Dagblaðið Vísir - DV - 30.08.2003, Blaðsíða 10

10 SKOmm LAUGARDAGUR 30. ÁGÚST2003
Nýir tímar - valdablokkir riðlast
ru
xO
Gríðarlegar breytingar eru fram undan í
íslensku viðskiptalífi á komandi mánuð-
um - miklu róttækari en nokkur gat látið
sér til hugar koma fyrir nokkrum vikum.
Kaup Landsbankans og Samsonar, eign-
arhaldsfélags Björgðlfs Guðmundssonar,
Björgólfs Thors Björgólfssonar og Magn-
úsar Þorsteinssonar, á ráðandi hlut í
Straumi, hafa gjörbreytt valdahlutföllum í
íslensku viðskiptalífi og eru að líkindum
upphafið að uppstokkun á ríkjandi valda-
kerfi, sem þó hefur tekið miklum breyt-
ingum á síðustu árum.
Gömlu valdablokkirnar, sem kenndar
voru við Sambandið og einkaframtakið og
á síðustu árum við smokkfisk og kol-
krabba, heyra sögunni til. Ekki vegna þess að
forystumenn þeirra settust niður og semdu um
„vopnahlé" heldur vegna ytri aðstæðna og þar
réð enginn ferðinni.
Þrír þættir hafa fyrst og fremst orðið til þess
að gömlu valdablokkirnar riðluðust eða moln-
uðu niður: Markaðsvæðing sjávarútvegs, aukið
frjálsræði á fjármálamarkaði og jafnvægi í efna-
hagsmálum.
Markaðsvæðing sjávarútvegsins hefur gert
útsjónarsömum útgerðarmönnum kleift að
byggja upp glæsileg fyrirtæki sem hafa fjárhags-
lega burði til að taka þátt í atvinnulífinu á flest-
um sviðum. Aukið frelsi á fjármálamarkaði hef-
ur gert fyrirtækjum, fjárfestingarfélögum, lífeyr-
issjóðum og einstaklingum kleift að taka beinan
þátt í atvinnulífinu og auðgast verulega. For-
ráðamenn fyrirtækja þurfa ekki lengur að ganga
Augljóst er hins vegar að Samson,
undir forystu Björgólfsfeðga, mun
leika þar eitt lykilhlutverkið. Eim-
skip - holdgervingur kolkrabbans
- er komið undir valdsvið þeirra
og í gegnum Eimskip liggja
sterkir valdaþræðir.
með betfistaf í hendi til að íjármagna rekstur-
inn. Ungir og vel menntaðir einstaklingar hafa
innleitt ný vinnubrögð og nýja hugsun í fjár-
málakerfið og atvinnulífið allt. Þeir eru ekki
bundnir af hugsun eldri kynslóða um Sam-
bandið og einkaframtakið. Hraði, agi, hag-
kvæmni og hagnaður eru drifkrafturinn en ekki
hæggeng taflmennska við að valda reiti á skák-
borði atvinnulífsins.
Og jafnvægi í efnahagsmálum hefur lagt
grunninn að því að dugnaður og útsjónar-
semi bera ríkulegan ávöxt. Óðaverðbólga
fýrri ára, sem gerði útilokað að reka fyrir-
tæki með skynsamlegum hætti, er aðeins
slæm minning. I skjóli jafnvægis hefur
íjölda einstakiinga tekist að byggja upp
fjárhagslegt bakland og moíað múra
valdsins.
Ógjörningur er að sjá fýrir hvernig
valdakerfi íslensks viðskiptalífs mun þró-
ast á komandi mánuðum, hvað þá ef litið
er lengra fram í tímann. Augljóst er hins
vegar að Samson, undir forystu Björgólfs-
feðga, mun leika þar eitt lykilhlutverkið.
Eimskip - holdgervingur kolkrabbans - er kom-
ið undir valdsvið þeirra og í gegnum Eimskip
liggja sterkir valdaþræðir. Hvernig og hvort
Björgólfsfeðgar nýta sér þá þræði getur tíminn
einn leitt í ljós. En eitt virðist öruggt; það verða
breytingar.
