Dagblaðið Vísir - DV - 18.04.1998, Side 20

20
LAUGARDAGUR 18. APRÍL 1998
„Bankafarganið" 1998
- oröstír íslands erlendis spillt
3.5 milljónir
3,0 3,25
2.5
2,0
1.5
1,0
0,5
0
Afengi veitingast. Annað
Sverrir Hermannsson
Risna
* bankastjóranna
___ _ -* -frá 1994 til 1997-
mí
■9
.—--
0,21 0»30 0,34
? 0,07
Björgvin Vilmundarson Halldór Guöbjarnason
l> »AT4l
Laxveiöi- og risnumál Lands-
bankans og afsagnir þriggja banka-
stjóra hefur verið mál málanna i
vikunni sem er að líða, enda ekki að
furða. Um er að ræða eitt stærsta
mál af þessu tagi sem nokkru sinni
hefur upp komið. Það er ekki á
hverjum degi sem bankastjórar
segja af sér vegna spillingarmála.
Ekki þykir ólíklegt að mál af svip-
uðu tagi eigi eftir að koma upp á yf-
irborðið bæði í Seðlabankanum og
Búnaðarbankanum og hugsanlega
fleiri ríkisstotnunum og fyrirtækj-
um. Þeir sem um þetta þykjast viss-
ir fullyrða að spilling af því tagi,
sem varð bankastjórunum að falli,
hafi ekki verið verri en sums staðar
annars staðar og inn til blaðsins
rignir ábendingum um slíkt þessa
dagana frá almenningi um stofnan-
ir, ríkisfyrirtæki og jafnvel ráðu-
neyti.
Skriöan enn aö falla
Það var Jóhanna Sigurðardóttir
sem hleypti þessari skriðu af stað
og það er trúlegt að hún sé stærri
en svo að hún sé öll komin niður á
jafnsléttu og hafi stöðvast. Sams
konar úttekt Ríkisendurskoðunar
og fram fór á risnumálum lands-
bankastjóranna er nú í gangi á
sömu málum bankastjóranna í Bún-
aðarbankanum sem, sumir hverjir
að minnsta kosti, eru sagði veiði- og
ferðaglaðir menn. Ekkert skal hér
þó fúllyrt um hverjar niðurstöður
verða í Búnaðarbankarannsókn-
inni, sem fer fram að ósk bankans
sjálfs, hvað þá hvort hún muni leiða
til afsagna bankastjóra.
Augu umheimsins á íslandi
En hvers vegna eru atburðir í
Landsbankanum að undanfómu allt
í einu nú jafn stórbrotnir og raunin
er? Undanfarna áratugi hafa sams
konar risnu- og sællífismál háttsetts
fólk í ríkisapparatinu komið upp og
orðið umfjöllunarefni í fjölmiðlum,
en aldrei fyrr með þvílíkum afleið-
ingum og nú, ekki einu sinni þegar
Tryggvi Gunnarsson var rekinn úr
bankastjórastarfi í Landsbankanum
árið 1909, enda voru ástæðurnar af
öðrum toga. Það mál var á sínum
tíma kallað „Bankafarganið" og
ekki er máliö nú minna „fargan“.
Jóhanna Sigurðardóttir hefur
sagt í samtali við DV að atburðimir
nú séu til merkis um það að afstaða
almennings sé að breytast og hann
umberi ekki lengur að halda uppi
gjálífi einhvers sjálftökuliðs í opin-
bera geiranum en þurfa sjálfur að
velta fyrir sér hvemi krónu til að ná
endum saman.
Önnur ástæða er einnig nefnd til
þessarar sögu. Hún er sú að ísland
sé gengið á mun virkari hátt til fjöl-
þjóðasamstarfs en nokkra sinni
áður og gengist imdir það að lög-
festa reglur Evrópuþjóða á fjölmörg-
um sviðum, ekki síst í viðskiptum.
Sú staðreynd geri óprúttnum lúxus-
þyrstum sjálftökumönnum ómögu-
legt að fara sínu fram og stjómvöld-
um ómögulegt að leyfa þeim það. ís-
land er ekki lengur einangrað úti í
norðurhöfum, augu manna úti í
heimi hvila á íslandi og íslending-
um.
