Dagblaðið - 05.06.1979, Blaðsíða 13

DAGBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 5. JÚNÍ 1979.
ÓVÆNTUR UÐSAUKI
VK> SLÁTRUN BÆNDA
13
\
ast sjálfur og sjá um sig. Eins og áður
sagði unnu verkamenn að viðgerð á
aðalkælikerfi kjarnaofnsins. Því
hafði verið lokað um stund. Þegar
ljósið kviknaði sáu menn að aðal-
kælikerfið virkaði ekki. Þá hefðu
kælivatnsleiðslurnar í varakerfinu átt
að vera opnar. En það voru þær ekki
og jafnvel þótt mælitæki sýndu að
svo væri virtust starfsmenn ekki trúa
því!
Því versnaði ástandið hraðfara. Á
aðeins þremur sekúndum sauð á
gufuraflinum. Þrýstingur í kjarna-
vatnstanki og rörum í kælikerfi jókst
óðfluga og þar kom að loki á tanki,
sem inniheldur geislavirkt kælivatn,
opnaðist og geislavirk gufa streymdi
út í kjarnaofnsbygginguna.
Skömmu síðar sló enn eitt kerfi út,
þannig að kjamaofninn stöðvaðist.
Það er nánast eina öryggiskerfið, sem
stóðst í átökunum, eða var ekki tekið
úr sambandi af mannavöldum.
Neyðarkælikerfið fór því í gang,
eins og vera bar, en í stjómstöðinni
hafði það oft komið fyrir að mæli-
tæki sýndu ekki rétt og því trúðu
menn því ekki að alvara væri á ferð-
um nú. Meira að segja var kraftmikil
dæla, sem hóf að dæla kælivatni inn í
kjarnaofnshvelfinguna, stöðvuð!
Það liðu margar klukkustundir þar
til tilkynnt var til kjarnorkunefndar
og yfirvalda að óhapp hefði orðið.
Þá var sagt að menn hefðu fulla
stjórn á málum og að ekkert geisla-
virkt efni hefði farið út í andrúms-
loftiö.
Ekki orð af þessu er þó rétt. í
marga sólarhringa versnar ástandið.
Hitastig orkustanganna í kjarnaofn-
unum hækkar og trúlega líða meira
en sex mánuðir, þar til við fáum að
vita með vissu hversu nærri við
vorum miklum hamfömm.
Það sem er enn óttalegra er að mis-
tök mannanna við stjóm kjarnorku-
versins gerðu útslagið um hversu al-
varlegt óhappið var. Sumir telja að
það kenni mönnum vissa lexíu, en
flestir em sammála um að slíkar til-
raunir sé ekki hægt að gera. Alla vega
má draga af atvikum í Harrisburg
þann lærdóm rétt einu sinni að
maðurinner sífellt að verða undir í
baráttunni við þau tæki sem hann
hefur þó skapað.
Þýð. hp.
Það má segja að gagnrýnendum á
íslenskan landbúnað hafi nú borist
óvæntur liðsauki. Það sorglegasta
við þetta allt saman er það að þeim er
þetta ekki ljóst sjálfum og vaða fram
á völlinn og vega í sama knémnn.
Veðrið hefur sem sagt gengið til liðs
við þessa menn og haldi svo fram sem
horfir getur það gengið svo rækilega
frá landbúnaðinum að ekki sé neinna
aðgerða þörf. Stjórnvöld landsins og
bændaforystan hljóta nú að velta þvi
fyrir sér hvort allt ráðabmggið,
nefndirnar og frumvörpin, sé eitt
stórt vindhögg og þeir verði nú að
stinga öðmm fingri upp í sig og taka
nú tíl við bjargráð þvi ekki geta þeir
verið þekktir fyrir að láta bústofn
landsmanna vísvitandi falla úr hor.
Slíkt væri ekki gott til afspumar.
En einum kemur þetta ekki á
óvart, fyrir utan misvitur stjómvöld
og misvitra bændaforystu er hin ís-
lenska veðrátta höfuðóvinur bónd-
ans. Því vinnur hann nú í kyrrþey við
að bjarga því sem bjargað verður og
án tillits tíl stimpilklukku þessa þjóð-
félags.
