Dagblaðið Vísir - DV - 11.03.2000, Blaðsíða 10

10
LAUGARDAGUR 11. MARS 2000 ■
Útgáfufélag: Frjáls fjölmiölun hf.
Stjórnarforma&ur og útgáfustjóri: Sveinn R. Eyjólfsson
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: Eyjólfur Sveinsson
Ritstjórar: Jónas Kristjánsson og Óli Björn Kárason
Aóstoöarritstjóri: Jónas Haraldsson
Auglýsingastjóri: Páll Þorsteínsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiösla, áskrift:
Þverholti 11,105 RVÍK, SÍMI: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - Aörar deildir: 550 5999
Græn númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.ls/dv/
Vísir, netútgáfa Frjálsrar fjölmiölunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingar@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
Akureyri: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaöam.: 462 6613, fax: 4611605
Setning og umbrot: Frjáls fjölmiölun hf.
Filmu- og plötugerö: ísafoldarprensmiöja hf. Prentun: Árvakur hf.
Áskriftarverö á mánuöi 1950 kr. m. vsk. Lausasöluverð 180 kr. m. vsk., Helgarblaö 250 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til aö birta aðsent efni blaösins i stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
DV greiöir ekki viðmælendum fyrir viötöl viö þá eöa fýrir myndbirtingar af þeim.
Gegnsœi í fjárreiðum
Milljarðafyrirtæki getur slett einni milljón króna í kosn-
ingabaráttu stjómmálaflokks, sem ekki er þóknanlegur, og
hælzt um af því, ef umræða um flokkastyrki verður óþægi-
leg, en látið þóknanlegan flokk frá tvo tugi miiljóna og jafn-
framt haldið fram, að hann hafi ekkert fengið.
Styrkir til flokka og pólitíkusa eru ekki aðeins bein fram-
lög fyrirtækjanna. Þau geta lika látið flokka og menn hafa
aðstöðu, sem sparar þeim peninga. Þannig má fela i bók-
haldi fyrirtækja reikninga fyrir vörur og þjónustu, sem þau
nota ekki sjálf, heldur láta flokkum og mönnum í té.
í bókhaldi milljarðafyrirtækis má fela húsaleigu, síma-
leigu, tækjaleigu og hvers kyns aðra þjónustu fyrir stjóm-
málaflokka og jafnvel launagreiðslur á vegum þeirra. Það
mundi kosta nákvæma lögreglurannsókn að finna slíka fyr-
irgreiðslu og kerfið hefur enga lyst á slíku.
Raunverulega mætti reka alla starfsemi stjórnmálaflokks
og alla kosningabaráttu hans innan bókhalds óviðkomandi
fyrirtækja. Það takmarkast að visu af, að skrýtið þætti, að
flokkur hefði alls engan rekstur. Hann verður því að sýna
fram á einhvern rekstur í bókhaldi sínu.
Forstokkaður eða ófróður talsmaður milljarðafyrirtækis
getur því kotroskinn haldið fram, að fyrirtæki hans hafi
styrkt Samfylkinguna um heila milljón króna, en Sjálfstæð-
isflokkurinn og Framsóknarflokkurinn hafi ekki fengið
krónu, enda hafi þeir ekki farið fram á slíkt.
Þess vegna nægir ekki að setja lög um birtingu reikninga
stjórnmálaflokka og birtingu á skrám yfir styrktaraðila
umfram einhverja lágmarksupphæð. Lögin þurfa líka að ná
til óbeinnar fyrirgreiðslu í þágu flokka og pólitíkusa, sem
falin er í reikningum óviðkomandi fyrirtækja.
Auðvelt er að fara í kringum lagaákvæði um birtingu
upplýsinga um óbeina fyrirgreiðslu. Því þarf að gera ráð
fyrir stikkprufum samkvæmt tilviljanaúrtaki og ströngum
viðurlögum við brotum, ef þau komast upp. Annars verða
lög um fjárreiður stjórnmálanna bitlaus með öllu.
Nánast öll vestræn ríki önnur en ísland hafa komið sér
upp lögum um fjárreiður stjórnmálaflokka. Lögum þessum
er yfirleitt ekki ætlað að torvelda stuðning við flokka, held-
ur að gera þann stuðning gegnsæjan, svo að kjósendur viti,
hverjir séu í innilegustu ástarsambandi við flokkana.
Helmut Kohl, fyrrverandi kanzlari Þýzkalands, braut
slík lög. Fyrir það hefur hann og flokkur hans, Kristilegi
demókrataflokkurinn, sætt ámæli, fylgistapi og opinberum
rannsóknum. Þýzkaland er nefnilega vestrænt lýðræðis-
ríki, þar sem farið er að ströngum leikreglum.
Að undirlagi kjósenda er ísland hins vegar bananalýð-
veldi, þar sem ekki tekst að koma á lögum um gegnsæi
stjórnmálaflokka, þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir Jóhönnu
Sigurðardóttur alþingismanns. Bananakóngurinn afgreiðir
slíkt jafnhraðan út af borðinu sem hræsni.