íslensk stjórnvöld, sem nú sitja,
hafa unnið markvisst að því aö laða
að erlenda fjárfesta til landsins og
orðið bærilega ágengt. Þeim er því
mikið í mun að siðferði í opinberu
lífi og í fjármálalífi og viðskiptum
sé ekki verra en gengur og gerist í
helstu viðskiptalöndunum. Ef ís-
land fengi það orð á sig að vera ein-
hvers konar ríki á borð við þau sem
kölluð em bananalýöveldi, þá eru
einfaldlega batnandi efnahags-
ástand og lífskjör í hættu.
í þessu ljósi beri að skoða þau
viðbrögð stjórnvalda að gera ráðu-
neytisstjóra viðskipta- og iðnaðar-
ráðuneytis að bankastjóra að þeim
Sverri, Björgvini og Halldóri gengn-
um og setja síðan forstjóra Þjóð-
hagsstofnunar, kunnan heiðurs-
mann með yfirburðaþekkingu á ís-
lensku efnahagslífi, ráðuneytis-
stjóra og þar með næstæðsta yfir-
mann hins nýja bankastjóra. Þau
skilaboð, sem stjórnvöld senda út í
heim með þessum gjömingi, em
þau að erlendir fiárfestar og fiár-
málamenn geti treyst íslendingum,
íslensku bankakerfi og ekki síst ís-
lensku krónunni.
Skelfileg hrollvekja
Jóhanna Sigurðardóttir sagði í
utandagskrámmræðum á Alþingi
um Landsbankamálið og skýrslu
Ríkisendurskoðunar um það að
hvort tveggja væri skelfileg hroll-
vekja. „Þessi gegndarlausa spilling,
græðgi og ofsalega misnotkun á fé
skattborgaranna til persónulegs
ávinnings og eiginhagsmuna er
hræðileg. Mér blöskrar þetta og of-
býður. Stjómendur stærsta banka
þjóðarinnar hafa nú endanlega
gengið fram af fólki.“
Innra eftirlit bankans
í umræðunni um Landsbanka-
málið hefúr það verið talsvert fyrir-
ferðarmikið atriði hver beri ábyrgð-
Stefán Asgrímsson og
Páll H.Hannesson
ina á þeirri sjálftöku bankastjór-
anna sem skýrsla Ríkisendurskoð-
unar greinir frá. Fólk spyr hvers
vegna bæði innra og ytra eftirlit
með rekstri og kostnaði bankans
brást og stöðvaði ekki ósvinnuna og
hvers vegna bankaráðið greip ekki í
taumana. Ríkisendurskoðun segir
að bæði innra og ytra eftirlit hafi
bmgðist og þá spyrja menn hvers
vegna? Lítum nánar á það:
DV hefur kannað hvemig innra
eftirlitinu var háttað og auðvitað er
það veigamikill hluti skýringarinn-
ar sú staðreynd að innra eftirlitið
heyrði á þessum tíma beint undir
bankastjórana, eða öllu heldur aðal-
bankastjórann, Björgvin Vilmund-
arson. Eftirlitsmönnunum bar því
að snúa sér til bankastjóranna og
aðalbankastjórans með umvöndun-
arefni sín og telja menn líklegt að
bankasfióramir hefðu samsinnt því
að þeir væru að sukka og klagað
sjálfa sig til bankaráðs eða jafnvel
ráðherra og Alþingis? Varla.
Þessu til viðbótar var innra eftir-
litið á þeim tíma sem um ræðir og
fram til síðustu áramóta nánast
verkfæralaust og hafði engar reglur
til að styðjast við né vald til um-
vandana við bankastjórana. Innra
eftirlitið var í stuttu máli á gráu
svæði <?g á gráu svæði em engin
mörk. Átti innra eftirlitið að vaða í
bankasfiórana með þeim afleiðing-
um að þeir hreinlega geröu það
áhrifalaust, eða átti það reyna að
sigla milli skers og bám og halda í
horfinu eftir megni og fóma minni
hagsmunum fyrir meiri?
Á gráu svæði
Að sögn manns, sem vel þekkir til
þessara mála og framkvæmdar
þeirra eins og hún var, er kjami
málsins sá að þegar reglur skortir
er erfitt að segja til um hvenær
bankastjóramir voru að brjóta af
sér og hvenær ekki. Það er mjög
erfitt að hafa eftirlit með einhverju
sem óljósar eða engar reglur gilda
um. Þeir sem með slíkt eftirlit fara
era vopnlausir.