Það lætur svo sannarlega afkára-
lega í eyrum þegar maður heyrir há-
stemmda stjómmálamenn lýsa því
yfir að tryggja verði bændum sam-
bærileg laun við aðrar stéttir í land-
inu. Ég vil því í mestu vinsemd benda
þessum ágætu mönnum á það að
næst þegar þeir reikna út launaum-
slag bóndans ættí hann samkvæmt ís-
lenskri vinnulöggjöf að hafa tvöfalt
nætur-og helgidagakaup þann tima
sem sauöburður hefur staðið yfir.
Vangaveltur
gagnrýnenda
Gagnrýnendur kvarta stöðugt
undan því að þeir séu vændir um van-
þekkingu og það sé í raun eina
vafnarorð þeirra sem skrifa landbún-
aðinum til málsbóta. En það þykir
ekki skynsamlegt að gefa læknisráð
áður en meinið er þekkt. Læknir sem
ákvæöi að taka magann úr manni,
sem síðar kæmi í ljós að þjáðist
aðeins af vindverkjum, væri sjálfsagt
nokkuð lengi að rétta hlut sinn á sviði
læknislistar. Gagnrýnendur hafa
stöðugt hamrað á því að taka beri
helming bænda úr umferð en jafn-
framt segjast þeir ekki vera að gagn-
rýna bændur heldur bændaforystuna
og stjóm landsins. Það er nokkuð
erfitt að finna lægðarmiðjuna í þess-
um málflutningi, sem er við nánari
athugun mergur málsins og menn
veigra sér við að minnast á, en það er
hinn geigvænlegi kostnaður við að
koma vörunni frá framleiðanda til
neytanda og hugmyndafræðileg fá-
tækt við hönnun vörunnar og sof-
andaháttur í dreifingarmálum, svo
vísað sé til undirskriftasöfnunar vest-
firskra húsmæðra nú fyrir stuttu.
Það hlýtur að segja hverjum meðal-
greindum manni að fyrst ber að fara
ofan í saumana á sölu- og markaðs-
málum landbúnaðarins áður en farið
er að tala um að gera bændur höfð-
inu styttri. Og sama gildir um fram-
kvæmd hinna ýmsu framleiðsluþátta.
En hvað varðar vangaveltur gagnrýn-
enda á ýmsum þáttum framleiðslunn-
ar hefur lítið verið um svör frá hendi
bændaforystunnar.
Kjallarinn
Gunnar Páll
Ingólfsson
í þættinum um daginn og veginn
mánudaginn 28. maí sl., og reyndar í
Dagblaðinu sama dag, varpar dr.
Jónas Bjamason fram þeirri spurn-
ingu hvemig standi á því að íslenskur
kjúklingur sé nærri 4—5 sinnum dýr-
ari en sá ameriski. Ég mun nú leitast
við að svara þessari spurningu því ég
á ekki von á því að aðrir geri það.
Þá ber fyrst að nefna ómælda
hræðslu bændaforystunnar við að
vel skipulögð kjúklingarækt kynni að
draga úr dilkakjötsáti. Hún hefur því
tekið þá afstöðu að sinna þessari bú-
grein sáralítið sem ekki neitt og
forðast alla skipulagningu sem verða
mætti til bóta. Skoðun mín er aftur á
móti gagnstæð þar sem til dæmis í
London sjálfri, þar sem ógrynni er af
grillstöðum sem hafa á boðstólum
dilkakjötsrétt, sem þeir kalla
SWARMA, við hliðina á kjúkling-
um, hefur dilkakjötíð greinilega
vinninginn. Þar er fyrst og fremst um
heilbrigða samkeppni að ræða og
hugvit aðeins út fyrir súpukjötið.