Breytingarnar sem eru fram undan tengjast
ekki aðeins kaupum á hlutabréfum í Straumi og
breyttum valdahlutföllum í mikilvægum fyrir-
tækjum, heldur ekki síður á öðrum sviðum at-
vinnulífsins. Búast má við örum breytingum á
fjármálakerfinu, uppstokkun verður á fjöl-
miðlamarkaði, breytingar á olíumarkaði og
harðari samkeppni á smásölumarkaði og von-
andi þá ekki síst á matvörumarkaði. Ekki er frá-
leitt að spá því að umhverfið í íslensku við-
skiptalífi verði óþekkjanlegt eftir 12 mánuði frá
því sem nú er.
Út í lífið með skuldasnöru um hálsinn
RJTSTXÍRNARBRÉf
HaukurLárus Hauksson
blaöamaður - hlh@dv.is
Bankar og sparisjóðir heyja
harða baráttu um viðskipta-
vini og beina þeir sérstaklega
spjótunum að unga fólkinu,
framtíðarviðskiptavinum sín-
um. í þeirri keppni eru á stund-
um notuð meðul sem geta
ruglað fjármálavitund unga
fólksins og komið því í vand-
ræði sem aftur getur eitrað
samskiptin við bankana. Sem
varla er þeirra hagur.
í DV í dag, bls. 8, segir ung
menntaskólastúlka heldur ófagra
sögu af greiðslukortaskuldum og til-
heyrandi vandræðum. Hún var 18
ára þegar hún fékk íyrsta kreditkort-
ið sitt, með 40 þúsund króna heim-
Ud. Hún keypti einfaldlega það sem
hún taldi sig vanhaga um og þegar
heimildin var spmngin fékk hún
annað kreditkort í öðmm banka. Þá
var hún komin með tvö kort og 80
þúsund króna yfirdráttarheimildar.
Hún reyndi að greiða skuldimar nið-
ur en vextir og dráttarvextir af skuld-
unum kæfðu þær tilraunir. Mál
hennar endaði með stefnu og síðan
réttarsátt og samkomulagi um 50
þúsund króna greiðslu á mánuði.
Það sér hver sjálfan sig í því að ganga
í skóla og þurfa að standa skil á 50
þúsund krónum á mánuði. Sú jafna
gengur ekki upp nema með gífur-
legu vinnuálagi. Skólafólk í þessari
aðstöðu flosnar upp úr námi og á
kannski ekki afturkvæmt á skóla-
bekk.
Aðstæður þessarar stúlku munu
ekki vera einsdæmi þótt ekki séu
mörg málin sem endað hafa með
stefnu. Hún viðurkennir að hún geti
ekki kennt öðrum en sjálfri sér um
hvernig fór en leggur áherslu á, og
það réttilega, að bankarnir beri
þama nokkra ábyrgð.
Framtíðin í unga fólkinu
Bankar og sparisjóðir eiga í
grimmari samkeppni en áður þekk-
ist og reyna hvað þeir geta að lokka
til sín nýja viðskiptavini. Agnið er yf-
irleitt fjölbreytt þjónusta og það ör-
yggi sem felst í því að nota þjónust-
una sem boðið er upp á. Skilaboð
auglýsinga bankanna snúast gjaman
um persónulega þjónustu og fjár-
hagslegt öryggi, auk þæginda, frekar
en tölur um vexti og kostnað. Ekki er
nema eðlilegt að bankamir keppist
við að bjóða sem best í þessum efn-
um enda gera eigendumir kröfu um
að bankamir auki viðskipti sín sem
mest og skili sem mestum hagnaði.
En framtíðin felst í unga fólkinu
og því þarf ekki að koma á óvart þótt
bankarnir heyi harðvítuga baráttu
um velvild þess. Og þar kveður við
svolítið annan tón en þegar spjótun-
um er beint að eldri viðskiptavinum.
Auglýsingar og markpóstur bank-
anna til unga fólksins sýnir umfram
allt hve lífið getur verið létt og ljúft,
hafi maður rétta kortið upp á vas-
ann, réttu yfirdráttarheimildina og
rétta tölvukaupalánið. Trommusett,
tölva, utanlandsferðir, peninga-
úttektir á framandi slóðum, glens og
gaman. Fókusinn er á neyslu frekar
en ráðdeildarsemi, fyrirhyggju og
En framtíðin felst í
unga fólkinu og því
þarfekki að koma á
óvart þótt bankarnir
heyi harðvítuga bar-
áttu um velvild þess.
aðrar dyggðir. Tilboðin em um
skuldsetningu í hinum fjölbreytileg-
ustu myndum.
