Dagblaðið Vísir - DV - 03.03.2001, Blaðsíða 10

10
Skoðun
LAUGARDAGUR 3. MARS 2001
Útgáfufélag: Frjáls fjölmiölun hf.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: Sveinn R. Eyjólfsson
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: Eyjólfur Sveinsson
Ritstjórar: Jónas Kristjánsson og Óli Björn Kárason
Aðstoðarritstjóri: Jónas Haraldsson
Auglýsingastjóri: Páll Þorsteinsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiðsla, áskrift:
Þverholti 11,105 Rvík, simi: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
Græn númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Frjálsrar fjölmiðlunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingan®ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
Akureyri: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: Frjáls fjölmiðlun hf.
Piötugerð: ísafoldarprensmiðja hf. Prentun: Árvakur hf.
Áskriftarverð á mánuði 2050 kr. m. vsk. Lausasöluverð 190 kr. m. vsk., Helgarblaö 280 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aösent efni blaösins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endur-
gjalds. DV greiðir ekki viömælendum fyrir viötöl viö þá eða fyrir myndbirtingar af þeim.
Veruleikafirrt hrœsni
Á einum fjölmiöli þótti í vetur öruggara að segja, að
nafnlaus viðskiptafélagi myrts manns sæti í varðhaldi
vegna gruns um morðið. Hér í blaðinu var hins vegar birt
nafn hins grunaða. Það var gert samkvæmt gömlum,
vestrænum hefðum um nákvæmni í fréttamennsku.
Ósvarað er spurningunni um, hvort valdi saklausu
fólki meiri erfiðleikum, birting á nafni manns í varðhaldi
eða þrenging skilgreiningarinnar á hinum grunaða niður
í fáa menn. Hitt er ljóst, að nafnbirting, rétt eins og
myndbirting, veifar rauðri dulu framan í sumt fólk.
DV hefur lengi farið eftir hefðbundnum venjum góðra
dagblaða á Vesturlöndum í þessum efnum, en skilgreinir
þær fremur þröngt vegna fámennis á íslandi. Sumir fjöl-
miðlar kjósa að fara sér enn hægar í sakirnar, en skapa
um leið aukið svigrúm fyrir rangar sögusagnir.
Því nákvæmari sem fréttir fjölmiðla eru, þeim mun
minna svigrúm er fyrir sögusagnir og myndfalsanir, sem
fjölfaldast með ógnarhraða á tímum tölvupósts. Þetta á
einkum við um svokallaðar „vondar“ fréttir af glæpum,
spillingu og öðrum skuggahliðum samfélagsins.
Sumt fólk er beinlinis andvígt vondum fréttum. Það
vill ekki láta raska ró sinni og vill ekki vita af vandræð-
um úti í þjóðfélaginu. í þessu felst veruleikafirring, sem
í mörgum tilvikum er í bland við hræsni á borð við þá,
sem felst í að tala um „viðskiptafélaga“ hins myrta.
Þegar DV nefnir nafn viðskiptafélagans eða birtir
mynd af slysi á Knippelsbro, fær blaðið jafnan tvö eða
þrjú andmælabréf i tölvupósti og annað eins af símtölum.
Nöfn og myndir eru eins konar hnappar, er vekja upp
hóp þeirra, sem haldnir eru veruleikafirrtri hræsni.
Blaðið fær hins vegar engan tölvupóst og engar upp-
hringingar, þá sjaldan sem því verður raunverulega á i
messunni. Enginn rís upp til andmæla, ef blaðið varar sig
ekki á blaðurfulltrúum eða ímyndarfræðingum úti í bæ,
sem eru að reyna að misnota fjölmiðlana.
Gildismat DV sem fjölmiðils felst í að reyna að segja
réttar fréttir, en ekki að verða við óskum veruleikafirrtra
hræsnara. Mikill tími ritstjórnar fer í að verjast lúmsku
innihaldi í upplýsingum frá hálærðum sveitum sérfræð-
inga, sem vHja blekkja fólk í hagsmunaskyni.
Menn eru með ímyndarfréttum að reyna að hafa fé af
fólki á hlutabréfamarkaði eða gæta annarra sérhags-
muna í stríði fyrirtækja, stofnana og samtaka. Menn eru
að reyna að fá fólk tH að kaupa margvíslegan óþarfa sér
tH fjárhagsskaða eða tH að styðja vafasaman málstað.
TH þess að fólk geti lifað í flóknum heimi nútimans
þarf það að vita um raunveruleikann í kringum sig. í nú-
tímanum dugir ekki að stinga höfðinu niður í sandinn og
ímynda sér, að aUt sé slétt og feUt. Vondar fréttir eiga
sama erindi og góðar fréttir inn í heimsmynd fólks.
