
stundlega heimild og tíma-
bundna, þar sem hreyfingin
Breitt yfir, olía á striga 120x100 sm.
skiptir miklu máli. Athygli
Hrings beinist yfirleitt ekki að
hinu stundlega nema til þess að
frysta það í ströngum ramma
myndbyggingar og formfestu.
Hreyfíngin í myndum hans er yf-
irleitt njörvuð niður í klassískri
myndbyggingu. Hann velur sér
„sjónarhorn“ á umhverfið sem er
sérstakt, ekki bara vegna fyrir-
bærisins í sjálfu sér, heldur einnig
vegna þess að það fullnægir
ÓLAFUR GÍSLASON
strangri kröfu um myndbygg-
ingu. Að því leyti er aðferð hans
hliðstæð aðferð ljósmyndarans,
sem „kompónerar" myndefnið
innan ákveðins myndramma.
Sú staðreynd, sem Hringur vill
skrá, er því bundin af forsendum
sem ekki ráðast af sjálfu mynd-
efninu, en það er rammi myndar-
innar og lögmál klassískrar
myndbyggingar þar sem allt er
stranglega niður njörvað. Þar
með er hlutlægnin ekki lengur til
staðar í ströngustu merkingu,
skrásetning staðreyndar víkur
fyrir huglægum forsendum listar-
innar. Myndirnar sýna því ekki
umhverfið sjálft nema að tak-
mörkuðu leyti. Þær eru frekar
eins konar hugleiðing um það,
hvernig fella má visst sjónarhorn
á þetta umhverfi eða þessi til-
teknu fyrirbæri í umhverfinu, inn
í klassíska myndhefð.
Hringur nær bestum árangri í
myndlist sinni þegar hann gengur
lengra og spyr áleitnari spurninga
en þeirrar sem að ofan er getið.
Það gerir hann í myndum eins og
„Breitt yfir“ frá 1980, þar sem
yfirbreiðslan öðlast nýja og
margræða merkingu sem leiðir
okkurlangt í burt frá Aðaldaln-
um og staðháttalýsingunni á vit
heimspekilegra spurninga um
form og inntak. Þar hefur Hring-
ur stigið til fulls skrefið frá því að
skrá staðreynd yfir í að spyrja og
vekja spurningu. Myndin verður
ekki bara „sniðug“ hugdetta um
það, hvernig setja má gaddavír
eða plaströr úr Aðaldalnum inn í
ramma klassískrar myndlistar,
heldur verður hún að áleitinni
spurningu, sem skilur áhorfand-
ann eftir agndofa.
Bókin um Hring Jóhannesson
er hin vandaðasta í alla staði.
Texti Aðalsteins Ingólfssonar er
vandaður og vel skrifaður, þótt
ég hefði kosið að þar væri ýtar-
legar farið ofan í saumana á
merkingu þess raunsæis sem
Hringur ástundar í list sinni.
Prentunin er í háum gæðaflokki
og greinilega hefur mikil vinna
verið lögð í litgreiningu, sem
kemur myndunum til skila eins
og best verður á kosið.
Sem kunnugt er er nýlokið
stórri málverkasýningu Hrings í
Listasafni Alþýðu. Sú sýning fer
áfram til Akureyrar og verður
opnuð í myndlistaskólanum þar á
morgun. Sýningunni á Akureyri
lýkur á annan í jólum, og fer þá til
Egilsstaða, þar sem hún verður
opnuð á gamlársdag. Það er
óvenjulegt og lofsvert framtak
Listasafns ASÍ að koma sam-
tímamyndlist okkar þannig á
framfæri úti á landsbyggðinni og
ekki að efa að Norðlendingar og
Austfirðingar kunni að meta
framtakið.
-ólg.
Jólin
koma
Hvað sem segja má um jólin -
þá verður ekki af þeim skafið að
þau koma alveg á réttum tíma.
Hókus pókus sem fær menn til að
gleyma skammdeginu fyrr en
einn tveir og þrír að dag tekur að
lengja. Aldrei myndu menn taka
þessa jólasefjun í mál að sumri
til, myrkrið og veturinn nauðsyn-
leg til að halda mönnum við efnið
og loka þá inni í jólaundir-
búningnum.
Jólin boða mönnum mikinn
fögnuð enda ekki stætt á öðru eða
myndu menn treysta sér til að
hafa krossfestinguna á jólum og
þær píslir allar ? Nei, þær afberum
við á páskum af því þá er komin
sól. Myrkur og j ól, páskar og sól.
