Dagblaðið Vísir - DV - 23.03.1996, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 23. MARS 1996 fc iV
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvaemdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjóri: JÓNAS KRISTJÁNSSON
Aðstoðarritstjóri: ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL STEFÁNSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar: ÞVERHOLT111,
blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLTI 14, 105 RVl'K, SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 6272. Áskrift: 800 6270
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Ritstjórn: dvritst@centrum.is - Auglýsingar: dvaugl@centrum.is. - Dreifing: dvdreif@centrum.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setníng og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ISAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1550 kr. m. vsk. Lausasöluverð 150 kr. m. vsk., helgarblað 200 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Saumað að tóbaki
Fimmti stærsti tóbaksframleiðandi Bandaríkjanna
hefur sætzt á að greiða sem svarar hundruðum milljóna
króna í skaðabætur í máli gegn stærstu tóbaksframleið-
endunum, sem sextíu lögmannastofur höfðuðu fyrir
hönd allra þeirra, sem hafa ánetjast tóbaksfikninni.
Málshöfðunin byggist á, að tóbaksframleiðendur hafi
stjórnað nikótínmagni í tóbaki og haldið fram röngum
upplýsingum um vanabindandi áhrif tóbaks. Hún var
studd nýlegum játningum fyrrverandi starfsmanna tób-
aksfyrirtækja og leyniskjölum fyrirtækjanna.
Þetta er í fyrsta skipti sem bilun verður á eindreginni
samstöðu tóbaksfyrirtækjanna gegn hugmyndum um
skaðsemi tóbaks. Þau hafa hingað til varið sig með klóm
og kjafti færustu lögmanna og ekki sparað að styrkja
framboð bandarískra þingmanna til að gera þá háða sér.
Tóbaksframleiðandinn Liggett er ekki búinn að bita
úr nálinni. Fyrirtækið hefur ákveðið að ganga til samn-
inga við fimm ríki, Florida, Massachusetts, Minnesota,
Mississippi og West Virginia, sem hafa krafizt greiðslu
kostnaðar við heilsugæzlu reykingafólks.
Þriðja skýið á himni tóbaksframleiðenda er sjálft
bandaríska dómsmálaráðuneytið, sem er að undirbúa
persónuleg málaferli gegn stjórnendum tóbaksfyrirtækja
fyrir af hafa skaðað heilsu fólks og hagsmuni hlutaíjár-
eigenda með folsuðum upplýsingum um skaðsemi tó-
baks.
Meðal þess, sem tóbaksframleiðendur eru sakaðir um,
er að hafa fjármagnað rannsóknastofnanir og gert að
stofnunum almannatengsla í sína þágu. Svo langt eru
mál þessi komin, að nokkrir helztu forstjórar tóbaksfyr-
irtækja hafa ráðið sér fræga verjendur glæpamanna.
Öll ber málin að sama brunni. Vísindalega er orðið
sannað, að tóbak er vanabindandi eiturlyf. Tóbaksfyrir-
tækin hafa falsað rannsóknir og haldið fram röngum
stæðhæfingum gegn betri vitund. Þau bera því ábyrgð á
heilsu fólks, sem trúði áróðri og auglýsingum þeirra.
Nú er ekki lengur spurt um, hversu mikla milljarða
þetta muni kosta tóbaksfyrirtækin. Vaxandi líkur eru á,
að forstjórar þeirra og helztu sérfræðingar almanna-
tengsla verði að sæta langri fangelsisvist fyrir persónu-
lega aðild að lygavef tóbaksfyrirtækjanna.
Enda liggur í augum uppi, að margir sitja lengi inni í
Bandaríkjunum fyrir minni sakir en að hafa með fram-
leiðslu eiturlyfs og fólsun upplýsinga skaðað heilsu millj-
óna manna og valdið stórtjóni öllum þeim, sem kosta
lækningu krabbameins og annarra tóbakssjúkdóma.
Hugsanlegt er, að tímabundinn afturkippur komi í
suma þætti baráttunnar gegn tóbaksfyrirtækjunum, ef
repúblikanar, sem eru skjólstæðingur tóbaksfyrirtækj-
anna, ná völdum í stjórnarráðinu næsta vetur og segja
dómsmálaráðuneytinu að fara hægar í sakirnar.
