Þjóðviljinn - 15.12.1989, Blaðsíða 7

Umhverfisstefna óskast
Auður Sveinsdóttir formaður Landverndar: Nýju umhverfisráðuneyti þarf að fylgja breytt stefna í umhverfismálum.
Ljósm. Jim Smart.
í síðasta mánuði héldu áhuga-
mannasamtökin Landvernd sinn
20. aðalfund. Jafnframt gengust
samtökin fyrir ráðstefnu, sem bar
yfirskriftina „Stofnun umhverf-
ismálaráðuneytis“. Þar voru
skipulagsmál og stefnumótun í
umhverfismálum á dagskrá í til-
efni þess að ákveðið hefur verið
að stofna sérstakt ráðuneyti um-
hverfismála. Á aðalfundinum lét
Þorleifur Einarsson af störfum
sem formaður samtakanna eftir
10 ára starf. Hann hafði þá setið í
stjórn samtakanna frá upphafi
eða í 20 ár. Nýkjörinn formaður
samtakanna er Auður Sveinsdótt-
ir landslagsarkitekt. Nýtt helgar-
blað tók hanna tali í tilefni þess-
ara tímamóta og spurði frétta af
starfí samtakanna.
Nýtt umhverfis-
ráöuneyti
Á ráðstefnunni sem haldin var í
tilefni aðalfundarins var rædd
stefnumörkun í umhverfismálum
í tilefni nýs umhverfísmálaráðu-
neytis. Hverjum augum lítið þið
þá skipulagsbreytingu, sem fylgja
mun nýju ráðuneyti?
Við höfum lengi talið það
brýnt hagsmunamál að slíku
ráðuneyti verði komið á fót, en
við höfum alltaf litið svo á að slíkt
myndi gerast samfara markvissri
stefnumörkun og framkvæmda-
áætlun í umhverfismálum. Þetta
mál virðist hins vegar vera að fá
nokkuð undarlega stefnu, þannig
að við vitum ekki alveg hvað er
að gerast. Þannig virðist áhugi
ráðherra og annarra á málinu
ekki vera meiri en svo, að erfitt
hefur reynst að fá málið rætt á
Alþingi vegna fjarvista forsætis-
ráðherra og tilvonandi umhverf-
isráðherra. Og umræðan virðist
meira snúast um einstaklings-
hagsmuni en raunverulega
stefnumörkun í umhverfismál-
um. Menn spyrja: hvar á mín
stofnun að vera, hvar á mitt sæti
að vera, en ekki hvaða markmið
eigum við að setja okkur?
Landvemd bauð hingað ráðu-
neytisstjóra norska umhverfis-
ráðuneytisins í tilefni ráðstefn-
unnar. Við héldum að ráðamenn
sem nú eru að fjalla um þessi mál
hefðu áhuga á að fræðast af 20 ára
reynslu Norðmanna af sérstöku
umhverfisráðuneyti. Svo
reyndist ekki vera, því enginn
ráðherra mætti á ráðstefnunni
nema Júlíus Sólnes í örstutta
stund, og þar sáust ekki nema
einn eða tveir alþingismenn.
Sýndarmennska og
hagsmunapot
Ríkisstjórnin hafði lýst því yfir
að nýtt ráðuneyti yrði stofnað
fyrir áramót. Allt bendir nú til
þess að því verði frestað fram yfir
áramótin. Ekki vegna ágreinings
um stefnumótun, heldur frekar
vegna persónulegrar valdabar-
áttu að því er best verður séð.
Umræða um stefnumótun hefur
varla komist upp á yfirborðið og
okkur er spurn hvort þetta eigi
bara að vera einhvers konar dúsa
upp í umhverfisvemdarsinna,
eða hvort hér sé ætlunin að gera
raunverulegt átak. Við teljum að
nýtt umhverfisráðuneyti eigi að
vera öflugt og að það eigi að
endurskipuleggja allar stofnanir
sem tilheyra þessum málaflokki
með tilliti til nýrra umhverfis-
markmiða.
Það liggja fyrir tilmæli frá
Sameinuðu þjóðunum um að að-
ildarþjóðirnar marki sér slíka
umhverfisstefnu á grundvelli
Brundtland-skýrslunnar svo-
kölluðu, og að sú stefna næði til
allra þátta efnahagslífsins, land-
búnaðar, iðnaðar og samgangna.
Því allir menn sem einhverja
þekkingu hafa á þessum málum
gera sér nú grein fyrir því að um-
hverfismálin eru sá grundvöllur,
sem öll efnahagsþróun þarf að
hvfla á. Nýtt ráðuneyti skiptir því
engu máli ef ekki fylgir stefnu-
breyting frá því sem verið hefur.
Endurvinnsla
Getur þú sagt okkur eitthvert
dæmi um það hvernig þú vilt sjá
virka umhverfisstefnu í fram-
kvæmd?
Já, til dæmis í endurvinnslu-
málum. Það væri virk stefna í um-
hverfismálum að styðja við þau
fyrirtæki sem hér hafa verið
stofnuð af hugsjónamönnum, en
berjast nú í bökkum.
