Dagblaðið Vísir - DV - 03.04.1996, Qupperneq 26

26 erlend bóksjá
MIÐVIKUDAGUR 3. APRÍL 1996 JL>V
1 Metsölukiljur
Skáldsögur:
Íl. Jostein Gaarder:
Sophle's World.
2. Chaterine Cookson:
A Ruthless Need.
3. Kate Atkinson:
Behind the Scenes at the Museum.
4. Irvine Welsh:
Tralnspottlng.
5. P.D. James:
Orlginal Sln.
6. John Grisham:
The Rainmaker.
7. Irvlne Welsh:
Tralnspottlng.
8. Davld Guterson:
Snow Falllng on Cedars.
9. Josephlne Cox:
Llvlng a Lie.
10. John le Carré:
Our Game.
Rit almenns eölis:
1. John Cole:
As It Seemed to Me.
2. Graham Hancock:
Fingerprlnts of the Gods.
3. Wlll Hutton:
The State We're In.
4. Alan Bennett:
Wrltlng Home.
5. Jung Chang:
Wlld Swans.
6. P. Mandelson & R. Llddell:
The Blalr Revolutlon.
7. Theo Rlchmond:
Konin: A Quest.
8. Nelson Mandela:
Long Walk to Freedom.
9. S. Blrtwhlsle & S. Conklin:
The Masklnd of Prlde and Prejudlce.
10. Andy McNab:
Bravo Two Zero.
(Byggt á The Sunday Tlmes)
Danmörk
1. Jane Austen:
Fornuft og felelse.
2. Jung Chang:
Vllde svaner.
3. Lise Nergaard:
Kun en plge.
4. Nat Howthorne:
Den flammende bogstav.
5. Terry McMlllan:
Ándenod.
6. Llse Norgaard:
De sendte en dame.
7. Peter Hoeg:
De máske egnede.
(Byggt á Politiken Sendag)
Odysseus Elytis var
sannkallað þjnðskáld
Gríska ljóðskáldið Odysseus Elyt-
is, sem lést fyrir nokkrum dögum á
heimili sínu í Aþenu, 85 ára að
aldri, hlaut í senn virðingu og vin-
sældir fyrir verk sín. Þannig var
hann annars vegar heiðraður af
sænsku akademíunni með bók-
menntaverðlaunum Nóbels en hins
vegar af grískum almenningi sem
söng gjarnan kvæði hans á kaffihús-
um og veitingastöðum.
Enda var þjóðarsorg í Grikklandi
þegar fréttin barst um andlát Elytis.
Dagskrár útvarps- og sjónvarps-
stöðva voru rofnar til að tOkynna
um dauða skáldsins sem lést úr
hjartaslagi. Dimitris Avramopoulos,
borgarstjóri Aþenu, sagði af því til-
efni að borgin, þar sem skáldið átti
heima og sem það unni svo mjög,
væri harmi slegin. „Grikkland og
heimurinn allur er fátækari í anda,
í sköpun, í innblæstri," bætti hann
við. Margir aðrir urðu til að mæra
skáldið fyrir ljóð sem lýsa fegurð
landsins, hafsins og eyjanna og bar-
áttu þjóðarinnar fyrir frelsi og sjálf-
stæði.
Mörg Ijóð við
lög Theodorakis
Það átti mikinn þátt í almennum
vinsældum Elytis í heimalandi hans
hin síðari ári að tónskáldin Mikis
Theodorakis og Manos Hadzidakis
sömdu lög við mörg ljóðanna sem
eru lofsöngur til umhverfisins, sög-
unnar og mannlegra gilda. Ljóðin
og lögin snertu hjartastrengi alþýðu
manna enda er fullyrt að grískur al-
menningur kunni utanað mun fleiri
ljóð eftir Elytis en nokkurt annað
skáld.
Odysseus Elytis, nóbelsverðlauna-
hafi og þjóðskáld, varð 85 ára.
Umsjón
Elías Snæland Jónsson
Hann orti um sólina og hafíð, ljós
og vatn og varð fyrir áhrifum úr
mjög ólíkum áttum; leitaði ýmist í
smiðju forngrísku skáldanna, trúar-
legar hefðir grísku rétttrúnaðar-
kirkjunnar eða súrrealisma þessar-
ar aldar. Þótt hann lýsti sjálfum sér
gjarnan sem súrrealista leit hann
einnig svo á að ljóð hans væru eðli-
legt framhald þeirrar hefðar sem
hófst með Hómer.
Þetta kom m.a. fram í ummælum
hans eftir að honum voru veitt bók-
menntaverðlaun Nóbels árið 1979.
Þá sagðist hann telja að sænska
akademían hefði viljað heiðra
gríska ljóðlist í heild sinni og benti
á að skáld Grikklands nútímans
byggðu sköpun sína á hefð sem ætti
sér óslitna sögu frá uppruna sínum
í Hómerskviðum.