Ekkert fær þó stöðvað framsókn málstaðarins, því að
hún streymir í svo mörgum kvíslum, að tóbaksfyrirtæk-
in fá ekki við allt ráðið. Það sýnir dómsátt Liggett og lög-
mannastofanna sextíu. Tóbak er réttilega á hraðri leið
efst á skrá hættulegustu eiturlyfja nútimans.
Þegar svona er komið, fer að vakna spurning um per-
sónulega ábyrgð þeirra, sem dreifa tóbaki, til dæmis yfir-
manna íslenzka íjármálaráðuneytisins og forstjóra
Áfengis- og tóbaksverzlunar ríkisins. Lifa þeir ekki á því
að dreifa eiturlyfi, sem veldur hrikalegum vandræðum?
Hverjir bera raunar ábyrgð á, að leyft skuli vera að
selja vanabindandi eiturlyf á hundruðum sölustaða hér
á landi, þar sem fólk er að kaupa hversdagsvöru?
Jónas Kristjánsson
Forsetaefni afráð-
in í flókinni stöðu
Bob Dole öldungadeildarmaður
gerði hreint borð í viðureign for-
setaefna Repúblíkanaflokksins í
sjö bandarískum ríkjum í síðustu
viku og lék sama leik á ný í fjór-
um fólksflestu miðvesturríkjun-
um í þessari viku. Eftir þennan
árangur er enginn vafi á að Dole
kemur með yfirgnæfandi meiri-
hluta fulltrúa til forsetavalsins á
flokksþinginu í San Diego í Kali-
forníu í ágúst.
En þrátt fyrir frammistöðuna
er sigurhrósið hófsamlegt í her-
búðum Dole. Þar gera menn sér
glögga grein fyrir að frambjóð-
andaefnið þarf enn að yfirstíga
ýmsar hindranir áður en hann
getur gengið sigurstranglegur til
viðureignar við Bill Clinton for-
seta og demókrata eftir flokksþing
beggja stóru flokkanna síðsum-
ars.
Eftir sjö ríkja úrslitin fyrra
þriðjudag var að vísu enginn eftir
af keppinautunum nema Pat
Buchanan, sem kveðst ætla að
þrauka allt til enda stórviðureign-
anna í Kaliforníu. En Buchanan
hafði næstum sett Dole út af lag-
inu í upphafí með óvæntum ár-
angri í Iowa og New Hampshire.
Þar að auki er hann þjálfaður í að
beita hægra liði sínu á flokks-
þingi þannig að kosningastefnu-
skrá beri allt annan svip en fram-
bjóðandi sem þarf að safna um sig
miðjufylgi hefði helst kosið.
Á þessu fékk George Bush að
kenna fyrir íjórum árum, og
Buchanan hefur gert lýðum ljóst
að hann telur sig hafa enn betri
aðstöðu til að beita sér í San
Diego. Þar kveðst hann hafa ein-
sett sér að móta stefnuskrá eftir
ströngum kröfum kristins íhalds,
og hann aftekur að styðja Dole í
sjálfri kosningabaráttunni um
forsetaembættið velji hann sér til
varaforsetaefnis Colin Powell,
fyrrum herráðsforseta, sem sé
alltof hallur undir frjálslynd sjón-
armið. Þar að auki kemur til að
Powell er svertingi, en það þarf
Buchanan ekki að taka sérstak-
lega fram, allir Bandaríkjamenn
skilja hvað hann er að fara.
Meðan gimmdin var mest milli
Buchanans og Dole í öndverðri
baráttunni um flokksþingsfull-
trúa skildu sumir fréttamenn
þann fyrrnefnda svo að hann
væri að hóta sérframboði yrði
hann undir. Nú eru þær raddir
þagnaðar, en þeim mun háværari
verða bollaleggingar um að
Buchanan ætli sér að koma því
svo fyrir, svo sem með framkomu
á flokksþinginu og mótun kosn-
ingastefnuskrár í einstrengings-
lega íhaldsátt, að Dole verði gert
sem erfiðast fyrir að keppa við
Clinton. Eftir annan ósigur
repúblíkana í röð í forsetakosn-
ingum fái svo Buchanan fjegur ár
til að bæla flokkinn svo undir sig
og sína nóta að hann geti gengið
að vali í forsetaframboð vísu árið
2000.