Hvað merkir annars orðið
„jól”? Orðabókin segir fátt um
það. Er það ekki bara rímorð á
móti sól? Það er á jólum sem
hnötturinn hættir við að leggjast
út af og tekur að reisa sig upp á
móti sólinni. Það er engin tilvilj-
un að jól eru hvergi í eins miklum
hávegum höfð og í svartnættinu á
íslandi. Ekkert fólk á byggðu bóli
tekur aðra eins jólatörn og við,
um það er fastur liður að fræðast
á jólum þegar útvarpið lætur
fréttaritara sína hringja inn tíð-
indi af jólahaldi heims um ból og
jólin víðast hvar samandregin í
einn dag - og svo tekur hvers-
dagsleikinn aftur við með opna
búð.
íslensku jólin eru hápunktur,
klimax, orgasm. Þau eru stund-
um kölluð hátíð barnanna en í
raun eru þau hátíð fyrrverandi
bama sem er j að reyna að fram-
kalla þau jólahrif sem þau urðu
fyrir í bernsku og fara hamförum
þessa aðfangadaga í viðleitni við
að endurskapa bernskustemmn-
inguna.
Það er alveg fastur liður að for-
eldrar hneykslast jafnan á jólum
barna sinna og bera saman við sín
eigin jól sem voru ákaflega vönd-
uð. Núverandi foreldmm var í
æsku nuddað upp úr jólum sem
vom hógvær og lágstemmd og
gjafirnar engin vitleysa. Og þar á
undan voru það hin sívinsælu
kerti og spil. Og núverandi for-
eldrar sem upplifðu dótasukkið
tala með eftirsjá um alveg sérstök
jól sem boðuðu komu sína í epl-
akassa, sulli og einni magnaðri
jólagjöf. Og hver veit nema börn-
in í dag eigi einnig eftir að varð-
veita einhvem jólakjarna sem
þau hampa framan í sín börn.
En er ekki nokkuð ný af nálinni
þessi tilfinning sem eins og skýrist
með hverju ári þar sem fólk
KVEINKAR sér undan jólun-
um, kvíðir þeim eins og náttúm-
hamförum. „Jólin koma” ekki
sagt með fögnuði þess sem eygir
ljósið heldur skelfingu hins sem
horfir á skriðuna fljúga niður
bæjarfjallið. Æ fyrirferðarmeiri
verður flótti undan jólunum sem
ferðaskrifstofurnar taka að sér að
skipuleggja. Fólk treystir sér ekki
til þess að ná þessu hámarki sem
jólin þurfa að vera og flýr land.
Eða getur nokkuð umkomu-
lausara en fyrrverandi börn sem
ráfa búð úr búð í leit að leikfangi
sem gæti á einhvern hátt skorið
sig úr dótahrúgunni sem fyllir
barnaherbergið. Hvar er, svo
dæmi sé tekið, gjöfin sem var á
sínum stað í búðarglugga alveg
frá því um haustið og mann
dreymdi síðustu dagana og ham-
ingjulostið þegar einmitt hún
kom upp úr pakkanum? Og hver
getur í dag sett saman það sull
sem skeri sig úr gosdrykkja-
flæðinu sem löngu er orðið
hversdagslap? Og hvar eru þeir
ávextir að þeir megni að boða jól-
in með einni saman birtingu sinni
í búðarglugganum á horninu? Og
hvar er sú lykt sem einsömul gat
aukið hraða jólavæntingarinnar?
Og hvernig á sú jólamáltíð að
vera saman sett að hún nái að
skera sig frá veisluhaldi virku
daganna? Og hvar er sú jólamynd
sem bíöi manns eins og alslemm á
hvítu tjaldi annars í jólum.
Hámarkið verður æ lang-
sóttara, klimaxinn erfíðari fram-
köllunar. Sá jólasveinn sem vog-
ar sér að setja rúsínur í skóinn er
haldinn eitthvað skrítinn og dugir
ekki minna en stórgjafir í glugga-
kistuna þrettán síðustu daga fyrir
jól.
Það er þá helst lestur jóla-
bókarinnar sem haldið hefur
velli. Lestrarnæði í dag jafnvel
enn sjaldgæfari munaður en
áður. Að liggja undir sæng í þrjá
daga með bók á milli handanna á
milli þess sem farið er í veislur.
Góðir hálsar, jólin eru kannski
ekki ólík dópinu sem fyrsti
skammturinn kýlir menn út í al-
gleymið og seinni tökumar
örvæntingarfull leit að upphaf-
legu áhrifunum með sífellt stærri
skömmtum uns fónarlambið fell-
ur í valinn. Eða fer í endurhæf-
ingu og reynir að vinda ofan af
vímunni alveg þar til einfald-
leikinn er aftur ftindinn.
P.s. Góði Guð, gefðu mér
prófarkalesara!
Föstudagur 15. desember 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 23