Dagblaðið Vísir - DV - 07.12.2002, Qupperneq 34

3^
Helcjctrblctcf H>"V
LAUGARDAGU R 7. DESEMBER 2002
Vildi
fólki
heim
Nýlegar rannsóknir sýna að ein af hi/erjum fimm stúlkum og einn af hverjum tíu
drengjum á íslandi lendir íkgnferðislegri misnotkun fgrir fullorðinsár.
Það er sjaldgæft að skrifaðar séu bækur sem sýna okkur þennan óhugnanlega
heim og afleiðingarþessa ofbeldis. Fgrsta bók Irisar Anítu,
Fkki segja frá, opnar glugga þangað inn.
íris Aníta Hafsteinsdóttir er ekki dæmigerður rithöf-
undur. Hún er 26 ára gömul tveggja bama einstæð móðir sem
hefur ekki getaö unnið í eitt og hálft ár vegna gigtarsjúkdóms
sem hún veiktist af. Hún hefur þó ekki alveg setið auðum
höndum því hún settist við skriftir og Forlagið gefur út bók
hennar, Ekki segja frá, sem er nokkuð sérstæð frásögn. Þar
er rakin saga Sögu sem sjö ára gömul verður fyrir kynferðis-
legri misnotkun af hendi hálfbróður síns og lendir seinna á
ævinni í sambúð með manni sem beitir hana líkamlegu of-
beldi af versta tagi. Þetta er baráttusaga sem er í rauninni
sannsöguleg því íris Aníta byggir hana á reynslu fjögurra
vinkvenna sinna.
íris Aníta var nýbúin að baka piparkökur þegar blaðamað-
ur DV heimsótti hana á heimili hennar í Kópavogi og spurði
hana hvar hún hefði verið stödd í lífmu þegar hún ákvað að
taka sér hlutverk rithöfundarins.
Hóf slaiftír eftír veildndi
„Ég var að vinna sem vaktstjóri á skyndibitastað og að
hugsa um ungana mína. Svo veiktist ég af þessum gigtarsjúk-
dómi og varð að hætta að vinna,“ segir íris sem lýsir veikind-
um sínum sem einhverju afbrigði af gigtarsjúkdómi sem lýs-
ir sér eins og stöðug grindargliðnun.
„Ég á góða og slæma daga en stundum get ég alls ekki
hreyft mig," segir hún.
íris var mikið rúmföst fyrst eftir að veikindin gerðu vart
við sig og segist hafa verið mjög sorgmædd í fyrstu þegar hún
var greind sem gigtarsjúklingur. En svo lánaði bróðir henn-
ar henni ferðatölvu og hún settist við skriftir.
„Ég hugsaði mikið um það hvað ég gæti gert og ákvað að
mig langaði til þess að opna umræðuna um heimilisofbeldi.
Þegar ég fór að ræða við vinkonur mínar um þennan draum
þá kom í Ijós að fjórar þeirra höfðu upplifað þetta á eigin
skinni. Ég spurði hvort ég mætti nota sögur þeirra í bók og
þá fór boltinn að rúlla. Ég sat svo í rúminu mínu heiiu og
háifu dagana og skrifaði og var gersamlega heltekin af þessu
verkefni."
íris Aníta segir að höfúðtilgangur bókarinnar sé að vekja
fólk til umhugsunar um hve alvarlegt vandamál heimilisof-
beldi sé og hve afleiðingar þess séu alvarlegar.
Drauniurinn á liillunni
- En hafðir þú ekkert fengist við skriftir áður?
„Ekkert. Ég er ekki einu sinni með stúdentspróf því ég
varð ólétt ári áður en ég átti að klára og svo þegar ég byrjaði
aftur í skóla varð ég ólétt aftur. Það er spuming hvort ég
klára þetta eftir áramót en ég get ekki setið í stól við borð svo
ég veit ekki hvemig þetta á að ganga.“
- Hafðir þú ætlað þér að verða rithöfundur?
„Einhvem timann þegar ég var lítil en svo lagði ég þann
draum á hilluna og hann var ekki tekinn fram aftur fyrr en
ég gat ekki gert neitt annað,“ segir íris. Hún segist þvi vera
sjálfmenntaður rithöfúndur.
