Dagblaðið Vísir - DV - 07.12.2002, Qupperneq 36

36
Helga rblað JO'V’
LAUGARDAGUR 7. DESEMBER 2002
Kraumandi sagnaseiður
Einar Már heldur áfram sögu
fólksins síns - sem er saga okkar
allra - íNafnlausum vegum, og
hann er enn þá að leita að stað
til að setja punkt aftan i/ið hana.
Fótspor á himnum og Draumar á jöröu - ljóöræn
nöfn á tilfinningaríkum sögum Einars Más Guðmunds-
sonar sem öll þjóöin getur fundið fortíð sina í. Nú er
sú þriðja komin út hjá Máli og menningu, Nafnlausir
vegir, og vefur áfram litrikan frásagnardregil þar sem
þetta fólk, nýir og gamlir aðstandendur þess, börn og
tengdaböm lifnar við, og uppsprettan er í endalausum
frásögum fólksins í kringum hann. „Það hefur vakið
áhuga minn og athygli þegar ég hef verið að ræöa við
fólk hvemig frásagnarlistin og bókmenntirnar búa í
fólki,“ segir Einar Már. „Enda er það forsenda þess að
viö rithöfundarnir skrifum. Þetta háþróaða frásagn-
arapparat er inni í mönnum, og þaðan hljóta bók-
menntimar að koma.“
Sannur sltáldskapur
- Einhvern tíma sagðirðu að íslendingum væri
tamt að lesa skáldsögur með símaskrána við hönd-
ina. Nú hefurðu ekki dregið dul á að fólkið i þessum
bókum stendur þér nærri - þetta er þitt fólk ...
„Já, eða byggir á mínu fólki, skulum við segja,“
leiðréttir Einar Már blaðamann. „Ég vil nú ekki að
hinar raunverulegu persónur þurfi að taka ábyrgð á
skáldsögupersónunum! “
- Hvað segir fólkið þitt þá um þessar bækur?
„Það berst um að fá að vera í þeim,“ segir Einar
Már og glottir ómótstæðilega. „Fólk hefur verið mjög
viljugt að ræða við mig og segja mér frá. Síðan nota
ég það allt á minn hátt og fer frjálslega með. Það er
ekkert heilagt nema veruleikinn - hann er heilagur.
En það getur allt gerst. Setjum svo að ég hafi tekið
niður áhugaverða setningu eftir einhverjum, þá get-
ur hún alveg lent í munni annars, auk þess sem ég
legg persónunum eitt og annað í munn frá eigin
brjósti, eða finn hliðstæðu hjá allt öðru fólki."
- Hvað finnst þá þínu fólki um það að sjá setning-
arnar sínar eignaðar öðrum?
„Mitt fólk virðir mitt skáldlega frelsi. Einhvern
tíma sagði ég móður minni í gagnrýnum tón að fólk
væri alltaf að spyrja mig hvort þetta væri sannleik-
ur eða skáldskapur. Þá svaraði móðir mín: „Þá áttu
bara að segja að þetta sé sannur skáldskapur!“ í
minni fjölskyldu hefur verið sagður urmull af sög-
um gegnum tíðina en ég held ekki að neinn hafi
ímyndað sér að þær ættu eftir að rata á bækur. Ég
nálgast þetta fólk sem ákveðin skáldleg sjónarhorn
á lífið, og persónurnar geta haft mismunandi sýn á
sama hlutinn; til dæmis er ákaflega ólikt hvernig
börn Ragnars og Helgu upplifa braggahverfið. Minn-
ið festir sig við ólíka hluti, það þekkja allir. Gegnum
aldimar hefur fólk búið við þau þjóðfélagslegu skil-
yrði að geta ekki ræktað sína hæfileika. Sú var raun-
in á mínum sögutíma á 20. öldinni og sú er raunin
enn.“
Allur tími er samtími
- Bygging þessara bóka er sérstæð; þú hirðir ekki
um að segja frá í réttri tímaröð heldur ferð fram og
til baka í tíma, kemur aftur að atburðum og stundum
fær maöur grun um endinn áður en sagan er al-
mennilega hafin ... Af hverju gerirðu þetta?