Kominn af auðugum
ættum á Krít
Elytis, sem reyndar hét Odysseus
Alepoudelis, var kominn af auðug-
um ættum á eyjunni Krít, þar sem
hann fæddist árið 1911, og stundaði
nám í Aþenu og síðar í París. Hann
gegndi stutt herþjónustu í síðari
heimsstyrjöldinni og tók þá þátt í
bardögum við innrásarher fasista
við landamæri Albaníu. Það var
árið 1940.
I ljóðum sínum fjallaði Elytis
jöfnum höndum um goðsagnir og
hetjusögur horfinna alda og nútím-
ans. Eitt kunnasta verk hans, To
Axion Esti, fjallar að hluta til
einmitt um áðurnefnda innrás ítal-
skra fasista. Hann hóf að yrkja þetta
mikla verk árið 1948 en lauk ekki
við það fyrr en ellefu árum síðar,
árið 1959. Sumir gagnrýnendur fóru
um það háðulegum orðum þegar
ljóðið birtist fyrsta sinni en í yfir-
lýsingu sænsku akademíunnar árið
1979 er það einmitt talið eitt af
merkustu ljóðabálkum tuttugustu
aldarinnar.
Enski rithöfundurinn Lawrence
Durrell sagði um Elytis að ljóð hans
væru sem galdraþulur er mögnuðu
fram í hugann þá sígildu grísku ver-
öld sem gæfi svo sterklega til kynna
að fullkomnun sé möguleg.
Metsölukiljur
Bandarikm
I Skáldsögur:
i
1. John Grlsham:
The Ralnmaker.
2. Davld Guterson:
Snow Falllng on Cedars.
3. Catherlne Coulter:
The Cove.
4. V.C. Andrews:
Tarnlshed Gold.
5. Maeve Blnchy:
The Glass Lake.
6. Danlelle Steel:
The Glft.
7. Mlchael Palmer:
Siient Treatment.
8. Steve Thayer:
The Weatherman.
9. John le Carré:
Our Game.
10. Lllian Jackson Braun.
The Cat Who Blew the Whlstle.
11. Elizabeth Lowell:
Autumn Lover.
12. Amanda Qulck:
’ Mystique.
13. LaVyrle Spencer:
Home Song.
14. Jack Hlgglns:
Angel of Death.
15. Sandra Brown:
Tempest In Eden.
j Rit almenns eölis:
I:
1. James Carvllle:
We’re Rlght, They’re Wrong.
2. Helen Prejean:
Dead Man Walklng.
3. Mary Plpher:
Revlving Ophella.
4. Lorenzo Carcaterra:
Sleepers.
5. Ollver Sacks:
An Anthropologlst on Mars.
6. Robert Fulghum:
From Beglnnlng to End.
7. Nicholas Negroponte:
Belng Dlgital.
8. Thomas Moore:
Care of the Soul.
9. Richard Preston:
IThe Hot Zone.
10. M. Scott Peck:
The Road Less Traveled.
11. B.J. Eadie & C. Taylor:
Embraced by the Llght.
I1* 12. Butler, Gregory & Ray:
America’s Dumbest Criminals.
13. Thomas Cahlll:
How the Irlsh Saved Clvlllzatlon.
14. Clarlssa Pinkola Estés:
| Women Who Run wlth the Wolves.
I 15. Dorls Kearns Goodwin:
No Ordlnary Tlme.
1 (Byggt á New York Times Book Review)
DV
Stonehenge
er eldra
Stonehenge, furðuverkið í
sunnanverðu Englandi, kann að
vera miklu eldra en talið hefur
verið, að sögn umsjónarmanna.
Hingaö til hefur það verið hald
manna að björgin hafi verið reist
upp á endann á árunum 2100 til
1100 fyrir Krists burö. Nákvæm-
ari kolefnismælingar benda hins
vegar til að steinarnir séu frá ár-
unum 2550 til 1600 fyrir Krist.
„Við getum nú í fyrsta sinn
dagsett Stonehenge með nokk-
urri vissu og við gerum okkur
grein fyrir aö gögn hafa verið
ranglega greind til þessa,“ segir
fornleifafræðingurinn Geoffrey
Wainwright.
Grænmetis-
silungurinn
Erfðaverkfræðingar í Finn-
landi hafa verið að gera merkar
tilraunir með sOunga. Þeir hafa
I verið að reyna að búa til græn-
metisætur af silungakyni.
Vísindamennimir ætla að
ódýrara sé að fóðra eldissilung á
grænmeti, auk þess sem minni
óþverri fari út í vatnið.
„Þetta verða þó ekki einvörð-
ungu grænmetisætur. Við verð-
um að reyna að hafa regnbogasil-
unginn eins náttúrulegan og
nokkur kostur er,“ sagði Hannu
Molsa, prófessor við Kuopio há-
skólann.
Umsjón
Guðlaugur Bergmundsson
Staðfest að maðurinn er
frá Afríku norðanverðri
Vísindamenn hafa lengi
haldið því fram að nú-
tímamaðurinn, homo
sapiens, komi frá Afríku.
