Dagblaðið Vísir - DV - 27.07.1998, Blaðsíða 22

30
MÁNUDAGUR 27. JÚLÍ 1998
Gen kattanna
kortlögð
Visindamenn við banda-
rísku krabbameinsstofnunina
eru byrjaðir að kortleggja gen
kattanna, að því er fram kem-
ur í tímaritinu Science.
Genakortið verður ekki eins
nákvæmt og það sem til er af
genum mannsins. Engu að síð-
ur reikna visindamennimir
með þvi að hafa af því töluvert
gagn. Kettir þjást nefnilega af
mörgum erfðafræðilegum sjúk-
dómum sem einnig plaga
mennina, svo sem sykursýki
og ákveðnum tegundum
krabbameins. Vonir standa til
að með þessu móti verði hægt
að finna kattagenin sem eiga
sök á sjúkdómunum og að það
auðveldi leitina að samsvar-
andi genum í mönnum.
Nýjar stjörnuþok-
ur uppgötvaðar
Tveir utvarpsstjörnusjón-
aukar, annar i Hollandi en
hinn í Ástralíu, hafa uppgötv-
að 143 stjömuþokur sem áður
sáust ekki fyrir Vetrarbraut-
inni okkar.
Það var Patricia Henning,
stjömufræðingur við háskól-
ann í Nýju-Mexíkó, sem skýrði
frá þessu á þingi bandarískra
stjarnvísindamanna fyrir
nokkru.
Um það bU fjórðungur hins
þekkta alheims sést ekki fyrir
ryki í Vetrarbrautinni,
stjömuþokunni þar sem jörðin
er meðal annars. ÚtUokað er
að sjá nokkuð af þessu með
optískum stjörnusjónaukum.
Marijúana getur
skaðað genin í
mannfólkinu
Það getur verið dýrt spaug
að reykja marijúana. Vísinda-
menn við læknadeild Texashá-
skóla hafa komist að þeirri
niðurstöðu að marijúanareyk-
ingar geti valdið genastökk-
breytingum sem síðan verða
kveikjan að krabbameini.
„Áhættan við að reykja
. marijúana er alveg jafn mikU
og af sígarettureykingum,"
segir Marinel Ammenheuser,
aðalhöfundur greinarinnar um
rannsóknimar sem birtist í
vísindaritinu Mutation Rese-
arch.
í grein vísindamannanna
kemur fram að áhrif
marijúana eru sérstaklega
skaðleg fóstrinu. Hætta er á
fæðingargöUum og að bamið
fái krabbamein i æsku.
Nýlegar kannanir gefa tU
kynna að vaxandi fjöldi ung-
lingar telur marijúana vera til-
tölulega skaðlaust efni, saman-
borið við tóbak og áfengi.
Ammenheuser bendir á að
margar ungu kvennanna sem
tóku þátt í rannsókninni hefðu
sagt stoltar frá því að þær
reyktu ekki sígarettur, heldur
eingöngu marijúana.
Lengi er von á einum. Tveir risa-
stórir forsögulegir jarðskjáUtar,
sem urðu nærri þeim stað þar sem
Los Angeles borg er nú, þykja enn
ein vísbendingin um að svipaður
skjálfti gæti orðið í hjarta þessarar
fjölmennu borgar.
Vísindamenn segja í rannsókn
sem birtist í tímaritinu Science að
tveir risaskjálftar á bUinu 7,2 tU 7,6
stig á Richter hafi orðið á þessum
slóðum á síðustu fimmtán þúsund
árum.
Þetta gengur þvert á þær skoðan-
ir manna að Sierra Madre misgeng-
ið, sem er nítján kílómetra norðan
Vísindamönnum í Bandaríkjun-
um hefur nú tekist að rækta heila-
frumur á tilraunastofu og nota þær
síðan við meðferð á parkinsonsjúk-
dómseinkennum í rottum.
Notaðar voru stofnfrumur, það er
ósérhæfðar frumur sem geta orðið
að hvaða frumum sem er í líkaman-
um, öfugt við frumur sem er ætlað
að verða til dæmis lifrarfrumur eða
húðfrumur.
Þetta er í fyrsta sinn sem tekist
hefur að rækta ákveðna tegund
heilafrumna og fá þær til að lifa og
starfa þegar þær hafa verið fluttar
yfir í lifandi heila.
Vísindamennimir, undir forustu
Ronalds McKays við stofnun sem
fæst við taugasjúkdóma og heila-
við Los Angeles, geti valdið jarð-
skjálftum af þessari stærð.
„Enginn hefur sýnt svona fram á
að áður fyrr hafi öflugir jarðskjálft-
ar riðið yfir,“ segir Charles Rubin,
jarðfræðingur við Central Was-
hington háskólann, sem leiddi rann-
sóknina. „Fólk ætti að gera sér
grein fyrir því að stærri skjálftar
eru mögulegir."
Jarðskjálftarnir tveir voru sex
sinnum öflugri en Northridge
skjálftinn sem varð í San Fern-
andodalnum norðvestur af miðborg
Los Angeles árið 1994. Þá létust 60
manns og tjónið af völdum skjálft-
blóðfall, tóku stofnfrumurnar úr
heilum rottufósturvisa og ræktuðu
þær á tilraunastofunni. Þær höguðu
sér eins og taugafrumur, tengdust
innbyrðis og framleiddu dópamín
og önnur efni sem heilinn framleið-
ir. Þessu næst var litlum frumuklös-
um sprautað inn í heila lifandi
rottna sem dópamínframleiðslu-
svæðið hafði verið fjarlægt úr. Rott-
ur sem þannig er ástatt fyrir þróa
með sér einkenni Parkinsonssjúk-
dómsins. Þegar frumunum hafði
verið sprautað inn í rottuheilana
dró verulega úr sjúkdómseinkenn-
unum. Hjá flestum rottum batnaði
hreyfigeta þeirra um 75 prósent eft-
ir áttatíu daga.