Það er einfaldlega mín skoðun að
frjáls samanburður neytandans
myndi fyrst og fremst styrkja stöðu
dilkakjötsins. En hverjar eru orsakir
fyrir hinu háa verði á íslenska kjúkl-
lingnum? 1) Illa grisjaður og oft of-
nýttur stofn sem orsakar yfirleitt lága
frjósemisprósentu, 2) sem aftur leiðir
af sér að afföll við útungun eru ekki
óalgeng 25—30%. 3) Vegna rangra
aöstæðna við uppeldið eru afföllin
ekki ósvipuð, eða 25—30%, 4) og af
sömu orsökum hægari vaxtarhraði
sem nemur um 25—30%, þ.e.a.s. að
kjúklingum hér er slátrað 8—10
vikna gömlum í stað 6 vikna erlendis
og síðast en ekki síst frumstæð og dýr
slátrun. Rétt er þó að geta þess að
þau mál standa til bóta þar sem nú er
verið að byggja nýtt og fullkomið
sláturhús. Segja má þá að dæmið sé
gengið upp. Þegar kjúklingurinn er
tkominn á borð neytandans fær hann
aöeins 1/4 af því sem til var stofnaö
en einhver verður að borga það sem
tapaðist á leiöinni og þvi er íslenski
kjúklingurinn fjórum sinnum dýrari
en sá ameríski. Svipaða sögu mætti
rekja bæöi hvað varðar eggjafram-
leiðsluna og svínaræktina og ástæðan
er skipulagsleysi og skortur á leið-
beiningarþjónustu. Það sem vantar
er aðhald á hverjum þætti fram-
leiðslustígsins. Og við þurfum ekki
að fara til Ameríku til að fá sann-
gjarnan samanburð. Danski bóndinn
greiðir svipað verð fyrir fóðrið og
hinn íslenski, ennfremur á hann í
harðri samkeppni á útflutningsmörk-
uðum og verður því að gæta þess að
slík afföll eigi sér ekki stað sem að
framan greinir og hvernig fer hann að
því að fyrirbyggja það?
Stofnfuglinn er yfirleitt i höndum
smábænda sem framleiða útungunar-
egg sem þeir svo aftur selja út-
ungunarstöðvunum. Þeir fá fullt verð
fyrir egg sem koma út með 90% frjó-
semi, sé hún fyrir neðan það fá þeir
aðeins greitt kostnaðarverð. Fyrir
hendi þarf því alltaf að vera ungur og
friskur stofn svo viðkomadi hafi eitt-
hvað fyrir sinn snúð. Þetta þýðir að
sjálfsögðu að útkoman hjá útung-
unarstöðvunum er svipuð, eða um
90% nýting, og þar sem stöðug og
öflug leiðbeiningarþjónusta er alltaf í
gangi er útkoman ekki ósvipuð hvað
varðar uppeldið og slátrun er byggð
upp á fullkominni tækni. Sem sagt,
þarna kemst nær allt til skila og hvert
atriði fyrir sig veitir hinu aðhald.
Vilji nú einhver stíga fram og halda
því fram að ástandið sé alls ekki
svona slæmt heldur mikið nær því
danska þá verður hinn sami að svara
fyrir vægast sagt ósvífna álagningu á
þessari framleiðslu.
En hvað varðar stóriðju í þessum
búgreinum þá er ástandið þannig í
Danmörku að vegna mikils stofn- og
viðhaldskostnaðar hafa hinar stóru
einingar orðiö að hætta rekstri sínum
og eiga Danir nú aðeins egg fyrir
heimamarkaö og óska þess heitt að
smábændamenningin væri aftur á
komin þar sem kostnaðurinn réðist
fyrst og fremst af ómældri vinnu ein-
staklingsins.
Gunnar P&ll Ingólfsson
ritstjórí BÚ & FÉ
„Danir óska þess nú heitt,að smábænda-
menningin væri aftur komin ...”
Þetta er nú öU fölsunin og blekk-
ingin, sem Sigurjón og Kristján
hamast við að leiðrétta og hneykslast
á. Þeim félögum skal á það bent í
allri vinsemd, að horfumar í
byggingariðnaði breytast ekkert til
batnaðar þó þeir leggi saman lóðaút-
hlutanir og byggingarhæfar lóðir.