Hin raunverulegu vandamál fjölmiðla og notenda
þeirra felast ekki í mismimandi reglum um nafnbirtingu
eða myndbirtingu og enn síður í mismunandi stærðum
fyrirsagna. Hin raunverulegu vandamál felast í skorti á
vUja og getu tH að gefa skýra mynd af þjóðfélaginu.
Sumir hirða ekki um að afla nafna og mynda í við-
kvæmum málum, stundum af því að þeir nenna því ekki
og stundum tU að spara sér óþægindi af völdum veru-
leikafirrtra hræsnara. Þessir sömu fjölmiðlungar hirða
ekki um að verjast fyrir meisturum blekkinganna.
Á DV erum við stolt af því að hafa nýlega veitt lesend-
um góða innsýn í hugarheim róttækra þjóðernissinna og
höfnum gagnrýni veruleikafirrtra hræsnara.
Jónas Kristjánsson
I>V
Hver fær að dæma Milosevic?
Vojslav Kostunica, forseti Júgóslavíu, er andstæðingur al-
þjóðlega dómstólsins í Hollandi sem um þessar mundir
fæst viö mál stríösglæpamanna úr stríðum undanfarinna
ára á Balkanskaga. Kostunica telur nær aö Júgóslavar
komi sér upp sannleiks- og sáttanefnd til að rannsaka
þá glæpi sem framdir voru á meðan forveri hans, Slobod-
an Milosevic, var við völd.
Vojslav Kostunica, forseti
Júgóslavlu, er andstæðingur
alþjóðlega dómstólsins í
Hollandi sem um þessar
mundir fæst við mál striðs-
glæpamanna úr stríðum und-
anfarinna ára á Balkanskaga.
Kostunica telur nær að
Júgóslavar komi sér upp
sannleiks- og sáttanefnd til að
rannsaka þá glæpi sem framd-
ir voru á meðan forveri hans,
Slobodan Milosevic, var við
völd. Fyrirmyndin að slíkri
nefnd er samnefnt fyrirbæri
sem notað var til að gera upp
sakir í Suður-Afríku eftir að
stjórn hvíta minnihlutans lét
af völdum.
En hinn nýi Júgóslavíufor-
seti hefur ekki þótt taka sér-
lega trúverðuglega á málum
þegar stríðsglæpir eru annars
vegar. Hann og forsætisráð-
herrann, Zoran Djindjic,
leggja ofuráherslu á að fyrr-
um leiðtogar og embættis-
menn Júgóslaviu, einkum
Slobodan Milosevic eigi að
svara til saka heima hjá sér,
fyrir serbneskum dómstóli
áður en alþjóðlegur dómstóll
fari að skipta sér af málum
þeirra. Nóg sé af glæpunum
sem framdir hafi verið heima fyrir,
allt frá kosningasvikum til morða.
Gallinn við þetta er sá að þótt al-
þjóðasamfélaginu þyki réttlætinu bet-
ur fullnægt með því að Milosevic og
nótar hans svari til saka fyrir
júgóslavneskum dómstóli heldur en
að þeir lifi í friði, þá eru glæpir þeirra
heima fyrir kannski léttvægari gagn-
vart alþjóðasamfélaginu heldur en
þeir glæpir sem þeir eru sakaðir um
að bera ábyrgð á utan heimalands
síns. Þess vegna losna hinir nýju vald-
hafar í Júgóslavíu ekki undan því
slyðruorði að þeir séu í raun að halda
hlifiskildi yfir fyrrverandi valdhöfum
á meðan þeir setja sig svo mjög upp á
móti Alþjcðadómstólnum í Haag.
Engin sannleiksnefnd í
Júgóslaviu
Stríðsglæpadómstóllinn í Haag hef-
ur smám saman náð sér á strik eftir
dálítið gloppótta byrjun. Það hefur
sýnt sig að ákærur saksóknara hans
eru ekki orðin tóm, stöðugt ileiri
brotamenn úr Júgóslavíustríðum hafa
fengið þunga dóma. Það er hins vegar
alveg ljóst að stríðsglæpadómstóllinn
er dómstóll sigurvegaranna og jafn-
gildir ekki sjálfsuppgjöri þjóðar í svip-
uðum skilningi og sannleiksnefndin
gerði í Suður Afríku og sambærilegar
nefndir hafa að minnsta kosti verið
látnar gera tilraun til í sumum lönd-
um Suður Ameríku þar sem herfor-
ingjastjórnum var steypt af stóli.