Hér á landi er til dæmis starf-
andi eitt fyrirtæki sem endurvinn-
ur pappír og framleiðir úr honum
eggjabakka. Svo virðist sem
eggjaframleiðendur vilji ekki
nota þessa bakka. Þeir flytja
heldur inn bakka úr frauðplasti
sem er skaðvaldur í náttúrunni og
eyðist ekki. Eða jafnvel pappa-
bakka úr endurunnum pappír frá
Danmörku. Það vantar mikið á
að íslenskir neytendur og vöru-
dreifendur séu sér meðvitaðir um
mikilvægi svona mála, sem virð-
ast kannski smámál, en skipta í
raun sköpum um það, hvort við
viljum búa við virka umhverfis-
vernd eða umhverfiseyðingu.
Við viljum sjá það að ríkis-
valdið hafi frumkvæði að því að
nota endurunninn pappír eða
óbleiktan pappír á ljósritunarvél-
ar og í aðra pappírseyðslu sem á
sér stað á þess vegum.
Við viljum sjá að ríkisvaldið
eigi frumkvæði að þvf að hleypa
hér af stað endurvinnsluiðnaði
t.d. á pappír með framleiðslu á
ólituðum klósettpappír, eldhús-
rúllum, kaffifiltrum o.s.frv. Slík-
ur smáiðnaður gæti verið vaxtar-
broddur atvinnu hér á landi ekki
síður en stóriðjan.
Sorphiröa
Landvernd beitti sér fyrir um-
ræðu um sorphirðu hér á landi
fyrir fáum árum. Hefur sú her-
ferð skilað árangri?
Ég held að ég geti svarað því
bæði játandi og neitandi. Ráð-
stefnan sem við héldum um sorp-
hirðu fyrir tveim árum varð
kveikja að mikilli umræðu um
þessi mál, og við höldum því fram
að hún hafi orðið hvati að ýmsu
því sem gert hefur verið til úr-
bóta. Hins vegar erum við ekki
sátt við hvaða stefnu þessi mál
hafa tekið, til dæmis hér á höfuð-
borgarsvæðinu, þar sem menn
stefna nú að því að taka upp
tækni við sorpböggun, sem þegar
er orðin úrelt.
Hvaða aðferðir viljið þið þá
nota?
Við vitum að með endur-
vinnslu er hægt að minnka sorp-
úrganginn um allt að 80%. Þetta
þarf að gera með skipulagðri að-
greiningu sorps. Til þess að þetta
sé hægt þarf að skipuleggja sorp-
hirðuna frá grunni út frá þessu
markmiði.
Ég sá um daginn sænskar eld-
húsinnréttingar í húsgagnaversl-
un IKEA, sem voru smíðaðar
fyrir tvö ruslaflát: lífrænan úr-
gang og pappírsúrgang til dæmis.
Þetta er rétt byrjun, en hún kem-
ur að litlu gagni ef aðgreining
sorpsins heldur ekki áfram út í
endurvinnsluna. Til þess að þessi
sjálfsagða stefnubreyting í sorp-
hirðumálum nái fram að ganga
þarf vitundarvakningu meðal al-
mennings og upplýsingaherferð
frá stjórnvöldum, sem eiga að
hafa forystu um þessi mál.
Við eigum að framleiða gróð-
urmold úr lífrænum úrgangi,
endurvinna og nýta bflhræ og vél-
ar, endurnýta umbúðir og taka
upp markvissa stefnu varðandi
umbúðamál yfirleitt.
Á Akureyri er nú starfandi
þjóðþrifafyrirtæki sem heitir
Gúmmívinnslan og býr til nytja-
hluti eins og bobbinga og gólf-
plötur úr dekkjagúmmíi. Þetta
fyrirtæki hefur ekki notið neins
sérstaks stuðnings og á í harðri
samkeppni við innflutning. Það
hlýtur að koma að því að
mönnum skilst að náttúran getur
ekki tekið við öllum þeim úrgangi
sem í hana er fleygt. Við táum
hann þá til baka framan í okkur í
annarri mynd. Eins og gerðist til
dæmis í Landeyjum nýlega þar
sem kom upp mikill folaldadauði
vegna salmonellu. Það er vitað að
hér er óeðlilega mikið af sjófugli
sem lifir á opnum sorphaugum,
víðs vegar um landið. Þessir fugl-
ar eru eins og fljúgandi rottur, og
um 80% svartbaksins, svo dæmi
sé tekið, ber með sér salmonellu.
Plastpokagjaldiö
Á þessu ári var sett sérstakt
gjald á plastpoka, sem renna átti
til Landverndar. Hvernig hefur
þetta fé skilað sér og hverju hefur
það breytt fyrir samtökin?
í þau 20 ár sem Landvernd
hefur starfað hafa samtökin verið
rekin fyrir nánast ekki neitt.
