Dagblaðið Vísir - DV - 02.09.2000, Blaðsíða 10

10
Skoðun
LAUGARDAGUR 2. SEPTEMBER 2000
Útgáfufélag: Frjáls fjölmiölun hf.
Stjórnarformaður og útgáfustjórl: Sveinn R. Eyjðlfsson
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: Eyjólfur Svelnsson
Ritstjórar: Jðnas Kristjánsson og Óli Björn Kárason
Aðstoöarritstjóri: Jónas Haraldsson
Auglýsingastjóri: Páll Þorstelnsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiósla, áskrift:
Þverholti 11,105 Rvík, sími: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - Aörar deildir: 550 5999
Græn númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Frjálsrar fjölmiölunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingar@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
Akureyri: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaöam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: Frjáls fjölmiölun hf.
Filmu- og plötugerð: ísafoldarprensmiöja hf. Prentun: Árvakur hf.
Áskriftarverð á mánuöi 1950 kr. m. vsk. Lausasöluverð 180 kr. m. vsk„ Helgarblaö 250 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaösins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endur-
gjalds. DV greiöir ekki viömælendum fyrir viðtöl viö þá eða fyrir myndbirtingar af þeim.
Bitbeinið Brussel
Halldór Ásgrímsson utanríkisráðherra liggur ekki á
þeirri skoðun sinni að það sé þjóðinni nauðsyn að skoða
aðild að Evrópusambandinu. Slíkar umræður hafa lítt
eða ekki farið fram hér á landi af neinni alvöru. Málinu
hefur verið ýtt til hliðar með þeim rökum aðallega að ís-
lendingar geti ekki gengið í þetta samband Evrópuþjóða
að óbreyttri sjávarútvegsstefnu þess. Frumskilyrði bú-
setu hér sé að í okkar höndum séu allar ákvarðanir
varðandi fiskveiðistjórnun í hafinu kringmn landið. Það
vald verði ekki framselt embættismannabákni í Brussel.
Þetta grundvaUaratriði hefur skyggt á það sem hag-
stætt væri aðild, áhrif á ákvarðanatöku, niðurfelling
tolla, hagstæðara matarverð og aukinn stöðugleiki og
lækkun vaxta með aðild að evrópska myntsamstarfinu
og notkun evru í stað krónunnar. Meirihluti inn- og út-
ílutnings okkar er við lönd Evrópusambandsins. Innan
vébanda þess eru þegar fimmtán Evrópuríki og þrettán
bíða inngöngu. Staða utan sambandsins eykur því
hættu á einangrun frá flestum nágrannaþjóðum.
Haft hefur verið eftir utanríkisráðherra að hann sjái
fleti á því að íslendingar fái aðra samninga um fisk-
veiðimál en stefna Evrópusambandsins gerir ráð fyrir.
Ráðherrann og flokksformaðurinn segir að þeirri spurn-
ingu, hvort við fáum niðurstöðu í samningum við sam-
bandið sem við sættum okkur við, verði aldrei svarað
fyrr en á reynir. Hann bætir því við að þetta sé eitt af
því sem farið verði í gegnum í Framsóknarflokknum.
í framhaldi af fundi landsstjórnar og þingflokks
Framsóknarflokksins í nýliðnum mánuði hefur formað-
ur flokksins reynt að skerpa sérstöðu hans með því að
taka forystu í Evrópuumræðunni eða réttara sagt hefja
hana. Þótt fráleitt sé eining um Evrópumálin innan
Framsóknarflokksins er augljóst að formaður flokksins
telur brýna nauðsyn þess að flokkurinn taki forystu í
þessu máli. Fylgi flokksins hefur dalað jafnt og þétt í
stjórnarsamstarfinu við Sjálfstæðisflokkinn. Flokkur-
inn kom illa út úr þingkosningunum í fyrra og hefur
tapað fylgi síðan meðan samstarfsflokkurinn hefur hald-
ið sínu og vel það.