Gegnsæi er ein af helztu forsendum lýðræðis og mark-
aðsbúskapar. Atriði, sem máli skipta, eiga ekki að vera fal-
in fyrir borgurum, kjósendum, fjárfestum, starfsmönnum
og almenningi yfirleitt. Þannig eru tryggðar heiðarlegar
leikreglur i stjórnmálum, viðskiptum og fjármálum.
Það sker ísland frá hinum vestræna heimi, að kjósendur
Sjálfstæðisflokks óg Framsóknarflokks láta sér vel líka, að
flokkar þessir standi ár eftir ár gegn lögum um gegnsæi í
fjárreiðum stjórnmálaflokka. íslenzkir kjósendur hafa
einfaldlega ekki þroska til að halda uppi lýðræði.
Þetta er einn af mörgum þáttum í mynztri, sem veldur
því, að stjómmál á íslandi verða bezt skilin með því að líta
á þau sem sýndarveruleika í bananalýðveldi.
Jónas Kristjánsson
„Japan hefur alla buröi til stóraukinna áhrifa á alþjóöamál, en skortur á pólitísku valdi og pólitfskri hugsun í
japanska stjórnkerfinu, sem líka hamlar efnahagsumbótum innanlands, tefur þessa þróun.“
Risi í dvergslíki
Stóra spurningin um stöðu Japana
i alþjóðamálum er orðin nokkuð
gömul, en hún er þessi: Hversu lengi
mun annað helsta risaveldið í efna-
hagslífi heimsins sætta sig við
áhrifaleysi i alþjóðastjórnmálum og
valdaleysi hvað varðar eigið öryggi?
Hvers vegna ætti ríki með meiri
landsframleiðslu en Bretlcmd og
Þýskaland til samans að vera í
þriðju deild alþjóðastjórnmála og
áhrifalítið um öryggismál í sinu nán-
asta umhverfí? Japanir eru nú farn-
ir að spyrja sig slíkra spuminga í
mjög aukinni alvöru, og margt bend-
ir til að stemning sé að skapast í
landinu fyrir auknu sjálfstæði Jap-
ana í öryggismálum og vaxandi
áhrifum ríkisins á alþjóðavettvangi.
Skrýtin tímasetning?
Erlend tíðindi
Jón Ormur Halldórsson
Japanska ríkið mun síðar á þessu
ári slá nýtt heimsmet í skuldasöfnun. Ríkið er nú rekið
með slíkum halla að skuldir þess aukast um meira en
100 milljarða króna á dag. Skuldir japanska ríkisins
nálgast nú sjö þúsund milljarða dollara, eða fimm hund-
ruð þúsund milljarða króna. Þrátt fyrir þessa gífurlegu
skuldasöfnun rikisins hefur þvi ekki tekist að koma fjöri
í efnahagslífið sem enn einkennist af langvarandi stöðn-
un. Það er því ekki vaxandi efnahagslegur styrkur sem
knýr Japan í áttina að miðju sviði alþjóðamála. Eigin-
lega þvert á móti. Kreppan og stöðnunin hefur vakið at-
hygli almennings á veikleikum þess efnahags og stjórn-
málakerfisins, og ekki síður þeirrar pólitísku hug-
myndafræði sem Japanir hafa búið við frá stríðslokum.
Kerfið einkennist af víðtæku samráði á milli stjómmála-
manna, embættismanna og stjómenda stórfyrirtækja,
þar sem stjórnmálamenn eru oft í aukahlutverki.
Lömun og endurskoðun
Kerfið gekk vel, og raunar svo vel að japanska efna-
hagsundrið var einn af helstu atburðum tuttugustu ald-
arinnar. Nú þegar miklar breytingar í atvinnulífi og
efnahagskerfinu em nauðsynlegar reynist kerfið hins
vegar lamað. Eina meginástæðu lömunarinnar er að
fmna í því hversu léttvægt hlutverk stjórnmálamanna
er í japanska kerfinu. Enginn aðili hefur því náð póli-
tískum styrk til að gera breytingar á kerfinu, og ákvarð-
anir innan þess eru enn teknar með afar seinlegum,
flóknum og óskýrum hætti. Þessir gallar kerflsins knýja
menn nú til að hugsa hlutina upp á nýtt í fyrsta sinn frá
stríðslokum.
Japanskar byltingar
Japanir sneru gersamlega við blaðinu í lok síðustu
heimsstyrjaldar og hurfu frá ofsafeng-
inni útþenslustefnu til nánast algers af-
skiptaleysis af alþjóðamálum. Hundrað
ámm áður höfðu þeir á örstuttum tíma
snúið frá algerri einangrun og lokun
landsins til uppbyggingar eins af
stærstu heimsveldum jarðar. Fáir telja
svo gagngerar byltingar líklegar í fram-
tíðinni, en um leið verður að teljast
óliklegt að Japanir endurskoði ekki í
veigamiklum greinum hlutverk sitt á
alþjóðavettvangi á næstu árum. Sú end-
urskoðun gæti haft veraleg áhrif á al-
þjóðamál, bæði í Asíu og á heimsvísu.
