Dagblaðið Vísir - DV - 22.02.2003, Blaðsíða 32

Helgarblaö 13 V
LA.UGARDAGU R
FEBRÚAR2003
Grín er
dauðans
alvara
„Farsar og gamanleikir hafa flestir þann göfuga til-
gang að koma fólki til að ltlæja - og vfirleitt þann til-
gang einan. Ef það lukkast getur verið gaman að lifa.
Bæði fyrir leikara og áhorfendur. Lukkist það hins
vegar ekki brevtist gamanleikurinn tafarlaust í harm-
leik. í því liggur harmur gamanleikarans og sömu-
leiðis ömurlegt hlutskipti áhorfenda. Gamanleikari
sem ekki fær áhorfendur til að hlæja þegar þeir eiga
að hlæja þarf áfallahjálp. f samanburði við þá hörm-
ung verða grískir harmleikir blátt áfrain hlægilegir.“
DV-mynd Hari
Gísli Rúnar Jónsson hefur íáratugi leikið á
hláturtaugar íslendinga, nú síðast með leik-
stjórn sinni á farsanum Allir á suið sem
frumsýndur var íÞjóðleikhúsinu um síðustu
helgi. Hann ræðir íviðtali við DV um harm-
leik gamanleikarans, langlífi kaffibrúsak-
arlanna og kontrakta við dauðann.
„Farsar eru flókið og vandmeðfarið fyrirbæri
og smíði þeirra snúin og vandasöm byggingalist.
Flestu leikhúsfólki sem kynnst hefur glímunni
við farsann þykir sú íþrótt strembnust allra
íþrótta leiksviðsins. Staðreyndin er þó sú að gam-
anleikir og farsar hafa sjaldnast verið hátt skrif-
aðir hjá þeim sem leggja opinberlga mat sitt á
leiklist. Flestir kannast við viðkvæðið að gaman-
leikurinn „hafi ekki skilið mikið eftir sig“. Nú,
það gera farsar og gamanleikir vitaskuld sjaldn-
ast. Försum er ekki ætlað að fást við fínlegri blæ-
brigði lífsins eða brjóta til mergjar hina flóknu
lífsgátu. Farsar og gamanleikir hafa fiestir þann
göfuga tilgang að koma fólki til að hlæja - og yf-
irleitt þann tilgang einan. Ef það lukkast getur
verið gaman að lifa. Bæði fyrir leikara og áhorf-
endur. Lukkist það hins vegar ekki breytist gam-
anleikurinn tafarlaust í harmleik. í því liggur
harmur gamanleikarans - og sömuleiðis ömurlegt
hlutskipti áhorfenda. Gamanleikari sem ekki fær
áhorfendur til að hlæja þegar þeir eiga að hlæja
þarf áfallahjálp. í samanburði við þá hörmung
verða grískir harmleikir blátt áfram hlægilegir."
Nú er þaö útbreiddur misskilningur aö farsar
og gamanleikir séu bara léttuæg hliöarspor viö
svokallaöa alvarlega leiklist. Af hverju?
„Það er ofureðlilegt. Efniviður farsa er mikið
til sóttur undir beltisstað og í flestum þeirra er
höfðað til hvata sem ganga í berhögg við almennt
velsæmi enda fjalla þeir jafnan um fólk sem þjá-
ist siðferðilegum lasleika og fullkomnum skorti á
trygglyndi. Bókmenntafræðingar myndu segja að
það væru ekki sérlega háleitar vangaveltur og lái
þeim hver sem vill. Það er út af fyrir sig eðlilegt
að þeir sem ekki eru innvígðir í lögmál leikhúss-
ins dragi þá ályktun að leikrit alvarlegs eðlils
hljóti að krefjast meiri alvöru af hálfu aðstand-
enda en gamanleikir, að ekki sé jafnhátt risið á
leikskáldum sem fást við farsaskrif og á þeim
sem sækja efnivið í hin alvarlegri svið lífsins og
leikari sem túlkar mannlegan harm hljóti að
ganga að sínu starfi af meiri alvöru en sá sem
vinnur við það eitt að koma áhorfendum til að
hlæja. Það er hætt við að mörgum brygði í brún
mættu þeir verða flugur á vegg þar sem verið er
að æfa farsa eða gamanleik og fylgjast með háal-
varlegum og hernaðarlegum bollaleggingum leik-
ara og leikstjóra er þeir leggja á ráðin um hvern-
ig koma eigi fólki til að hlæja. Iðulega stekkur
engum bros svo dögum skiptir. Það er ekki vitað
til þess að farsaskáldum hafi gengið annað til
með skrifum sínum en koma fólki til að hlæja.