„Það er sagan sem ræður ferðinni en ekki ég. Sagan er til
þvi þetta er raunveruleg saga því allt þetta gerðist í raun og
vem. Mér fannst það svo aðdáunarvert hvemig fólk getur
náð sér út úr svona ofbeldissamböndum og fannst þetta samt
óhugnanlegt og hryllilegt og vildi sýna fólki inn i þennan
heim.
Vinkonurnar voru hér eins og gráir kettir að fylgjast með
og lesa yfír og voru mjög sáttar við að verið væri að nýta
þeirra reynslu öðrum til góðs.“
Ör fyrir lífstíð
- Hafa þær allar náð sér út úr ofbeldinu?
„Það má segja en það verða einhver ör og afleiðingar sem
þær verða að kljást við alla ævi.
Ég vildi hafa þær fjórar því viðbrögð t.d. bama sem verða
fyrir kynferðisofbeldi em mjög mismunandi og ég vildi ná
fram þessum ólíku blæbrigðum. Því fleiri þekkja sjálfar sig í
sögunni og það gerast ótrúlegir hlutir í þessum efrmm. Tveim
þeirra sem lentu í misnotkun sem böm fannst það vera allt í
lagi meðan á því stóð því þeim fannst þær vera í kærustu-
hlutverki þótt þær væm aðeins níu ára. Þær tóku þátt í þessu
því þær héldu að þetta væri allt i lagi. Þetta gekk óskaplega
fram af mér.
Margar þeirra kvenna sem hafa orðið fyrir slíku ofbeldi
gera sér engan veginn grein fyrir afleiðingunum fyrr en þeim
er bent á að ónýtt sjálfstraust, lélegt kynlíf, að þær standa
aldrei upp fyrir sjálfar sig og fleira og fleira, að þetta allt er
afleiðingar. Það er skömmin, sektarkenndin, brotin sjálfs-
ímynd og þess háttar. Þetta em allt sameiginleg einkenni af-
leiðinga.“
- Em tengsl milli kynferðisofbeldis í æsku og heimilisof-
beldis seinna á ævinni?
„Það er ekki ótvírætt en þeir sem verða fyrir slíku ofbeldi
í æsku eru líklegri til að leita í ofbeldissambönd. Það gerir
brotna sjálfsmyndin. Fólk leitar í mynstur sem það þekkir."
Stofhuðu samtök
- Þeir sem búa við heimilisofbeldi leita sér til hjálpar hjá
Kvennaathvarfmu og þar fæst vemd, styrkur og fiæðsla, en
íris Aníta og vinkonur hennar létu það ekki nægja heldur
stofiiuðu samtök sem starfa í grasrót samfélagsins og hafa
þann tilgang að hjálpa konum að vinna sig út úr afleiðingum
ofbeldis af ýmsu tagi. Samtökin bera sama nafii og bókin:
Ekki segja frá.
„Þetta gerðist eiginlega í framhaldi af bókinni því þetta er
orðið mitt hjartans mál. Við einfaldlega fórum í herferð. Við
erum grasrótarsamtök en ekki meðferðaraðilar."
Samtökin hafa staðið fyrir fyrirlestmm og fundum bæði í
Reykjavík, Kópavogi, Vestmannaeyjum og Akureyri og t.d.
farið í nánast alla háskóla landsins. Þar eru haldin erindi og
sagðar reynslusögur og fólki gefst færi á að rasða um reynslu
sína við aðra sem hafa upplifað slíkt. Undirtektir hafa verið
fímagóðar og tugir einstaklinga lagt starfinu lið en allt sem
gert er er sjálfboðavinna. Vefslóð herferðarinnar er www.her-
ferdin.tk.
„Það hefur sýnt sig að besti styrkurinn er fólginn í því að
tala um reynslu sína við einhvem sem skilur mann og dæm-
ir þig ekki. Mikið af þessari vinnu er byggt á tólf spora kerfi
sem mörg samtök nota og á rætur sínar í AA-samtökunum.