Engu að síður hafa þau staðið
fyrir umfangsmikilli útgáfu- og
fræðslustarfsemi, og náð þar ótví-
ræðum árangri. Bækur samtak-
anna eru nú orðnar 9, og eru
mikið notaðar, einkum í skólum
landsins. Auk þess höfum við
gefið út ýmsa bæklinga, sérprent,
fræðslumyndir og veggspjöld.
Með plastpokagjaldinu opnast
hins vegar möguleiki á að veita fé
til einstakra umhverfisverndar-
verkefna, og hafa samtökin aug-
lýst eftir umsóknum um slíka
styrki. Viðbrögðin hafa ekki látið
á sér standa, enda er sjóður
Landverndar eini sjóðurinn sem
hægt er að leita til um slíka að-
stoð. Við höfum sett á laggirnar
sérstaka fagnefnd, sem metur
umsóknir og gerir tillögur um út-
hlutun á því fé, sem til ráðstöf-
unar er hverju sinni, til stjórnar
Landverndar.
Á þessu ári höfum við samtals
úthlutað 7 miljónum króna til
slíkra verkefna. Peningarnir fóru
bæði til félagasamtaka, sveitarfé-
laga, opinberra stofnana og ein-
staklinga. Meðal verkefna má
nefna lagningu göngustíga, upp-
græðslu, girðingastyrki, styrki til
skógræktar og kaupa á trjá-
plöntum o.fl. Næsta úthlutun fer
fram í vor. Fagnefndin mun fylgj-
ast með að fénu sé réttilega varið,
og í sumum tilfellum verða veittir
framhaldsstyrkir til ákveðinna
verkefna. Þessir styrkir hafa
mælst afar vel fyrir og hafa mikla
þýðingu að okkar mati, ekki síst
til þess að skapa vitundarvakn-
ingu meðal almennings um bætt
umhverfi.
Umhverfisfræösla
Hvað er fleira á dagskrá hjá
Landvernd?
Fræðslumálin eru afar mikil-
vægur þáttur í starfi okkar. Mikið
er um það að fólk leiti til okkar á
skrifstofuna að Skólavörðustíg 25
í leit að upplýsingum og
leiðbeiningum. Hér er allgott
bókasafn og við reynum að taka
vel á móti öllum sem hingað leita.
Auk þess gefum við út fréttabréf,
sem er ætlað það hlutverk að vera
tengiliður á milli aðildarfélaga að
samtökunum og einstaklinga sem
gengið hafa í samtökin. Þar er
reglulega gerð grein fyrir starfi
samtakanna og birtar upplýsing-
ar í samþjöppuðu formi um mál
sem við teljum mikilvæg. Frétt-
abréfið kemur út fjórum sinnum
á ári.
Af öðrum útgáfumálum má
nefna ritröð Landverndar, en 9.
ritið kom út síðastliðið vor. Það
heitir Pöddur, og er þar að finna
upplýsingar um íslensk skordýr,
sem lengi hefur vantað á ís-
lensku. Ritstjórar þess voru þau
Hrefna Sigurjónsdóttir og Árni
Einarsson líffræðingar.
Alviöra
Af öðru starfi má nefna að við
erum að byggja upp umhverfis-
fræðslusetur í Alviðru undir Ing-
ólfsfjalli. Þessi starfsemi er þegar
hafin, og hefur verið mikið notuð
af skólum.
Jörðin Alviðra undir Ingólfs-
fjalli er í sameign Landvemdar
og Ámessýslu, og þar em ein-
stakir möguleikar til náttúm-
skoðunar. Landið nær ofan úr
Ingólfsfjalli og niður í Öndverð-
anes og liggur því beggja vegna
Sogsins. Þarna eru ótal mögu-
leikar til fræðslu- og náttúruskoð-
unar og innan landareignarinnar
er hægt að finna ótrúlega fjöl-
breytt vistkerfi og gróðurlendi.
Húsakosturinn býður upp á gisti-
aðstöðu fyrir 25-30 manns. Við
höfum ekki enn getað ráðið
þama fastan starfsmann, en
stefnt er að því að ferðafólk geti
einnig komið þarna við og fengið
fræðslu og leiðbeiningu um nátt-
úruskoðun á staðnum. Það er at-
hyglisvert að þeir sem hafa nýtt
sér aðstöðuna þama hingað til
hafa verið allt frá forskólaaldri
upp í háskólafólk.
Að lokum vildi Auður
Sveinsdóttir hvetja alla áhuga-
menn um umhverfisvernd að ger-
ast félagar í Landvernd. Því fylgir
áskrift að fréttabréfi samtakanna
þar sem nauðsynlegar upplýsing-
ar um umhverfismálin koma
fram. Þá er öllu áhugafólki um
umhverfismál frjálst að leita til
skrifstofu samtakanna um upp-
lýsingar og fróðleik. Svanhildur
Skaftadóttir veitir skrifstofunni
forstöðu.
-ólg
Auöur Sveinsdóttir formaöur Landvemdar:
Marklaust að koma á nýju umhverfisráöu-
neyti ef stefnumörkun og markmið í um-
hverfísmálum eru ekki fyrir hendi
Föstudagur 15. desember 1989 nýTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 7