Engum lóðum enn
verið úthlutað
á þessu ári
Lóðaúthlutanir segja tíl um hvað
framundan er næstu 1—2 ár, en
byggingarhæfar lóðir nú gefa vís-
bendingu um atvinnuástand á líðandi
stund. 1 samræmi viö þetta er í
skýrslunni talið að atvinnuástand í
byggingariðnaði sé viðunandi á þessu
ári, en látínn í ljós alvarlegur uggur
um horfurnar á næsta ári og næstu
árum. Lóöir, sem koma eiga til
úthlutunar á þessu ári og enn er ekki
farið að úthluta, skapa ekki verkefni
á þessu ári í byggingariðnaði og það
sem verra er, þær duga sennilega
hvergi tíl að fullnægja þörfinni,
þegar þær verða byggingarhæfar.
Því miður er í grein Kristjáns
Benediktssonar ekkert, sem gefur til-
efni til bjartsýni um horfumar fram-
undan. Þvert á mótí. Hann bendir
réttilega á og undirstrikar: „Undir-
búningur þeirrar lóðaúthlutunar, sem
fram ættí að fara 1 ár hefði þurft að
vinnast í fyrra og hittifyrra.” Undir
það má vissulega taka með honum.
Hins vegar stingur í stúf aö lesa síðar
í greininni „að nokkurt hik sé á
mönnum að ráðast í framkvæmdir
við nýtt byggingarsvæði austan
Grafarholts á Úlfarsfelli eða
Korpúlfsstöðum.” Þetta er einmitt
kjarni málsins — það er hikað við að
undirbúa ný byggingarsvæði, sem
hefja þarf undirbúningsframkvæmd-
ir á a.m.k. tveim ámm áður en hægt
er að byrja að byggja.
Þess í stað ákvað borgarstjórn í
vetur nýtt forgangsverkefni, að þétta
byggðina vestan EUiðaáa. Hversu
margar lóðir fást með þessari þétt-
ingu byggðar veit enginn enn, þannig
að framtíðin er vægast sagt ótrygg
að þessu leyti.
Kristján Benediktsson virðist telja
það einhvers konar árás á sig og sína
félaga í núverandi borgarstjómar-
meirihluta, að bent sé á samdrátt í
lóðaúthlutun í Reykjavík. Hann segir
í grein sinni: „Sú staðreynd, að lóða-
úthlutun er með minna móti í
Reykjavík á þessu ári stafar
einfaldlega af því, að land er ekki
tUbúið. Nægileg fyrirhyggja var ekki
fyrir hendi í fyrra og hittifyrra við
undirbúning nýrra byggingarsvæða,
svo hægt væri að úthluta fieiri lóöum
á þessu ári. Um þessa hluti er því ekki
að sakast við núverandi meirihluta
borgarstjórnar.” Þetta er auðvitað
bæði satt og rétt, en því má við bæta,
að því miður virðist fyrirhyggja á
þessu sviði lítíð aukast frá ári tíl árs.
Væri nú ekki nær að gera eitthvað
raunhæft í málunum og hætta að
metast um það, hvaða flokkur hafi
sýnt minnsta fyrirhyggju?
Akureyri
til fyrirmyndar
Benda má á ágætt fordæmi Akur-
eyrarbæjar á þessu sviði, sem lær-
dóm má draga af. Þar var á siðasta
ári úthlutaö svæðum, sem endast
munu byggingaraðilum í a.m.k. tvö
ár, en jafnframt er unniö aö því að
\
Kjallarinn
Sveinn Hannesson
hafa tilbúin tíl úthlutunar byggingar-
svæði til næstu tveggja ára þegar
þessi svæði verða fullbyggö. Hér er
dæmi um fyrirhyggju, sem því miður
skortir á höfuðborgarsvæðinu öllu
og ekkisístí Reykjavík.