Fram til síðustu áramóta, þegar
Landsbankinn varð að hlutafélagi,
skorti mikið á slíkar reglur innan
bankans. Ábyrgð innra eftirlits
gagnvart bankaráði var illa skil-
greind. Forstöðumaður þess var
ráðinn af bankaráði en heyrði und-
ir bankasfióra. En ekki nóg með
það: Bankastjórar höfðu ekki ráðn-
ingarsamninga og mörk varðandi
risnu eða annan kostnað skorti en
helgaðist af venju. Almennt má
segja að þessi staða hafi verið öllum
eftirlitsaðilum ljós og samkvæmt
heimildum DV var þessi skortur á
starfsreglum og skipulagsvandi
ræddur talsvert árið 1997 þegar nýr
maður tók við innra eftirlitinu. Nið-
urstaðan varð sú að rétt væri að
bíða með að taka á málinu þar til
endurskipulagning vegna hlutafé-
lagavæðingarinnar hæfist, frekar
heldur en að skera upp herör gegn
þeirri hefð sem komist hafði á í
bankanum.
Milli skers og báru
Meðan þessi óvissa var um verk-
svið innra eftirlitsins virðist sem
þeir sem gegndu því hafi tekið þann
pól í hæðina að láta endurskoðun
sína nema staðar við bankastjór-
ana. Ekki hafi verið mögulegt að
fara að fetta fingur út í risnukostn-
að bankastjóranna, yfirmanna
innra eftirlitsins, þegar engar regl-
ur væm tiltækar sem segðu til um
hvort þeir væra innan marka eða
ekki, svo lengi sem ekki væri um
lögbrot að ræða. Til þess hefði skort
öll skotfæri, sem hefðu í þessu til-
felli veriö skýrt afmarkaðar reglur
um skyldur eftirlitsins og boðleiðir,
sem síðar voru settar með hlutafé-
lagavæðingu bankans en vom ekki
til á þvi fimm ára tímabili sem
greinargerð Ríkisendurskoðunar
nær til.
Hefði eftirlitið unnið öðravísi
hefðu afleiðingamar visast orðið
þær að það hefði lent úti í kuldan-
um í samstarfi við einstaka banka-
stjóra og því þess vegna orðið mun
erfiðara að sinna starfi sínu. Það
hefði snert stærri hagsmuni bank-
ans mun meira en leiðrétting á ein-
stökum risnureikningum. Menn
tóku því þá stefnu að fórna minni
hagsmunum fyrir meiri.
Ábyrgðin
Af framansögðu er nokkuð Ijóst
að ábyrgð á risnumálunum er tæp-
ast á herðum innra eftirlitsins held-
ur frekar á herðum ytri endurskoð-
unar og hjá Ríkisendurskoðun
sjálfri sem í raun byggir dóm sinn á
innra eftirlitinu, á þeirri starfslýs-
ingu sem eftirlitið vinnrn- núna eft-
ir, það er að segja eftir hlutafélaga-
væðingu bankans og það getm- vart
talist sanngjamt.
Rikisendurskoðun hefur á undan-
fornum árum innleitt nýjar verk-
lagsreglur varðandi innra eftirlit í
Qölda opinberra stofnana sem undir
hana heyra og þykja þær hafa gefist
mjög vel. Sigurður Þórðarson ríkis-
endurskoðandi segir aðspurður i
samtali við DV í gær að Ríkisendur-
skoðun hafi hvorki lagt til né inn-
leitt slíkar reglur í Landsbankann.
„Það var ekkert í umræðunni." - En
af hverju ekki? „Það veit ég ekkert
um, sennilega vegna þess að við
vorum ekkert í beinni vinnu við
þessa endurskoðun þama.“ - En
hefði það ekki getað komið í veg fyr-
ir að mál hefðu þróast með þessum
hætti í Landsbankanum? „Jú, jú,
það er alveg klárt. Það er alltaf hægt
að vera vitur eftir á,“ sagði ríkis-
endurskoðandi.
á'. Innlent
fréttaljós
________■
AMSUN
AKAISABA
aðeins i takmai kaðan tíma
Skipholti 19
Sími: 552 9800
Grensósvegi 11
Sími: 5 886 886