íris Aníta Hafsteinsdóttir er 26 ára gömul einstæð
tveggja barna móðir sem liefur skrifað sína fvrstu
bók sem heitir Ekki segja frá og fjallar um ofbeldi og
misnotkun. DV-mvnd E.Ól.
Fólk burðast með djúpstæðar afleiðingar í sálinni sem það
gerir sér ekki grein fyrir af því aö það deilir aldrei reynslu
sinni með öðmm.
Við fengum faglega aðstoð írá Stígamótum og Kvennaat-
hvarfinu en annars er þetta bara okkar framtak."
- Hvert ætlið þið með þessi samtök?
„Við ætlum að taka okkur hlé í desember en eftir áramót-
in ætlum við að stofna hóp þolenda og aðstandenda sem mun
halda fund mánaðarlega og halda áfram fyrirlestrum um allt
land. Þar getur fólk hist og rætt við aðra og sótt sér styrk. Það
er svo gott að tala við einhvem sem skilur."
Fólk lokar augunum
- Eru ekki skiptar skoðanir um það hve útbreitt kynferð-
isofbeldi sé í okkar samfélagi?
„Nýjar rannsóknir sýna að ein af hveijum fimm stúlkum
og einn af hverjum tíu drengjum hefúr orðið fyrir ofbeldi af
þessu tagi. Ég held að þetta séu tölur sem við verðum að taka
alvarlega þótt margir vilji loka augunum fyrir þessu. Margir
halda að þetta sé ekki til ef þeir ekki sjá það í sínu næsta um-
hverfi.
Ég þekki að minnsta kosti 15 litlar stúlkur á aldur við dótt-
ur mína. Samkvæmt tölfræðinni ættu þrjár þeirra að vera
misnotaðar og ég veit líka að þær munu fela það eins lengi
og þær geta. Mig langar til þess að taka þær allar í faðminn
og segja þeim að þær geti sagt mér allt.
Ég þekki fólk sem trúir því að tölumar séu í rauninni
miklu hærri.“
- í ljósi þess hve mikinn þátt þú tekur í þessu, halda þá
ekki allir að þú sért sjálf fómarlamb?
„Það halda það flestir, jú, og kannski er ég það. Ég hef
reynslu af ofbeldi en hvort það er sem aðstandandi eða þol-
andi læt ég liggja milli hluta. Það kemur eiginlega hvorki
bókinni né herferðinni við hve mikið af þessu ég hef reynt á
eigin skinni. Sem betur fer er bókin ekki ævisaga mín en ég
á mína lífsreynslu eins og allir aðrir."
Mildll lestrarhestur
- Þegar íris ákvað að hefja skriftir hafði hún ekki tryggt
sér neinn útgefanda. Hvemig gekk það?
„Ég var ótrúlega heppin. Forlagið tók mjög vel í mínar
hugmyndir. Ég sendi inn kafla og var beðin að skrifa meira,
enda var reynsla mín sú að fýrsti kaflinn kveikir alltaf í fólki.
Ég hef lesið hann mjög víða og hef alltaf fengið þau viðbrögð
að fólk vill lesa meira.“
- íris Aníta segist lesa gríðarlega mikið og stundum kom-
ast í gegnum tvær bækur á dag og það er freistandi að spyrja
hana eins og aðra rithöfimda hveijir séu hennar eftirlætis-
höfúndar:
„Jean Auel er algerlega númer eitt hjá mér. Hún er sjúk-
lega góð. Birgitta Halldórsdóttir er líka í miklu uppáhaldi en
það má líka segja um Agöthu Christie, Mary Higgins Clark,
Dean Koontz, Stephen King og fleiri."
- Heldurðu að þú eigir eftir að skrifa fleiri bækur?
„Ég er ekki týpískur rithöfúndur. Mér finnst ég ekki hafa
mikið að segja nema ef ég finn spennandi söguefhi. Ég gæti
vel hugsað mér að skrifa sögu vændiskonu eða bók um ein-
elti. Einhvers staðar á ég handrit að unglingabók sem ég var
einu sinni byrjuð á og hálfkláraða bamasögu.
Fyrst og fremst vil ég gera gott með þvi sem ég skrifa og
það á að skipta einhverju máli.“ -PÁÁ