„Ja, þessi aðferð hefur mótast við ritun þessara
bóka, og segja má að henni sé einnig beitt að hluta í
Englum alheimsins," svarar Einar Már. „Það er bara
vegna þess að mitt viðhorf til tímans er skáldlegt á
þann hátt að allur tími sé samtími. Þess vegna skrái
ég tímann tilfinningalega, tek atvikin og leyfi þeim að
lifa. Þetta er klukka sem maður finnur upp með penn-
anum!“
- Stundum fannst mér sögumaður þinn, Hrafn,
vera eins og maður sem rifjar upp fortíðina og lætur
eitt minna sig á annað.
„Já, þetta á margt skylt við alþýðlega frásagnarlist
þar sem fólk talar oft í hliðstæðum í stað þess að
byrja á byrjuninni og rekja sig eftir lögmálum tim-
ans.“
- Eru þetta þá fyrst og fremst svipmyndir af fólki
og atburðum á fyrri tíð eða er einhver yfirskipaður
sannleikur í þessum bókum?
„Mér fmnst nú tilgangurinn með því að flétta sög-
ur saman alltaf vera sá sami, sko,“ segir Einar, gríp-
ur Drauma á jörðu og leitar að ákveðnum stað, ,já,
hér er þetta: „Heimspeki er það sem stendur á milli
lína í skáldsögum, af því að viska heimsins býr í hinu
ósagða. Því skýtur skökku við að heimspekirit séu oft
svona miklir doðrantar. En ég er ekki heimspekingur
og ég er ekki skáld. Ég kann ekki þá list að dulbúa
sögur né heldur að hrófla upp hátimbraðri speki en
skrái þessi atvik til að gefa þögninni mál og minna á
hið gleymda.“ Til þess skrifa ég einmitt - til að minna
á hið gleymda, og þannig tel ég að skáldskapurinn
viðhaldi og miðli anda tímans til komandi fólks. Þá
stendur maöur mitt á milli fortíðar og framtíðar - í
þessu núi. Ég er ekki að afhjúpa einhvern sannleika
heldur er ég að segja sögu alþýðunnar, og þó að ég
sæki forsendumar í mitt eigið fólk þá er þetta saga
okkar allra. Því „sagan" er ekki bara saga stórvið-
burða og valdhafa. Ég vil sýna að meðal alþýöufólks
eru margir merkilegir karakterar og hver maður á
sína sögu. Lífið er einn kraumandi sagnaseiður!"
Að breyta vorum minnsta bróður í guð
- Almúgafólkið tekur á sig goðsögulega stærð í þess-
um bókum, eins og í sögum Halldórs Laxness af fisk-
verkunarstúlku, skáldi og öryrkja og kjaftforum leigu-
liða Rauðsmýrarfólks. Þið takið þann smæsta og
stækkið hann í goðumlíka veru. Er þetta meðvitað eða
stækka þær ósjálfrátt?
„Bæði og,“ segir Einar Már. „Þessi tilhneiging að
búa til goðkynjaða veru úr almúganum liggur svolítið
í okkar sagnaarfi alveg aftur í íslendingasögur og forn-
aldarsögur Norðurlanda. Hluta af þessum arfi hefur
maður fengið úr móðurmjólkinni og andrúmsloftinu,
svo verður maður meðvitaðri um þetta eftir því sem
maður les meira. Þessi aðferð mótaðist strax í Englum
alheimsins þar sem vor minnsti bróðir er svo risavax-
inn að maður sér ekki til sólar fyrir honum! En ég held
að þessi aðferð hafi frekar valið mig en ég hana. Ég get
ekki skrifað um persónur nema mér þyki vænt um
þær og þegar maður horfir á fólk með ástaraugum þá
stækkar það óhjákvæmilega. Persónurnar sem maður
skrifar um verða að lifna og lifa á sínum eigin forsend-
um í sögunni. Ég hef ekki tekið að mér það hlutverk
að dæma þetta fólk - ekki heldur okurlánarana mína
sem leika stórt hlutverk í Nafnlausum vegum. Ég
kynnti mér nokkuð þann þjóðflokk fyrir þessa bók og
fannst áhugavert hvað þeir áttu oft svipaðan bakgrunn
í algeru allsleysi og vondum dögum. Munstrin endur-
taka sig.“
- Sögunni er ekki lokið?
„Nei. Ég er enn þá að leita að stað til að setja punkt
aftan við hana.“
Meðan við bíðum getum við unað okkur á Nafnlaus-
um vegum. -SA