Ótti nágranna
Japanir gerðu aldrei upp heimsstyrjöld-
ina og árásarstríð sín í Asíu með sama
hætti og þýska þjóðin hefur með aðdá-
unarverðum hætti axlað byrðar og
ábyrgð vegna vondra kafla í sögu sinni.
Tortryggni í garð Japana, sem birtist
með ýmsum og stundum óvæntum hætti, á því djúpar
rætur um stóran hluta Asíu. Þegar þessi mál ber á góma
við stjómmálamenn í Asíuríkjum lýsa menn víða nokk-
urri undrun á áhuga margra Vesturlandabúa á vaxandi
hlutverki Japans í heimsmálum. Um leið kemur hins
vegar stundum fram áhugi á að Japan verði þyngra mót-
vægi við vaxandi áhrif og umsvif Kínverja í þessum
heimshluta.
Möguleikar
í raun hafa Japanir alla möguleika á stórauknum
áhrifum á heimsmálin. Stjórnarskráin takmarkar beit-
ingu japansks herafla erlendis en túlkun manna á þessu
ákvæði hefur breyst verulega og hugsanlegt er að
ákvæðið sjálft verði endurskoðað. Þótt vamarsamningn-
um við Bandaríkin verði ekki sagt upp í náinni framtíð
má búast við talsverðum breytingum á samstarfi land-
anna og auknu hlutverki og auknu sjálfstæði Japana í
öryggismálum. Japanir era löngu orðnir stærstu veit-
endur þróunaraðstoðar í heiminum, og þeir greiða sjötta
til tíunda hluta allra útgjalda fjölmargra alþjóðastofn-
ana. Llkur era á að Japanir fái innan tíðar fast sæti og
þar með neitunarvald í Öryggisráði Sameinuðu þjóð-
anna. Enn meira máli skiptir að japanskar fjárfestingar,
japanskt lánsfé og aðgangur að japönskum mörkuðum
era lykilatriði fyrir efnahagsþróun stórs hluta heimsins.
Þaö vekur hins vegar athygli hversu klaufalega Japanir
halda oft á utanríkismálum og hversu ógreinileg og jafn-
vel ruglingsleg markmið utanríkisstefnu þeirra virðast
sett. Ástæðumar fyrir því eru mestan partinn hinar
sömu og leitt hafa til lömunar japanska stjómkerfisins í
kreppu síðustu ára, það er skortur á pólitísku valdi og
pólitískri hugsun í stjórnkerfmu.
skoðanir annarra
Bradley skipti máli
„I sigurræðu sinni á þriðjudag lét (Al) Gore (varafor-
seti Bandarfkjanna) mörg fögur orð falla um (Bill)
Bradley (keppinaut sinn um forsetatilnefningu
demókrata), tók undir áhyggjur hans af þeirri gjá sem
orðin er milli kynþáttanna og áherslur hans á nauðsyn
breytinga á fjármögnun kosningabaráttunnar. Þrátt fyr-
ir algjöran ósigur sinn hefur Bradley hugsanlega sett
mark sitt á baráttumál kosningabaráttunnar. Umræðan
j varð breiðari á margan heilbrigðan og varanlegan máta,
leyfir maður sér að vona. Það er ekki ónýtt."
Úr forystugrein Washington Post 10. mars.
Sagði af sér með reisn
„Stjóm Kjelis Magnes Bondeviks kvaddi með fán-
ann í heila stöng í gærkvöld þegar Bondevik gerði
þinginu grein fyrir að stjómin gæti ekki tekið ábyrgð
! á þeirri stefnu í gasorkuveramálum sem þingið vildi
■ neyða hana til. Uppgjörið í gær í stórþinginu gerði vel
ljóst sambandið á milii stórþingsins og stjómarinnar.
: Hægt er að segja að stjórn Bondeviks sé sú stjórn sem
kom á ný þingræði hér í landi. Bondevik hefði í gær-
kvöld getað tekið tiliit til fyrirmæla meirihluta þings-
ins. Það hefði ekki verið í fyrsta sinn. En Bondevik
sagði af sér með reisn á þeim forsendum að hann gæti
ekki rekið stefnu sem hann væri algjörlega ósam-
mála.“ Úr forystugrein Aftenposten 10. mars.
Nýr Clinton betri en Bush
„Heföir Demókrataflokksins í baráttunni fyrir rétt-
læti og gegn kynþáttafordómum era sterkari en hjá
repúblikönum. Það hvíiir mikil ábyrgð á A1 Gore að
halda áfram með baráttumál Bradleys: fátækt, slæma
aðstöðu bama, þau mál sem mæta afgangi þegar efna-
hagurinn batnar. George Bush sinnir ekki slíkum
málum af alvöra. Ríkisstjórinn í Texas hefur óljósar
hugmyndir um utanríkismál en ráðgjafar hans mæla
með því að Sameinuðu þjóðunum verði haldið í fjar-
lægð og að hagsmunir Bandaríkjanna verði látnir ráða
á alþjóðavettvangi. Þá er hikandi utanríkisstefna
Clintons, eða Gore, betri.“
Úr forystugrein Aftonbladet 9.mars.