Erlend tíðindi
Magnús Torfi Ólafsson
Um þær mundir sem vali stóru
flokkanna tveggja á fulltrúum til
að velja forsetaefni fer að ljúka að
mestu, tekur þriðja aflið í banda-
rískum stjórnmálum að bæra á
sér að marki. Það er Umbóta-
flokkurinn sem Ross Perot hefur
stofnað og stendur af auði sínum
strauminn af að koma á kjörseðil
um landið allt í forsetakosningun-
um í nóvember.
í kosningunum 1992 bar Perot
fram óháð framboð og sópaði að
sér 20 milljón atkvæðum. Líklegt
þykir að hann hafi þá tekið meira
fylgi frá Bush en Clinton.
í þessari viku heimilaði Perot
starfsmönnum sínum við skipu-
lagningu Umbótaflokksins að
setja sitt nafn í hausinn á undir-
skriftalistum meðmælenda með
forsetaefni í Flórída og Texas.
Tekið var fram að þetta væri
vegna þröngra skilyrða til utan-
komandi fjármögnunar fram-
boðsviðleitni í þessum ríkjum, og
Perot myndi síðan víkja fyrir
hverjum sem Umbótaflokkurinn
tilnefndi að lokum. Enginn efast
um að slíkt sér fyrirsláttur. Perot
sé að undirbúa eigið framboð með
þessum hætti, þótt hann láti í
veðri vaka að Umbótaflokkurinn
sé á höttunum eftir „George Was-
hington öðrum“.
Þótt margt eigi því enn eftir að
skýrast áður en lokaatlagan hefst
efast enginn um að þar verði úr-
slitaátökin milli Clintons og Dole.
Sem stendur hefur Clinton tólf til
fjórtán hundraðshluta fylgi um-
fram Dole í skoðanakönnunum,
sem svipar til yfirburða Bush um-
fram Clinton á svipuðu stigi kosn-
ingaundirbúnings fyrir fjórum
árum. Kannanir benda til að ald-
ursmunur frambjóðenda kunni að
ráða töluverðu um afstöðu kjós-
enda, þeim þyki Dole fullaldrað-
ur. Hann verður 73 ára í júlí en
Clinton fimmtugur í ágúst.
Bob Dole fagnar sigri í lllinois, Michigan, Ohio og Wisconsin fyrr í vik-
unni. Símamynd Reuter
skoðanir annarra
Blaðamenn - ekki njósnarar
„Bann við að ráða blaðamenn til njósnaverka á
j að vera algert. Sama gildir um útgáfú falsaðra
I blaðamannaskírteina fyrir njósnara en nauðsynlegt
er að vernda erlenda fréttaritara sem eiga á hættu
| að vera handteknir af fjandsamlegum yfirvöldum.
| Að nota blaðamann sem njósnara ruglar enn frem-
| ur grundvallarreglur bandarisks lýðræðis. Fjöl-
| miðlar njóta stjómarskrártryggðrar verndar þegar
þeir fjalla um stjórnvöld og veita þeim aðhald en
I eru ekki verkfæri þeirra. Ef bandarísk stjórnvöld
virða ekki þennan mun, hver á þá að trúa að hann
: sé til?“
Úr forustugrein New York Times 19. mars.
Leiðtogar útilokaðir
„Dayton-samkomulagið gerir ráð fyrir að bæöi
Karadzic og Mladic verði útilokaðir frá pólitískum
leiðtogastörfum á yfirráöasvæðum Serba í Bosníu.
En það er óskýrt hvernig og hvenær þeir verði úti-
lokaðir. Báðir eru meintir strísðglæpamenn og eiga
yfir höfði sér handtökur. Samt eru þeir frjálsir
ferða sinna og sinna leiðtogastörfum. Efnahags-
þvinganir gagnvart Serbíu eiga að gilda þar til skil-
málum Dayton-samkomulagsins hefur verið full-
nægt.“
Úr forústugrein Washington Post 20. mars.
Ekki loka á innflytjendur
„Verði ný lög um innflytjendur samþykkt, þau
ströngustu i 70 ár, verður innflytjendastraumurinn
skorinn niður um 40 prósent. Efnahagsleg staða
Bandaríkjanna mun rýma. Lögin munu minnka
straum hæfileikaríks fólks til landsins en margt
þeirra á heiðurinn af uppbyggingu iðnaðarstór-
velda. Lögin útiloka kunnáttu og styrk sem eflt hafa
Bandaríkin."
A.M. Rosenthal í New York Times 20. mars.