Skuldir þarf að borga
Bankamir mæta reyndar ekki
mikilli fyrirstöðu í þessari mark-
aðsvinnu. Jarðvegurinn hefúr þegar
verið plægður enda em fjölmargir
foreldrar fastir í sama neyslunetinu
og verið er að lokka krakkana í. Þeir
bera því einnig töluverða ábyrgð.
Það lærir bamið sem fyrir því er haft,
segir máltækið, og bankamir láta
kné fylgja kviði. Aldrei hefur verið
jafnauðvelt að stofna til skulda,
hvort sem er með kreditkorti eða yf-
irdráttarheimUd. Stúlkan sem vitnað
var til hér að ofan sagði að þjónpstu-
fulltrúar frá bönkum og sparisjóðum
hefðu verið með bása í skólanum
fyrstu daga skólaársins. Þar var
kortaþjónusta þeirra kynnt og sæl-
gæti boðið með. Og ef marka má frá-
sögn hennar þarf enga ábyrgðar-
menn fyrir yfirdráttarheimildum
sem nema allt að 250 þúsund krón-
um eða tölvulánum fýrir allt að 300
þúsund krónum.
Það er af sem áður var. Til að fá lít-
ið víxillán fyrir um 30 ámm þurfti
menntskælingur að fara í gegnum
þriðju gráðu yfirheyrslu inni á teppi
bankastjórans sem var sérlega annt
um að vita hvað gera ætti við pen-
ingana. Fáir lofsyngja þá daga en nú
gildir engu að síður sama regla og
þá: Skuldir þarf að borga. Leiðinlegt,
kannski, en það er sá rammi rajn-
veruleiki sem blasir við eftir utan-
landsferðirnar, trommusláttinn og
fatainnkaupin.
Ljúfara líf
Vissulega lifa ungmenni í þægi-
legra fjármálaumhverfi nú en áður
fyrr. Tækifærin eru mun meiri og
fjölbreyttari. Ef rétt er á haldið.
Bankamir heyja eðlilega harða sam-
keppni um nýja viðskiptavini og
nýta sér til hins ýtrasta þann lagalega
ramma sem þeim er settur. En þeir
geta ekki hunsað þá siðferðilegu hlið
málanna að leiðbeina ungu fólki,
sem er að taka fyrstu skrefin út í lífið,
um rekstur þess sjálfs, dyggðir þess
að eyða ekki um efrii fram, að skuld-
ir verði að greiða.
Það kann að vera að fólki sé hollt
að reka sig á, læra af biturri reynslu.
Og það kann líka að vera að velvilj-
aðir þjónustufuUtrúar tali fyrir dauf-
um eymm þegar neyslu- og eyðslu-
tónninn hefur verið gefinn heima
fyrir. Unga fólkið sér auðvitað sjálft
um að fara sér að voða í peninga-
málum. En það fær vissulega byr í
seglin frá bönkum og sparisjóðum
sem ljá skuldsetningunni Ijúft og
áhyggjulaust yfirbragð.
Ráðgjöf um peninga
TU að lífið verði jafnljúft og auglýs-
ingarnar gefa tU kynna þarf að koma
til ráðgjöf um meðferð peninga. Þar
ættu heimUin náttúrlega að gegna
lykilhlutverki. En ef ekki fer saman
orð og æði er hætt við að sú ráðgjöf
fari fyrir lítið. Og fyrst skólamir bjóða
bönkunum í húsnæði sitt með tiíboð
um skuldsemingu ættu þeir að leggja
sitt af mörkum f þessum efnum. En
bankamir geta fráleitt verið stikkfh'
og stór hluti ábyrgðarinnar liggur hjá
þeim. Taki þeir frumkvæði að mark-
vissri fræðslu og leiðsögn hlýtur það
að ljá ímynd þeirra jákvæðara yfir-
bragð. Það getur varla verið meining-
in að ungt fólk hrekist beinlínis frá
námi vegna þess að bankamir hafa
mglað fjármálavitund þess. Eða er
það kannski, þegar öUu er á bominn
hvolft, hagur banka og sparisjóða að
ungt fóUc leggi af stað út í lífið með
skuldasnöru um hálsinn?