Það verður því fróðlegt að sjá hvernig samstarf
stjórnarflokkanna gengur þegar þing kemur saman að
nýju í haust í ljósi þess að ekki verður annað séð en
andstæðir pólar séu að myndast í afstöðu þeirra til Evr-
ópusambandsins. Á meðan utanríkisráðherrann hvetur
til umræðu um Evrópusambandsaðild telur samráð-
herra hans í hinum stjórnarflokknum, Björn Bjarnason
menntamálaráðherra, óþarft að setja af stað miklar um-
ræður um aðild hér á landi. Á vefsíðu sinni sendir
Björn starfsmönnum utanríkisráðuneyta skeyti um
skrifstofubáknið í Brussel og valdafikn þeirra. Þar seg-
ir meðal annars að fylgifiskur Evrópusambandsaðildar
sé að embættismannakerfi aðildarlanda fLytjist að hluta
inn í báknið og þungamiðjan færist til Brussel. Síðan
segir menntamálaráðherra:
„Vegna þessa fá utanríkisráðuneyti aðildarríkjanna
annað hlutverk en ella væri og þeim hættir meira að
segja sumstaðar til að líta á sig sem einskonar yfirráðu-
neyti, sem í krafti miðstýringaráráttu Brussel-skriffinn-
anna geti hlutast til um stórt og smátt á starfssviði ann-
arra ráðuneyta.“ Björn bætir því við að því sé haldið
fram að starfsmenn utanríkisráðuneyta séu oft áköfustu
talsmenn aðildar og sjái lítið eða ekkert athugavert við
það að færa sem mest vald til Brussel.
Taki þeir til sín sem eiga.
Varnir og forræði
Árið 1986 fór Reykjavíkurfundur
Reagans og Gorbatsjovs út um þúfur
vegna þess, að Bandarikjaforseti
neitaði að falla frá geimvarna- eða
„stjörnustríðsáætlun" sinni. Sovét-
menn ofmátu þessa áætlun, enda átti
hún meira sameiginlegt með vís-
indaskáldsögu en nútíma-hemaðar-
tækni, þótt þeir vissu, að hún mundi
leiða til nýjunga á sviði vopnafram-
leiðslu. Hugmyndir Bandaríkjar-
stjórnar um að smíða gagneldflauga-
kerfi, sem taka á í notkun árið 2005,
hafa vakið upp kaldastríðsminning-
ar. Hugmyndin er sú sama: að verja
Bandaríkin fyrir kjarnorkuárás, en
kerfið er mun smærra í sniðum og í
þeim skilningi engin „stjörnustríðsá-
ætlun“ . Það beinist gegn ríkjum
eins og Norður-Kóreu og íran en
ekki Rússlandi. Áformin hafa engu
að síður valdið deUum innan banda-
ríska stjórnkerfisins og vakið harða
andstöðu Kínverja og Rússa, sem
benda á, að það brjóti í bága við
AMB-samninginn frá árinu 1972.
Sá samningur kveður á um bann
við smíði á gagneldflaugakerfum á
landsvísu. Forsendan var sú, að það
svaraði ekki kostnaði að gera kjarn-
orkuárás vegna þess, að unnt yrði að
gera gagnárás. Fram að þessu hefur
furðulítU umræða verið um áform
Bandaríkjamanna í Evrópu. Evr-
ópskir ráðamenn hafa sýnt þeim lít-
inn stuðning, en þeir ganga út frá
því vísu, að kerfmu verði komið
upp, enda er sterkur þingvUji fyrir
því. En eru Bandarikjamenn ein-
hliða að hrófla við valdajafnvæginu í
heiminum, sem gæti leitt tU nýs
vopnakapphlaups eða er hér um að
ræða réttiætanlega varnaráætiun?
Eðli kerfisins
Hugum fyrst að þeim, sem vUja að
kerfið verði sett upp. Þeir hafa beitt
eftirfarandi rökum: 1) Þar sem fyrir-
sjánlegt sé, að stjórnvöld í óvinveitt-
um ríkjum eins og Norður-Kóreu og
íran geti komið sér upp langdrægum
eldtiaugum innan fárra árra, sem
geta hæft Bandaríkin, ber Banda-
ríkjamönnum skylda tU að gera
gagnráðstafanir; 2) kostnaðurinn sé
viðráðanlegur eða á bilinu 15-30
mUljarðar doUara. Bandaríkjamenn
eyða nú um 300 mitijörðum doUara
árlega til hermála eða 35% af því
fjármagni, sem veitt er tU þessa
málaflokks í heiminum; 3) fælingar-
kenningin sé ekki nægileg trygging
gegn einræðisherrum eins og Kim II
Jong vegna þess, að þeir mundu
ekki láta ofurherstyrk Bandaríkj-
anna hafa áhrif á sig, ef þeir
ákvæðu aö gera árás á Bandaríkin;
4) þetta sé takmarkað kerfi, sem sé
ekki beint gegn Rússum og Kínverj-
um. Hugmyndin snýst um 100 kjam-
Deilurnar um geimvarnaráætlun Bandaríkjastjórnar settu mikinn svip á leið-
togafund þeirra Reagans og Gorbatsjovs í Reykjavík árið 1986. Hugmyndum
Bandaríkjastjórnar um að koma upp eldflaugakerfi til að verjast hugsanlegri
árás hefur verið líkt við „stjörnustríösáætlun“ Reagans, en það eru ýkjur.