Margt mælir hins vegar gegn því að
þessi leið verði farin í Júgóslavíu. í
fyrsta lagi þá var Milosevic og stjóm
hans í raun hrakin frá völdum. Þetta
hefur komið æ betur í ljós á síðustu
vikmn með því að nýja stjórnin hefur
rekið ýmsa háttsetta embættismenn
úr störfum sem skipaðir höfðu verið í
tíð Milosevic. Nú síðast var hálfur
hæstiréttur landsins rekinn af þess-
um ástæðum. Því er ekki sérstök
ástæða til að beita aðferðum Suður-
Afríkustjórnar til að ná fram sann-
leikanum fyrir sakaruppgjöf. Þvert á
móti virðist mun vænlegra að ganga á
milli bols og höfuðs á fyrri valdhöfum
og sækja þá til saka fyrir glæpa
þeirra.
í öðru lagi verður að hugsa til þess
að það voru ekki helstu fórnarlömb
Milosevic-stjórnarinnar sem komu
honum frá völdum heldur landsmenn
hans sjálfs. Þeir sem lengst af studdu
hann urðu á endanum leiðir á honum.
Að þessu leyti er öll sakaruppgjöf
óhugsandi. Það er ekki hægt að hugsa
sér trúverðuga sakaruppgjöf nema sá
sem ofsóttur var sé í þeirri aðstöðu að
gefa upp sakir.
Hverja á að sækja til saka?
Sú skoðun heyrist oft að dómstóll-
inn í Haag ætti að taka jafnt á ákær-
um á hendur Nato og á málum
júgóslavneskra stríðsglæpamanna,
einkum vegna loftárásanna
á Kosovo. En það er hætt
við að þar með væri hlut-
verk dómstólsins í raun
gert léttvægt. Það eru þrátt
fyrir allt fælingaráhrifin
sem hér skipta mestu máli.
Þó að það sé óumdeilanlegt
að Nato beri ábyrgð á
mannfalli og öðrum áhrif-
um loftárásanna þá hefði
það engan augljósan tilgang
að stofna til málaferla gegn
einstökum leiðtogum Nato
ríkja eða herforingjum
þeirra. Málsókn á hendur
þeim sem héldu grimmi-
legu borgarastríði gangandi
og létu ótrúlegustu voða-
verk viðgangast í skjóli
tímabundins valds síns og
varnarleysis andstæðing-
anna hefur hins vegar þann
skýra tilgang að sýna fram
á að alþjóðasamfélagið ráði
jrfir aðferðum til að elta þá
uppi sem voðaverkin
fremja og láta einfaldar og
óumdeildar sammannlegar
reglur ná yfir verk þeirra.
Þess vegna verður líka
aldrei sama gagn að réttar-
höldum yfir Milosevic í
Júgóslavíu og yrði af opin-
berum alþjóðlegum réttarhöldum. Þó
að bandarísku réttvísinni hafi tekist
að koma höndum yfir A1 Capone með
því að dæma hann fyrir skattamis-
ferli, þá væru það mikil vonbrigði ef
Júgóslavar settu Milosevic inn fyrir
fjármálaspillingu eins og síðustu frétt-
ir benda til að kunni að gerast.
Hlutdrægni og sammannleg
sjónarmið
Þannig er Alþjóðlegi stríðsglæpa-
dómstóllinn í Haag vissulega að
mörgu leyti hlutdrægur og auðvitað
skiptir máli hver sigraði og hver tap-
aði. En gildi hans er fólgið i því að
smám saman öðlist það almenna við-
urkenningu að fyrir tiltekin voðaverk
megi draga menn út úr félagslegu um-
hverfi sínu og sækja þá til saka að
mestu óháð því. Önnur leið er ekki
hugsanleg sem svo ótvírætt gefur til
kynna að engar aðstæður séu slíkar
að þær réttlæti að farið sé út fyrir
ákveðinn sammannlegan
regluramma.
Þó að nýir valdahafar í Júgóslavíu
hafi mótmælt flestum aðgerðum
stríðsglæpadómstólsins og sýni hon-
um litla virðingu er iíklegt að á end-
anum muni þeir fást til samstarfs við
hann. Ástæðan er ekki bara sú að
Bandaríkin og ríki Vestur-Evrópu
kunni annars að neita Júgóslavíu um
efnahagslegan stuðning sem nauðsyn-
legur er til að reisa landið úr rústum.
Þrátt fyrir allt er samstarf við dóm-
stólinn besta leið Júgóslava til að end-
urreisa virðingu sina út á við. Og
kannski sjálfsvirðinguna líka.