Staðfesting hefur nú feng-
ist á því með nýjum rann-
sóknum á afbrigðum af
DNA-erfðaefninu.
Það voru vísindamenn
frá hinum virtu banda-
rísku háskólum, Yale og
Stanford, og öðrum há-
skólum vestra sem
skýrðu frá þessu í nýlegu
hefti tímaritsins Science.
En þar kom einnig sitt lít-
ið af hverju á óvart. Það
kom sem sé upp úr kafinu
að mestu erfðafræðilegu
frávikin í nútímamann-
eskjum er einmitt að
finna í Afríku. Mannfólk
frá Evrópu, Austurlönd-
um íjær og Ameríku er
mun skyldara hvert öðru
en tveir aðskildir hópar
Afríkubúa.
Hér er aðeins um að
ræða endurtekningu á því
sem marga mannfræð-
inga hefur grunað í tíu ár
eða svo, nefnilega því að
mannfólkið er svo til alveg eins
hvar sem það er niður komið í
heiminum og að allt sem gerir kyn-
þættina frábrugðna hverja öðrum,
svo sem húðlitur og gerð hárs, eru
nokkuð nýleg fyrirbæri, erfðafræði-
leg svörun við mismunandi um-
hverfi.
Sarah Tishkoff, sem stundar
framhaldsnám við Yale, og fleiri
vísindamenn rannsökuðu 1600 sýni
af mannlegu DNA-erfðaefni úr 42
mismunandi hópum fólks i Afríku,
Asíu, Mið-Austurlöndum, Evrópu,
Kyrrahafsríkjum og Ameríku.
Vísindamennirnir skoðuðu DNA
úr frumukjarnanum en í fyrri rann-
sóknum hafði verið borið saman
DNA-erfðaefni úr þeim
hluta frumunnar sem
kallaður er hvatheri.
DNA þetta erfist að-
eins frá móðurinni og
fyrir áratug kom það
vísindamönnum nokk-
uð á óvart að ein kona,
sem umsvifalaust var
skírð „Eva frá Afríku“,
virðist hafa arfleitt allt
mannkynið að hvat-
bera-DNA erfðaefni
sínu.
Nýju-DNA rannsókn-
irnar staðfesta þetta og
af þeim erum þær
ályktanir dregnar að
mannkynið eigi rætur
sínar að rekja til norð-
urhluta Afríku fyrir
um eitt hundrað þús-
und árum.
Christopher Stringer,
yfirmaður þeirrar
deildar við náttúru-
sögusafnið í London
sem fæst við uppruna
mannkynsins, lýsti
yflr ánægju sinni með
niðurstöðurnar í við-
tali við breska blaðið
Guardian fyrir stuttu.
„Niðurstaða rannsóknanna, og ég
er sammála henni, er sú að fulltrú-
ar allra hinna mismunandi hópa í
Afríku yfirgáfu heimkynni sín,
sennilega í norðanverðri álfunni, og
fóru á flakk. Það varð til þess að við
hin urðum öll til,“ segir Christoph-
er Stringer.
Heilinn og
blóðsykur
Heili fólks, sem kemur til með
að fá alzheimer síðar á lífsleið-
inni, sýnir einkennandi breyting-
ar á því hvemig hann notar blóð-
sykur löngu áður en viðkomandi
manneskja sýnir merki þess að
minni hennar sé farið að bila.
Svo segir í niðurstöðum rann-
sókna sem gerðar hafa verið við
Arizona háskóla.
Niðurstöður þessar kynnu að
stuðla að nýrri tegund meðferðar
við sjúkdómnum þar sem vís-
indamenn gætu fylgst með því
hvort meðferð gerir gagn eður ei.
Frá þessu er sagt í læknablaði
Nýja-Englands.
Vísindamennirnir rannsökuðu
33 sjálfboðaliða á aldrinum 50 til
65 ára. Allir komu eölilega út á
klukkustundarlöngu minnis-
prófi. En þegar þátttakendur
voru settir í svokallaðan PET
skanna kom í Ijós að hjá ellefu
þeirra var óeðlilega lítil virkni í
þeim svæðum heilans sem vitað
er að alzheimer hefur áhrif á.
Aukefnin gott mál
Nú hefur komið í Ijós að sum
aukefni, sem sett eru í matvæli
til að auka geymsluþol þeirra og
bragðbæta þau, eru ekki skaðleg
heilsunni, eins og lengi hefúr
verið talið, heldur eiga þau sinn
þátt í að koma í veg fyrir dauðs-
fóll af völdum hjartasjúkdóma.
Mörg þessara efna eru salisílöt
og virka gegn blóðstorknun á
sama hátt og aspirín gerir. Efnin
draga þvi úr myndun blóðköggla
sem geta komið af stað hjartáfóll-
um eða heilablæðingum, segir
vísindamaðurinn Lilian Ingster.