Hugmyndin er svipuð, en þessi áætlun er ekki nærri því eins viðamikil. Hér
er ekki um að ræða vörn gegn kjarnorkuvopnum Rússa eða Kínverja. Það
breytir því ekki, að hún kann að hafa veruleg áhrif á samskipti
Bandaríkjamanna við aðrar þjóðir. DV-mynd GVA
gerðirnar yrðu harðar. Þess vegna
halda Rússar því fram, að áætlunin
sé aðeins fyrsta skrefið í að breyta
valdajafnvæginu Bandaríkjunum í
hag. Reyndar fara Bandaríkjamenn
nú þegar með algert forræði í her-
málum í heiminum, svo að frekar má
líta á þetta sem viðbót. Og kerfið
mun ekki hafa áhrif á fælingarstefnu
Rússa, sem er reist á getunni tti þess
að svara í sömu mynt, ef kjamorku-
árás yrði gerð. En þetta gæti leitt tti
þess, að Rússar ykju útgjöld tti her-
mála, sem þeir mega ekki við. í öðru
lagi mundi það valda stórskaða á al-
þjóðavettvangi, ef Bandaríkjamenn
segðu upp ABM-samningnum, eins
og þeim er heimilt með sex mánaða
fyrirvara. Það yrði í annað sinn á
stuttum tíma, sem þeir færu eigin
leiðir í kjarnorkumálum, en
skemmst er að minnast þess, að öld-
ungadeild Bandaríkjaþings neitaði
að samþykkja samninginn um bann
við kjarnorkuvopnattiraunum. í
þriðja lagi hafa tilraunir með eld-
flaugakerfið mistekist fram að þessu
og bent hefur verið á, að unnt sé að
„blekkja" það með tálbeitum í eld-
flaugalíki. Loks verður það erfitt
pólitískt fyrir dönsk og bresk stjóm-
völd að veita Bandaríkjamönnum
heimtid tti þessa að gera endurbætur
á ratsjárstöðvum í Bretlandi og
Grænlandi í tengslum við kerfið,
m.a. vegna afstöðu Rússa og and-
stöðu íbúanna. í stuttu máli lúta
helstu mótrökin gegn kerfmu að
áhrifum þess á aðrar þjóðir. Það er
kominn tími tti þess að gefa þeim
þætti meiri gaum í umræðum um
eldflaugaætlunina í Bandaríkjunum.
orkugagneldflaugar gegn nokkrum
tugum óvinaflauga, en ekki þúsund-
ir eins og á Reagan-tímanum. Auk
þess komi engin geimvopn við sögu,
þótt stuðst yrði við gervihnetti og
ratsjárstöðvar; 5) ABM-samningur-
inn heimtiar svæðisbundið eld-
flaugavarnarkerfi svo aö aðeins
þyrfti að gera óverulegar breytingar
á honum.
Valur
Ingimundarson
sagnfræöingur
Markmiö og veruleiki
Spyrja má hvort það sé ekki rétt-
lætanlegt að verja eigið land með
þeim ráðum sem eru ttitæk. En þar
sem eldflaugaáætlun Bandaríkja-
manna á sér rætur í kalda stríðinu,
má alveg eins gera ráð fyrir því, að
viðbrögðin verði i samræmi það. í
fyrsta lagi má draga í efa, að ógnin,
sem stafi af Norður-Kórea, einu fá-
tækasta riki heims, sé eins mikil og
Bandaríkjamenn segja, þótt Norður-
Kóreumenn hafi vissulega gert tti-
raunir með eldflaugar.
Ef einræðisherrar eins og Kim II
Jong hugsa fyrst og fremst um að
vera við völd, eins og Bandaríkja-
menn halda fram, mætti frekar gera
ráð fyrir því, að þeir gerðu ekki árás
á Bandaríkin vegna þess, hve refsiað-
Jónas Haraldsson