Vísindamennirnir segja að til
ans var metið á marga milijarða
dollara.
Forsögulegu skjálftarnir voru
líka enn öflugri en annar skjálfti í
San Fernandodalnum. Sá varð 1971
og varð 64 að bana. Tjónið sem hann
olli var svo metið á rúman hálfan
milljarð dollara.
í skjálftanum 1971 hreyfðist jörð-
in um hálfan annan metra en í hin-
um fornu skjálftum hreyfðist hún
meira en fimm metra.
Rubin bendir á að bylgjurnar frá
skjálftunum í Northridge og San
Fernando hafi farið í burt frá borg-
inni. Annað yrði upp á teningnum
þessa hafi þeim ekki tekist að rækta
nógu margar frumur til að þær geri
verulegt gagn.
„Við erum búnir að opna dymar
en enn er ekki ljóst hvort hægt
verður að koma trukki þar í gegn,“
segir McKay. Niðurstöður rann-
sókna hans eru birtar í tímaritinu
Nature Neuroscience.
Hann telur hins vegar að fram-
þróunin verði ör og að hann geti
byrjað á tilraunum á mönnum inn-
an tveggja eða þriggja ára.
Tilraunir era þegar hafnar á um
tvö hundruð sjúklingum sem fá
heilafrumur úr fósturvísum sem
annaðhvort var eytt eða létust í
móðurkviði. Erfitt er hins vegar að
fá slíkar frumur.
ef skjálfti yrði á sama stað og for-
sögulegu skjálftarnir tveir. Orkan
úr þeim skjálfta myndi fara rakleið-
is í átt að Los Angeles miðri.
Við rannsóknir sínar studdist
Rubin meðal annars við loftmyndir
af Los Angeles frá því á þriðja ára-
tug aldarinnar. Á þeim mátti sjá
hvar fyrri skjáiftar höfðu rifið yfir-
borð jarðarinnar.
Uppgötvun Rubins og félaga hans
kemur ekki að neinum notum við
að spá fyrir um hvenær næsti jarð-
skjálfti verður. Rubin segir hins
vegar að hún sýni fram á nauðsyn
þess að vísindamenn og verkfræð-
ingar taki líkumar á öflugum jarð-
skjálfta með í reikninginn þegar
hættumat er gert fyrir svæðið.
„Við ættum að hafa þetta í huga
þegar við leiðum hugann að
skjálftahættu," segir jarðfræðingur-
inn Charles Rubin.
Rtusýra í mjólk-
urvörum gegn
kólesteróli
Fitusýra sem finnst i osti og
mjólk kann að koma í veg fyrir
að kólesteról safnist fyrir í æð-
unum í okkur og stífli þær.
Enn sem komið er eru þó ekki
neinar vísbendingar um að
þetta virki í mönnum, að því er
David Kritchevsky, næringar-
fræðingur við Wistar-stofnunina
í Fíladelfiu, segir. Tilraunir með
kanínur sýna aftur á móti að
fitusýra þessi, CLA, dregur úr
fituútfellingum í æðum um þrjá-
tíu prósent. Kanínur eru mikið
notaðar við rannsóknir á kól-
esteróli.
Kritchevsky segist ekki vita
til þess að neinar rannsóknir
hafi verið gerðar á áhrifum CLA
í mönnum. Hins vegar benda al-
gjörar frumrannsóknir til að
fitusýran geti komið að liði við
að stöðva vöxt æxla.
„Hún myndast í vömb kýrinn-
ar,“ segir Kritchevsky um fitu-
sýruna.
Við rannsóknirnar gaf
Kritchevsky kanínunum mikið
magn CLA-fitusýrunnar. Hún
reyndist draga úr því að kól-
esterólið settist innan á æða-
veggina, eins og áður segir, en
heildarmagn kólesteróls í blóði
kanínanna minnkaði aftur á
móti ekki neitt.
Kritchevsky segir að tilraun-
irnar endurspegli ekki á neinn
hátt eðlilegt mataræði manna.
„Magnið sem ég gaf þeim var
mjög mikið ef það væri í matar-
æði okkar,“ segir hann.
Ekki mælir Kritchevsky með
því að fólk fari að háma í sig
feitan ost, heldur mælir hann
með hófsemi í mataræði, að
ekki sé nú talað um fjölbreytn-
ina og jafnvægið milli ólíkra
fæðutegunda.
Öflugir jaröskjálftar geta leikiö nútímabyggingar ansi grátt, eins og þessi mynd frá Tyrklandi ber með sér. Vísinda-
menn í Bandaríkjunum hafa komist aö því aö öflugir jarðskjálftar riöu yfir Kaliforníu á forsögulegum tíma þar sem
Los Angeles er nú og telja því ekki óhugsandi að aftur skjálfi á svipuöum slóöum.
Ræktuðu heilafrumur fyrír með-
ferð á parkinsonsjúkdóminum