En það er annað sem læra má af
þeim sem ráða málum á Akureyri, en
það er, að byggingaraðilum er út-
hlutað svæðum, og þeir hafa veruleg
áhrif á skipulag þessara svæða. Mest
af lóðaúthlutunum á höfuðborgar-
svæöinu er hins vegar til einstaklinga
eða eitt og eitt hús til byggingaraðila,
en þessir aðilar eru bundnir í báða
skó af frágengnu skipulagi, þar sem
litlu eða engu er hægt að hnika til.
Kosningabrella?
Hvort það er rétt hjá Kristjáni, að
úthlutun 217 íbúða svæðis í Mjóu-
rnýri tíl byggingarfyrirtækja og
-meistara hafi verið einhvers konar
„kosningabrella” af hálfu fyrrv.er-
andi borgarstjórnarmeirihluta skal
ósagt látið. Um það mega stjórn-
málamenn þræta að vild, en hitt er
víst, að þessi kosningabrella er sam-
tökum byggingariðnarins síður en
svo á móti skapi. Þvert á móti er
þessi úthlutun upphaflega til komin
með samkomulagi milli Reykjavíkur-
borgar og Meistarasambands
byggingarmanna, en Reykjavíkur-
borg valdi síðan þá aðila, sem út-
hlutað var tíl. í samræmi við fyrri
stefnu og fengna reynslu biðja
byggingarmenn um fleiri slíkar
kosningabrellur. Helst þó stærri
svæði og minna skipulögð, þannig að
hægt sé að koma við aukinni tækni
og hagkvæmni. Undir það má hins
vegar taka, að það er heldur langt
gengið hjá borginni að láta
byggingaraðila bæði greiða verulegan
hluta gatnagerðargjalda og lána
síðan borginni sjálfa gatnagerðina
með tilheyrandi lögnum.
Af tilrauninni í Mjóumýri má
draga þá ályktun, aö sjálfstæð fyrir-
tæki og byggingameistarar geta
starfað saman með góðum árangri
eins og þarna er að gerast, sé þeim
gefið tækifæri til þess af sveitar-
stjórnum. Slíkt er ekki af hinu illa.
Það sem stendur byggingariðnaðin-
um á höfuðborgarsvæðinu fyrir
þrifum er, að verkefnaskorturinn er
sífellt á næsta leiti vegna ónógrar
fyrirhyggju sveitastjómarmanna,
sem stuðlað hefur að því að
byggingariðnaðurinn á svæðinu er
brotínn niður í allt of smáar rekstrar-
einingar.
Byggingamenn vilja að lóða-, eða
öllu heldur svæðaúthlutun verði í
auknum mæli til byggingaraðila og
dregið verði úr „tómstundabygging-
um” og telja að það muni skila kaup-
endum betri og ódýrari íbúðum, ef
vel er að málum staðið.
Er nóg að þótta
byggðina og endur-
nýja eldra
húsnœði?
Um þá stefnu borgarinnar að þétta
byggðina vestan Elliðaáa er ekkert
nema gott að segja, og sömuleiðis er
' tvímælalaust rétt að leggja aukna
áherslu á endurbætur og viðgerðir á
eldra húsnæði og reyna á þann hátt
að hamla gegn óhófiegri útþenslu
borgarinnar. Hitt er svo annað mál,
að jafnframt þarf að hefja undir-
búningsframkvæmdir við ný
byggingarsvæði, því eftírspuminni
eftir húsnæði verður að dómi
byggingamanna ekki fullnægt með
þéttingu byggðar og endumýjun
eldra húsnæðis eingöngu. Það er ekki
einungis þarfir byggingariðnaðarins
fyrir nýjar lóðir, sem knýja á um
þetta. Yfirspenntur fasteignamarkað-
ur er ekki síður kaupendum í óhag.
Hér þarf að koma á og viðhalda jafn-
vægi og stöðugleika sem öllum er í
hag.
Spumingin er, hvort fækkun
Reykvíkinga á síðustu árum og spá
um áframhaldandi fækkun þeirra á
að vera forsenda fyrir frestun lóðaút-
hlutana á nýjum svæðum. Er ekki
með slíkri uppgjöf verið að uyggja
aðspáin rætíst?
Sveinn Hannesson,
viðskiptafræðingur.