Dario Fo hefur gengið lengst í því að setja fram
„boðskap" í verkum sínum enda var hann mjög
pólitískt þenkjandi. Það verður þó alltaf aukaat-
riði í verkum hans því fæstir þurfa að átta sig á
pólitískum boðskap verka hans til að finnast þeir
fyndnir."
Af hverju Allir á sviö?
„Ég sá þennan farsa þegar hann var fyrst færð-
ur upp í London árið 1983 Ég fór á Savoyleikhús-
ið með vinum mínum og kollegum, þeim Randver
Þorlákssyni og Sigurði Sigurjónssyni, en sá síð-
arnefndi var þá nýbyrjaður að æfa þennan farsa
hér heima á íslandi. Við Randver höfðum litla
hugmynd um um hvað málið snerist en Sigurður
hafði mælt eindregið með að við sæjum verkið.
Tjaldið fór frá og við okkur blasti einhver hall-
ærislegasti farsi sem við höfðum séð frá því að
við sáum Þorlák þreytta austur í sveit þegar við
vorum unglingar og vorum við Randver helst á
því að færa okkur yfir í næsta leikhús við hlið-
ina og sjá eitthvað viðráðanlegra. En Sigurður
kom í veg fyrir það og þegar um það bil tvær
mínútur voru liðnar af leiknum rann það upp
fyrir okkur að þarna hafði höfundurinn, Michael
Frayn, blekkt okkur með miklu snilldarbragði:
hann notaði farsaformið, beitti fyrir klárinn gam-
aldags sexkómedíu að hætti breskra en byggði
utan um hana annan og töluvert hugvitsamlegri
farsa. Með því móti lætur hann áhorfendur í byrj-
un halda að þeir séu að horfa á heldur slælega
samsettan svefnherbergisfarsa en á daginn kem-
ur að við erum að horfa inn um kíkjugat á leik-
húsinu baksviðs og verðum vitni að því hvernig
raunveruleg farsauppfærsla fer fram. Frayn hef-
ur sjálfur sagt að hann hafi aldrei lent í öðru eins
og þessum farsaskrifum.
Hugmyndina fékk hann þegar hann var bak-
sviðs á sýningu á öðru verki sínu þar sem tveir
leikarar fóru með öll hlutverkin. Hann var gátt-
aður á því að sjá hraðann og hversu nákvæmar
tímasetningar þurftu að vera. Hann sagði eftir
þessa reynslu að mun skemmtilegra hefði verið
að sjá verkið aftan frá og ákvað að næsta verk
sem hann skrifaði hefði það sjónarhorn. Það tók
Michael Frayn mörg ár að skrifa þennan farsa og
er hann með klókindalegustu fórsum sem ég hef
séð og lesið.“
Þaö hefur ekki verið mikiö framboö á försum í
leikhúsunum aö undanförnu.
„Uppfærslurnar hafa ekki verið svo ýkja marg-
ar. Þó vantar ekkert upp á úrvalið ef vel er að
gáð. Það er til fjöldinn allur af allra handa förs-
um sem liggja óbættir hjá garði. Farsar voru afar
vinsælir áður fyrr hér heima. Orðið farsi og fyr-